Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 356/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
w Warszawie
przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście W., Ministrowi Skarbu Państwa oraz
Agencji Nieruchomości Rolnych Oddziałowi Terenowemu
w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 marca 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powodowej Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na rzecz pozwanych
Skarbu Państwa - Starosty W. oraz Agencji Nieruchomości
Rolnych - Oddział Terenowy w B. - każdego z nich - po 1800 zł
(jeden tysiąc osiemset złotych) kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy przytoczył ustalenia, w całości
aprobowane przez Sąd drugiej instancji i niekwestionowane w toku dalszego
postępowania. Z ustaleń tych wynika, że powodowa Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa nabyła umową z dnia 30 listopada 1992 r. wierzytelność
przysługującą Bankowi Spółdzielczemu w B. od J.N. Czynność ta obejmowała
umowy z dnia 28 października 1991 r. nr 80/91 i z dnia 4 grudnia 1989 r.
Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A., działający w imieniu i na rzecz Skarbu
Państwa jako dysponenta Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia, wykupił
zrestrukturyzowany dług wynikający z tych umów. Umowa o spłatę
zrestrukturyzowanego długu – jak stwierdziły Sądy obu instancji – dotyczyła w
istocie zmiany warunków spłaty tego długu, określała terminy i kwoty płatności
poszczególnych rat. Dłużnik J. N., który zmarł 28 grudnia 1995 r., w znacznej
części nie spłacił zrestrukturyzowanego długu. Spadek po nim z mocy ustawy z
dobrodziejstwem inwentarza nabył Skarb Państwa – Kierownik Urzędu Rejonowego
w W.; wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne także z mocy ustawy z
dobrodziejstwem inwentarza nabył także Skarb Państwa – Agencja Własności
Rolnej. Spadek po zmarłym J. N. został zabezpieczony przez dokonanie spisu
inwentarza. O terminie tych czynności była zawiadomiona Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa. W skład spadku wchodziły tylko nieruchomości rolne,
których wartość została ustalona na kwotę 86.050 zł. Zadłużenie spadkodawcy
przekraczało wartość pozostawionych nieruchomości, które zostały sprzedane.
Roszczenie powodowej Agencji, która wstąpiła w prawa wierzyciela – zdaniem
Sądów obu instancji – uległo przedawnieniu. Powołując się na umowę o spłatę
zrestrukturyzowanego długu z dnia 1 grudnia 1992 r. dłużnik J. N. zobowiązał się
spłacić dług z odsetkami w ratach do dnia 30 listopada 1999 r. Według twierdzenia
strony powodowej i przedłożonego przez nią wyliczenia zadłużenia spadkodawcy J.
N. termin naliczania odsetek od ostatniej z wymagalnych kwot rozpoczął bieg 1
czerwca 1999 r. Pozew został wniesiony w dniu 7 listopada 2002 r. tj. po upływie
terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek. Roszczenie o odsetki ulega
przedawnieniu w terminie przewidzianym dla tych świadczeń, niezależnie od
3
charakteru długu głównego. Zważywszy na rodzaj działalności, którą prowadzi
wierzyciel występujący z roszczeniem Sądy obu instancji przyjęły trzyletni termin
przedawnienia.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację powodowej Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa wskazał na postanowienia ustawy z dnia 29 grudnia 1993
r. o utworzeniu tej Agencji (Dz. U. z 2005 r., Nr 31, poz. 264 ze zm.) i stwierdził, że
na podstawie tej ustawy, przejęła ona zobowiązania i wierzytelności po byłym
Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa. Jest zatem uprawniona do
dochodzenia należnych Funduszowi wierzytelności. Cesja wierzytelności, jak
i przejęcie przez powodową Agencję zobowiązań oraz wierzytelności po Funduszu
Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa nie zmieniły kwalifikacji roszczenia.
Zawarcie umów kredytowych z dłużnikiem J. N. wchodziło w zakres działalności
gospodarczej banku. Termin przedawnienia dochodzonego roszczenia wynosi 3
lata. Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny wskazał, że strona pozwana jako
spadkobierca po J. N. ponosi – stosownie do art. 1031 § 2 k.c. – odpowiedzialność
za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego stanu czynnego spadku. Wartość
sprzedanych nieruchomości spadkowych nie była kwestionowana.
Skargę kasacyjną, opartą na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., złożyła
powodowa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Skarżąca zarzuciła
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 118 k.c.
polegające na przyjęciu, że dochodzone w niniejszej sprawie wierzytelności są
wierzytelnościami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej przez
stronę powodową, a tym samym błędne przyjęcie, iż okres przedawnienia wynosi 3
lata od dnia wymagalności i roszczenie powoda przedawniło się.
Wskazując na powyższe powodowa Agencja wnosiła o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu
Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania a także rozstrzygnięcia
o kosztach procesu za instancję kasacyjną, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i wyroku Sądu Okręgowego oraz orzeczenie co do istoty sprawy wraz
z rozstrzygnięciem o kosztach procesu za instancję kasacyjną.
Odpowiedź na skargę kasacyjną złożyli pozwani: Agencja Nieruchomości
Rolnych i Skarb Państwa – Starosta W.
4
Pozwana Agencja z powołaniem się na przepisy art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c.
wniosła o odrzucenie skargi kasacyjnej, ewentualnie o jej oddalenie z zasądzeniem
kosztów procesu.
Pozwany Skarb Państwa także zarzucił, że skarga kasacyjna nie spełnia
wymagań przewidzianych w art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. i wnosił o jej odrzucenie,
ewentualnie o jej oddalenie z zasądzeniem kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin
przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz
roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.
Ustanowienie w przytoczonym przepisie terminu przedawnienia dla roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej stanowi odstępstwo od
ogólnej zasady, zgodnie z którą termin przedawnienia wynosi lat dziesięć.
Jednakże dla zastosowania tego wyjątku ustawa wprowadza wymaganie aby
określone roszczenie, które przysługuje podmiotowi prowadzącemu działalność
gospodarczą pozostawało „w związku z działalnością gospodarczą”. Określenie
związane z prowadzeniem działalności gospodarczej jest określeniem szerokim, co
znalazło potwierdzenie w orzecznictwie sądowym (por. np. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 11 czerwca 1992 r. III CZP 64/92 – OSNC 1992, nr 12, poz.
225, wyrok z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01- OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117
i wyrok z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02 - OSNC 2004, nr 10, poz. 157).
Motywy i dążenie ustawodawcy do zapewnienia możliwie szybkiego realizowania
przez profesjonalistów swych roszczeń zarówno przysługujących im wobec innych
profesjonalistów, jaki i wobec nieprofesjonalistów zostały szeroko w doktrynie
i judykaturze omówione. Nie trzeba także dowodzić, lecz należy wskazać, a to
w związku z wywodami skargi kasacyjnej, że profesjonalista jest z reguły lepiej
zorientowany w regulacjach prawnych oraz dysponuje lepszymi możliwościami
faktycznego korzystania z instrumentów przewidzianych dla ochrony swych praw.
Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., II CKN
113/02 (OSP 2004, nr 11, poz. 141), powoływanego już w toku postępowania
pierwszoinstancyjnego, termin przedawnienia roszczenia banku wobec osoby
5
niebędącej przedsiębiorcą wynosi trzy lata. Skarżąca powodowa Agencja
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nie kwestionuje tego stanowiska lecz
dowodzi, że późniejsze czynności Banku oraz Funduszu Restrukturyzacji
Oddłużenia Rolnictwa, którego następcą prawnym jest powodowa Agencja,
wywarły wpływ na kwalifikację roszczenia i tym samym wydłużenie terminu jego
przedawnienia do 10 lat. Restrukturyzacja długu wynikająca z umów kredytowych
zawartych przez dłużnika J. N. nastąpiła na jego wniosek i polegała na wykupieniu
części wierzytelności przez Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa
według dokumentacji przygotowanej przez kredytodawcę Bank Spółdzielczy w B.
Cesja wierzytelności zdziałana 30 listopada 1992 r. stanowiła podstawę do
zawarcia dnia 1 grudnia 1992 r. umowy o spłatę zrestrukturyzowanego długu
pomiędzy dłużnikiem J. N. a Bankiem Spółdzielczym, który działał w imieniu na
rzecz Skarbu Państwa jako dysponenta Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia
Rolnictwa. Na podstawie powołanej umowy o cesję wierzytelności z dnia 30
listopada 1992 r. zbywca - wskazany Bank Spółdzielczy – posiadaną wobec
dłużnika J. N. wierzytelność przeniósł na Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia
Rolnictwa w imieniu którego działał Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A.
Powołane w skardze kasacyjnej rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 czerwca
1992 r. w sprawie zasad funkcjonowania oraz źródeł zasilania funduszu
Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa (Dz.U. Nr 49, poz. 222) określiło źródło
finansowania tego Funduszu i przeznaczenie środków (§ 3). Z dniem wejścia w
życie ustawy o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (jedn.
tekst Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 264 ze zm.) do Agencji przekazane zostały środki
finansowe i wierzytelności finansowe dotychczasowego Funduszu.
Trafnie skarżąca Agencja odwołała się do art. 509 i 513 k.c. twierdząc, że
w chwili przelewu wierzytelności nim objęte były związane z działalnością
gospodarczą banków kredytujących czyli podlegały trzyletniemu przedawnieniu.
Można tylko dodać, ze w wyniku przelewu wierzytelności (art. 509 k.c.) następuje
zmiana osoby, względem której dłużnik jest zobowiązany. Regulacja ustawowa
nastawiona jest na utrzymanie dotychczasowej sytuacji prawnej dłużnika (art. 513
k.c.), z zapewnieniem mu możliwości skutecznego spełnienia świadczenia do rąk
właściwego adresata (art. 512 i 515 k.c.).
6
O ile poprzednika prawnego powodowej Agencji wiązał trzyletni termin
przedawnienia, to zdaniem tej Agencji sytuacja uległa zmianie po zawarciu dnia
1 grudnia 1992 r. umowy restrukturyzacyjnej pomiędzy dłużnikiem J. N. a
Funduszem. Analiza treści tej umowy, dokonana w uzasadnieniu skargi kasacyjnej,
w zestawieniu z celami którymi miały służyć dokonane czynności ma wskazywać, iż
doszło do odnowienia zobowiązania (art. 506 k.c.), a w konsekwencji – zdaniem
strony powodowej – doszło do zmiany długości terminu przedawnienia na
dziesięcioletni (art. 118 k.c.).
Stanowiska tego nie można podzielić. Wedle ustaleń Sądu Okręgowego
aprobowanych w całości przez Sąd drugiej instancji, istota umowy z dnia 1 grudnia
1992 r. sprowadzała się do zmiany warunków spłaty długu, określała terminy
i kwoty płatności poszczególnych rat (art. 65 § 2 k.c.). Skarga kasacyjna nie
zarzucała naruszenie tego przepisu i pominęła istotę wskazanej w uzasadnieniu
tejże skargi umowie odnowienia, której celem i skutkiem jest wygaśnięcie
dotychczas istniejącego zobowiązania, w miejsce które powstaje nowe (art. 506
k.c.). Przepis ten stwarza możliwość odnowienia w dwóch postaciach tj., jako
umowa mocą której dłużnik zobowiązuje się spełnić inne świadczenie lub umowa
na podstawie której dłużnik jest zobowiązany do spełnienia tego samego, co
dotychczas świadczenia, z tym jednak że z innej już podstawy prawnej. W każdym
z tych wypadków dotychczas istniejące zobowiązanie wygasa a powinność dłużnika
spełnienia świadczenia wynika z nowego zobowiązania, którego treść różni się od
poprzedniego. Wbrew twierdzeniom skarżącej Agencji w następstwie zawarcia
umowy w dniu 1 grudnia 1992 r. nie nastąpiła zmiana przedmiotu świadczenia ani
też zmiana podstawy prawnej świadczenia. Nie wzmacnia argumentacji strony
powodowej odwołanie się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca
1994 r., III ARN 39/94 (OSNAPiUS 1994, nr 6, poz. 91) stwierdzającego, że
rozstrzygnięcie wniosku o restrukturyzację zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu
bankowego na rozwój produkcji rolnej, powodujące podjęcie dyspozycji
państwowymi środkami pieniężnymi z Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia
Rolnictwa wymaga wydania przez właściwy naczelny organ administracji
państwowej decyzji administracyjnej. W kolejnej sprawie powołanej w skardze
kasacyjnej IV CKN 21/00 (OSNC 2000, nr 10, poz. 191) Sąd Najwyższy w wyroku
7
z dnia 12 kwietnia 2000 r. stwierdził, że rozpoznając żądanie o zwrot kredytu sąd
nie bada, czy oczekiwanie kredytobiorcy na przyznanie mu dalszej pomocy
finansowej z Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa jest
usprawiedliwione okolicznościami sprawy. Orzeczenia te podkreślają cel
utworzenia i przekazania środków z budżetu na specjalny fundusz z określeniem
sposobu ich wykorzystania m.in. na pomoc w spłacie kredytów zaciągniętych przez
rolników. Ta regulacja prawna i sposób przepływu tych środków do właściwego
banku za pośrednictwem którego właściwy organ decyzyjny realizuje – w granicach
zakreślonych ustawą – pomoc dla uprawnionego kredytobiorcy jest bez znaczenia
dla ustalenia terminu przedawnienia roszczenia powodowej Agencji. Skoro nie
istnieją przesłanki nowacji, to nie nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia i nie
zachodzi potrzeba zajmowania się wpływem poszczególnych postaci odnowienia
na przyjęcie trzyletniego terminu przedawnienia się roszczenia wierzyciela.
Dlatego zarzutu naruszenia art. 118 k.c. nie można podzielić. Rozstrzygające
znaczenia dla kwalifikacji roszczenia ma moment jego powstania. Skarga
kasacyjna w całości pominęła argumentację Sądu Apelacyjnego dotyczącą
pozwanego Skarbu Państwa uważanego za przyjmującego spadek
z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1031 § 2 k.c.). Powyższe uzasadnia oddalenie
skargi kasacyjnej (art. 39814
k.p.c.) z zasądzeniem żądanych kosztów procesu
(art. 39821
, 391 § 1, 108 § 1 zd. pierwsze w zw. z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c.).