Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 stycznia 2007 r.
II UK 116/06
Okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), biegnie od dnia wymagalności należności z ty-
tułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia wydania decyzji zobowiązują-
cej do zapłaty tej należności.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 stycznia
2007 r. sprawy z odwołania Urzędu Gminy S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w G. o zapłatę składek ubezpieczeniowych, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia
15 listopada 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 15 stycznia 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w G. ustalił, że zobowiązanie Urzędu Gminy S. z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne wynosi 34.108,65 zł, a odsetki na dzień wydania decyzji 58.840 zł, przy
czym zaległości dotyczą składek od czerwca 1994 r. do listopada 1994 r. i od grudnia
1997 r. do maja 1998 r. oraz za wrzesień 1998 r.
Po rozpoznaniu odwołania Urzędu Gminy S., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 24 kwiet-
nia 2002 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że Urząd Gminy S. nie ma zaległości
w spłacie składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd ustalił, że wprawdzie składki
były opłacane nieterminowo, jednak Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie przedsta-
wił wyliczenia należności objętej decyzją. Wyrok ten na skutek apelacji Zakładu
2
Ubezpieczeń Społecznych został uchylony wyrokiem Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 16 maja 2003 r. i sprawa została prze-
kazana Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. Sąd Apela-
cyjny uznał, że zgodnie z § 14 ust. 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz.
330 ze zm.) składki powinny zostać zapłacone za każdy miesiąc do dnia 15 następ-
nego miesiąca kalendarzowego. W przypadku dokonania zapłaty z opóźnieniem
część wpłaty mogła być zaliczona na odsetki. Obowiązkiem Sądu pierwszej instancji
jest ustalenie przy pomocy opinii biegłego księgowego należności z tytułu składek i
odsetek przy zastosowaniu wskazanych zasad.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 6 czerwca 2005 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję ograniczając zobowiązanie z tytułu zaległych składek do
kwoty 23.617,93 zł i odsetek do kwoty 54.909,40 zł i w tym zakresie oddalił odwoła-
nie. Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłej z zakresu księgowości, która stwier-
dziła, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawidłowo z punktu widzenia rachunko-
wego dokonał zaliczenia składek wpłaconych po terminie za wyjątkiem grudnia 1997
r. i roku 1998 . Dokonując korekty biegła ustaliła, że Urząd Gminy S. opłacał składki
na ubezpieczenie społeczne z opóźnieniem za styczeń 1994 r., od maja 1994 r. do
listopada 1994 r., za grudzień 1997 r. i (na koncie agentów) za luty 1998 r. Kwoty
przekazywane po terminie płatności na poczet składki bez pełnej kwoty odsetek za
zwłokę zaliczane są w części na kwotę zaległych składek, zaś w części na odpowia-
dającą kwocie należności głównej kwotę odsetek za zwłokę. Nie istnieje możliwość,
aby po terminie mogła zostać uregulowana tylko i wyłącznie należność główna, zaś
odsetki za zwłokę od tej należności pozostawały nieuiszczone. W związku z tym bie-
gła ustaliła, że zaległość z tytułu należności głównej wynosi 23.617,93 zł, a z tytułu
odsetek na dzień 15 stycznia 1999 r. 54.909,40 zł. Sąd podzielił opinię biegłej i uznał,
że proporcjonalne zaliczanie wpłacanych po terminie kwot na należność główną i
odsetki jest zgodne z art. 27 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach po-
datkowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.). Należności z
tytułu składek i odsetek nie były w dniu wydania zaskarżonej decyzji (15 stycznia
1999 r.) przedawnione, gdyż najdawniejsza należność z tytułu składek za styczeń
3
1994 r. stała się wymagalna 15 lutego 1994 r. i od tej daty liczony jest pięcioletni
termin przedawnienia.
Apelacje obu stron od tego wyroku zostały oddalone wyrokiem Sądu Apela-
cyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 15 listopada
2005 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji zastosował się do wią-
żących go wytycznych zawartych w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 maja 2003
r., uchylającym pierwszy wyrok Sądu Okręgowego. Wprawdzie sentencja zaskarżo-
nego wyroku została nie w pełni precyzyjnie sformułowana, jednakże jest ona na tyle
jednoznaczna, iż wynika z niej, że Sąd Okręgowy zgodnie z art. 47714
§ 2 k.p.c.
zmienił zaskarżoną decyzję. Z zaskarżonego wyroku wynika jednoznacznie, jaką za-
ległość składkową i w jakiej wysokości obowiązany jest zapłacić wnioskodawca.
Określenie tej należności powoduje, że zaskarżony wyrok nadaje się do wykonania.
Prawidłowo został zastosowany przepis art. 27 zdanie drugie ustawy o zobowiąza-
niach podatkowych w sytuacji, gdy wnioskodawca dokonywał wpłat na poczet zale-
głych składek ubezpieczeniowych, wskazując jednocześnie, jakie zaległe składki
opłaca. Słuszny jest pogląd Sądu pierwszej instancji, że należność z tytułu zaległych
składek nie jest przedawniona, gdyż zgodnie z art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.) i art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) od
dnia wymagalności należności do dnia wydania decyzji, która przerywa bieg
przedawnienia, nie upłynął termin pięcioletni. Z tych przyczyn podlegała oddaleniu
apelacja wnioskodawcy. Niezasadna okazała się także apelacja Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych kwestionująca prawidłowość wyliczenia należności. W tym zakre-
sie Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji oparte na opinii bie-
głej.
Urząd Gminy S. wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku w części oddalającej
jego apelację. Skargę oparł na obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c.
wskazując w pierwszej kolejności naruszenie następujących przepisów postępowa-
nia: „ a) art. 385 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. i art. 123 ustawy z 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w
związku z art. 104 i art. 107 § 1-3 k.p.a. z uwzględnieniem art. 77 § 1 k.p.a.; ewentu-
alnie art. 210 § 1 i art. 187 w związku z art. 21 § 3 Ordynacji podatkowej i art. 31, art.
83 ust. 1 pkt 3 ustawy z 13.10.1998 r. o s.u.s. np w związku z art. 108 ust. 1 i 3 Or-
4
dynacji podatkowej i odpowiednio art. 5 § 3 ustawy z 19.12.1980 r. o zobowiązaniach
podatkowych; b) art. 47714
§ 2 k.p.c. i art. 386 § 6 k.p.c. przez przyjęcie, że sądom
orzekającym w sprawie przysługiwało prawo do zmiany zaskarżonej decyzji oraz, że
wytyczne udzielone przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku Sądowi Okręgowemu w
Gdańsku zwalniają Sąd Apelacyjny od oceny ważności zaskarżonej decyzji oraz po-
stępowania poprzedzającego jej wydanie pod kątem formalno-prawnym". Drugą pod-
stawą skargi jest naruszenie prawa materialnego „art. 23 ust. 4 i 5 ustawy z
13.10.1998 r. o s.u.s. w związku z art. 59 § 2 pkt 5 Ordynacji podatkowej przez przy-
jęcie, że w sprawie nie doszło do wygaśnięcia zobowiązań składkowych stanowią-
cych przedmiot niniejszego postępowania i art. 21 § 3 Ordynacji podatkowej przez
przyjęcie, że wysokość zaległości składkowych wnioskodawcy precyzyjnie ustalono
wyrokiem z 15 listopada 2005 r. Sądu Okręgowego w Gdańsku”. Uzasadniając
pierwszą podstawę skargi skarżący podniósł, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych jest wadliwa pod względem formalno-prawnym, gdyż ustalenie wysokości
kilku zaległości wymaga wskazania daty powstania każdej z tych zaległości. Wska-
zanie miesięcy, za które te zaległości liczono przedstawiono jedynie w treści uzasad-
nienia decyzji. Decyzja wydana z naruszeniem art. 77 § 1 k.p.a. jest eliminowana z
obiegu prawnego, nie było więc powodu do zmiany decyzji w trybie art. 47714
§ 2
k.p.c. Zdaniem skarżącego do tego rodzaju decyzji ma zastosowanie przepis art. 21
§ 3 Ordynacji podatkowej, gdyż zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne powstają w sposób oznaczony w tym przepisie. Oznacza to obowiązek
oddania w decyzji pełnej treści rozstrzygnięcia. W razie zmiany decyzji na podstawie
art. 47714
§ 2 k.p.c. obowiązkiem sądu jest precyzyjne ustalenie zaległości. Precyzji
tej zabrakło w wyroku Sądu Okręgowego, „co Sąd Apelacyjny także zauważył,
stwierdzając o tym w wyroku, że Sąd Okręgowy nie dokonał samodzielnego ustale-
nia zaległości wnioskodawcy z tytułu składek w oderwaniu od poprzedniej decyzji. Te
stwierdzenia oddają to w jaki sposób Sąd Apelacyjny rozumie charakter decyzji z art.
21 § 3 Ordynacji podatkowej, a mianowicie to, że nie rozumie istoty takich decyzji”.
Oba Sądy błędnie uznały, że zobowiązania nie wygasły wobec upływu terminu
przedawnienia. „Zgodnie z przepisem § 5 art. 24 ustawy o s.u.s., art. 35 ust. 4
ustawy z 25.11.86 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych bieg ter-
minu przedawnienia takich należności przerywa każda czynność zmierzająca do ich
ściągnięcia. Sąd Apelacyjny uznał, że wydanie zaskarżonej decyzji oznaczało jedno-
cześnie wystawienie administracyjnego tytułu wykonawczego, co spowodowało prze-
5
rwę biegu przedawnienia zaległości składkowych ujętej w tej decyzji. Przedstawiony
wyżej pogląd jest sprzeczny ze zwykłym rozumieniem przepisu art. 27 § 1 w związku
z art. 26 ustawy z 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - w
kwestii administracyjnego tytułu wykonawczego - art. 3 tej ustawy, co do uznania
wydania decyzji deklaratoryjnej za czynność zmierzającą do ściągnięcia należności”.
Oczywiste jest, że w realiach niniejszej sprawy w ogóle nie było możliwe wystawienie
administracyjnego tytułu wykonawczego, a także podjęcie czynności zmierzających
do ściągnięcia należności i dlatego nie ma podstaw do przyjęcia, że miało miejsce
przerwanie biegu przedawnienia.
W związku z tymi zarzutami skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpo-
znania, ewentualnie uchylenie także wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezpodstawne są zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Nie ma naru-
szenia przepisu art. 385 k.p.c. w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji oddalił apelację,
którą uznał za bezzasadną. Zakwestionowanie tej oceny może nastąpić w drodze
zarzutu naruszenia prawa materialnego lub procesowego, które spowodowało, że
zasadna zdaniem skarżącego apelacja nie została uwzględniona, a nie w drodze
zarzutu naruszenia art. 385 k.p.c. Naruszenie drugiego ze wskazanych przepisów -
art. 233 k.p.c. regulującego zasady oceny dowodów - nie może być w ogóle podsta-
wą skargi kasacyjnej. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie
mogą być zarzuty dotyczące faktów lub oceny dowodów. Nie może być także pod-
stawą skargi kasacyjnej naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyj-
nego niezależnie od tego, czy miały one z mocy art. 123 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych zastosowanie przy wydawaniu decyzji, czy też ustawa ta zawiera
w tej kwestii odrębną regulację. Skarga kasacyjna jest skierowana przeciwko wyro-
kowi sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.) i tylko naruszenie przepisów postę-
powania przed sądem drugiej instancji może być podstawą skargi kasacyjnej, jeżeli
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Zarówno sąd
pierwszej jak i drugiej instancji rozpoznaje sprawę według przepisów Kodeksu postę-
6
powania cywilnego a przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego nie mają w
tym postępowaniu zastosowania.
Rozpoznając odwołanie od decyzji organu rentowego sąd pierwszej instancji
orzeka na podstawie art. 47714
k.p.c. i może albo oddalić odwołanie (§ 1), albo
uwzględniając je zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub części (§ 2). Sąd pierw-
szej instancji rozpoznaje sprawę merytorycznie, a ewentualne wady zaskarżonej od-
wołaniem decyzji są eliminowane w drodze jej zmiany. W tym przypadku zaskarżona
decyzja została zmieniona w części. Zmiana decyzji przez Sąd Okręgowy nastąpiła
zgodnie z art. 47714
§ 2 k.p.c., z tym że sama redakcja orzeczenia była nieprofesjo-
nalna, na co zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Prawidłowo zredagowane orzeczenie
powinno zawierać zmianę decyzji przez ustalenie braku obowiązku zapłaty zaległych
należności składkowych ponad kwotę 23.617,93 zł oraz odsetek ponad kwotę
54.909,40 zł i oddalenie odwołania w pozostałej części. Mimo wadliwej redakcji roz-
strzygnięcie jest prawidłowe. Jest ono także zrozumiałe, a nawet gdyby były wątpli-
wości co do jego treści, ich wyjaśnienie następuje w trybie żądania wykładni wyroku
(art. 352 k.p.c.). Pomijając niezręczność redakcyjną sentencja wyroku Sądu Okręgo-
wego zawiera wszystkie elementy wymagane przepisem art. 325 k.p.c., a w szcze-
gólności rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron. Przepis ten nie nakłada na sąd
obowiązku wymieniania poszczególnych składników żądania i ich tytułu prawnego.
Te kwestie są omawiane w uzasadnieniu wyroku, ustnym lub pisemnym sporządzo-
nym na wniosek strony.
Kolejny zarzut dotyczy naruszenia art. 386 § 6 k.p.c., który stanowi, że ocena
prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku
sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i
sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Wytycznymi Sądu Apela-
cyjnego w Gdańsku zawartymi w wyroku z dnia 16 maja 2003 r. był związany zarów-
no Sąd Okręgowy wydający wyrok po ponownym rozpoznaniu sprawy jak i Sąd
Apelacyjny rozpoznający apelację od tego wyroku. Przepis ten byłby naruszony
wówczas, gdyby Sąd Apelacyjny nie zastosował się do własnych wytycznych, co w
niniejszej sprawie nie miało miejsca. Wytyczne te nie wiążą Sądu Najwyższego przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej, który mógłby wyrazić odmienny pogląd. W tym
przypadku wytyczne były prawidłowe, gdyż - jak wyżej wskazano - sąd pierwszej in-
stancji nie może uchylić się od merytorycznego rozpoznania przedmiotu sporu obję-
tego zaskarżoną odwołaniem decyzją.
7
W zakresie drugiej podstawy skargi kasacyjnej - naruszenia prawa material-
nego - przy przytoczeniu podstaw kasacyjnych zostały wskazane jako naruszone
cztery przepisy: art. 23 ust. 4 i art. 23 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz art. 59 § 2 pkt 5 i art. 21 § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8 poz. 60 ze zm.). Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach jej podstaw, co
oznacza, że kontroli Sądu Najwyższego podlega naruszenie tylko tych przepisów,
które zostały wskazane przy przytoczeniu podstaw kasacyjnych. Gdyby ściśle stoso-
wać ten przepis, żaden z zarzutów naruszenia prawa materialnego nie zasługiwałby
na szczegółowe ustosunkowanie się, gdyż przytoczone przepisy nie mogły mieć za-
stosowania w niniejszej sprawie. Ordynacja podatkowa ma zastosowanie do
zobowiązań podatkowych, natomiast do zobowiązań z tytułu składek na ubezpiecze-
nie społeczne stosuje się tylko te jej przepisy, które są wymienione w sposób wy-
czerpujący w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Został tu wymie-
niony przepis art. 59 § 1 pkt 1 i 3, natomiast nie jest wymieniony wskazany jako pod-
stawa skargi przepis art. 59 § 2 pkt 5. Nie jest także wymieniony art. 21, zatem § 3
tego przepisu wskazany w skardze nie miał w sprawie zastosowania. W związku z
tym nie ma potrzeby ustosunkowywania się do wywodów stanowiących uzasadnienie
naruszenia tych przepisów. Przepis art. 23 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych dotyczy ewidencji i przekazywania składek przekazanych z Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i regulacja ta nie ma żadnego związku z
niniejszą sprawą. Jest to ostatni ustęp tego przepisu, który nie zawiera ustępu 5.
Wskazanie niezwiązanej ze sprawą podstawy kasacyjnej można jednak potraktować
jako błąd pisarski, gdyż w uzasadnieniu skargi został powołany przepis art. 24 ust. 5
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, traktujący o przerwie biegu przedaw-
nienia.
Zarzut naruszenia tego przepisu jest jednak nieuzasadniony, gdyż w niniejszej
sprawie nie było potrzeby ustalania czy bieg przedawnienia został przerwany, czy też
nie. Licząc bowiem termin przedawnienia od daty wymagalności najdawniejszej na-
leżności, termin przedawnienia, nawet nieprzerwany, jeszcze nie upłynął. Przepis art.
24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym w
dacie wydania zaskarżonej decyzji stanowił, że należności z tytułu składek ulegają
przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o
którym mowa w jego ust. 5, po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się
8
wymagalne. Okres przedawnienia, o którym mowa w pierwszej części tego przepisu,
jest liczony od dnia wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia spo-
łeczne do dnia wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności, nie są na-
tomiast liczone okresy przypadające po wydaniu decyzji. Przerwa w biegu przedaw-
nienia powoduje, że pięcioletni termin zaczyna biec na nowo i okres, w którym należ-
ność nie jest uważana za przedawnioną, przedłuża się. Zgodnie z art. 24 ust. 5 odro-
czenie lub rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do
ściągnięcia należności przerywa bieg przedawnienia. Chodzi tu o czynności podej-
mowane przed wydaniem decyzji zobowiązującej do zapłaty należności. Skoro decy-
zja została wydana przed upływem okresu przedawnienia liczonego od wymagalno-
ści należności, nie było potrzeby ustalania, czy została dokonana któraś z czynności
wymienionych w art. 24 ust. 5 ustawy o systemiu ubezpieczeń społecznych.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako bezzasadną.
========================================