Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 5/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "M." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w P.
przeciwko Polskiemu Górnictwu Naftowemu i Gazownictwu Spółce Akcyjnej
w W. i Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 lutego 2007 r.,
kasacji pozwanej Gminy S.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 1 lutego 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części w jakiej apelacja nie została
rozpoznana na rzecz pozwanej Gminy S. i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powódka domagała się – po wezwaniu na jej wniosek od udziału w sprawie
Gminy S. – zasądzenia solidarnie od pozwanych 203 613,16 zł odszkodowania.
Jako podstawę prawną powództwa wskazała przepisy art. 415, art. 435 i art. 441 §
1 k.c.
Sąd Okręgowy w P. wstępnym wyrokiem z dnia 20 maja 2004 r. „uznał
powództwo za usprawiedliwione w zasadzie”.
Z ustaleń Sądu wynika, że Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A.
Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Z. (PGNiG S.A.) prowadził budowę Kopalni Gazu
Zimnego w S., zakończoną dnia 6 czerwca 1984 r. W ramach tej inwestycji
wykonano gazociąg „g 90”, który przechodzi przez działkę nr 62/1, stanowiącą
część nieruchomości położonej w Z. Po wykonaniu gazociągu PGNiG S.A. zleciła
nieistniejącemu już Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Geodezji i Gospodarki
Komunalnej w P. sporządzenie właściwych map. Gazociąg – wykazany na mapie,
sporządzonej w skali 1:5000 – został pominięty na mapie zasadniczej,
sporządzonej w skali 1:1000.
Dnia 31 sierpnia 1999 r. powódka kupiła działkę nr 62/1 w Z. i wystąpiła do
Gminy S. – dnia 12 października 1999 r – o wydanie decyzji o warunkach jej
zabudowy i zagospodarowania. Burmistrz Gminy S. wydał taka decyzję dnia 18
października 1999 r. Na podstawie tej decyzji Starosta P. dnia 1 kwietnia 2000 r.
wydał powódce decyzję, którą zatwierdził projekt budowlany i pozwolił na budowę
hali produkcyjno-magazynowej dla Zakładu Produkcji Mebli oraz zbiornika
bezodpływowego.
Podczas wykopów pod fundamenty hali koparka natrafiła na gazociąg, nie
wykazany w posiadanej przez powódkę dokumentacji geodezyjnej. Powódka – po
nabyciu dnia 30 maja 2000 r. działki przylegającej do działki nr 62/1 i zmianie przez
Burmistrza Gminy S. decyzji z dnia 18 października 1999 r. – przystąpiła do
budowy hali i zbiornika na działce kupionej dnia 30 maja 2000 r.
Dochodzone odszkodowanie ma zrekompensować powódce szkodę
poniesioną na skutek tego, że nie mogła kontynuować budowy na działce nr 62/1.
3
Wydając wyrok wstępny, Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko
powódki, że pozwani ponoszą za powstałą szkodę solidarną odpowiedzialność
z tytuły czynu niedozwolonego.
Apelację od wyroku wniosła tylko pozwana PGNiG S.A. Jej pełnomocnik
podkreślił na rozprawie apelacyjnej, że zaskarżył wyrok w części uwzględniającej
powództwo w stosunku do niej.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił orzeczenie Sądu pierwszej
instancji i oddalił powództwo w stosunku do pozwanej PGNiG S.A. i orzekł
o kosztach procesu. Sąd odwoławczy podzielił zarzuty apelującej, że wyrok został
wydany z naruszeniem przepisów wskazanych przez Sąd Okręgowy jako podstawa
prawna rozstrzygnięcia.
W kasacji, opartej na drugiej podstawie, pełnomocnik pozwanej zaskarżył
wyrok w całości i zarzucił naruszenie art. 195 § 2 zw. z art. 72 § 2 k.p.c., art. 73 § 2
oraz art. 378 § 1 i 2 k.p.c. Powołując się na tę podstawę, wniósł o uchylenie
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniesiona przez skarżącą kasacja została odrzucona przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 10 maja 2005 r. dlatego, że wyrok wstępny z dnia 20 maja
2004 r. – zdaniem Sądu drugiej instancji – uprawomocnił się na skutek
niewniesienia przez pozwaną Gminę apelacji oraz z powodu braku podstaw do
zastosowania w sprawie art. 378 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia
23 marca 2006 r., II CZ 17/06 uchylił jednak postanowienie o odrzuceniu kasacji,
ponieważ trafne okazały się podniesione w zażaleniu Gminy zarzuty, że nie
zachodzą wskazane przez Sąd Apelacyjny przyczyny odrzucenia kasacji.
Wyrażone przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 marca 2006 r.,
II CZ 17/06 stanowisko dotyczące kwestii zastosowania w sprawie art. 378 § 2
k.p.c. oraz problemu prawomocności wydanego przez Sąd Okręgowy wyroku
wstępnego i tzw. substratu zaskarżenia wiążą w postępowaniu kasacyjnym.
Jest bowiem niedopuszczalna – zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. – odmienna ocena
tych kwestii w tej samej sprawie, jeżeli okoliczności faktyczne i prawne nie uległy
zmianie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 29/94,
Biuletyn Sądu Najwyższego z 1994 r. nr 3).
4
Nie ma potrzeby szczegółowego powtarzania motywów rozstrzygnięcia
zawartego w przytoczonym postanowieniu Sądu Najwyższego, ponieważ zostały
one przedstawione w znanym stronom uzasadnieniu tego orzeczenia. Wystarczy
przypomnieć, że z uzasadnienia powództwa wynika, iż w sprawie wystąpiło bierne
współuczestnictwo procesowe usprawiedliwione solidarnym zobowiązaniem
pozwanych, które ma postać współuczestnictwa materialnego opartego na
wspólnych obowiązkach pozwanych (art. 72 § 1 pkt 1 in principio k.p.c.).
Tym samym zaistniały podstawy do zastosowania art. 378 § 2 k.p.c. –
stanowiącego, że w granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu
rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli,
gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa i obowiązki są dla nich wspólne – oraz
art. 363 § 3 k.p.c., który stanowi, że jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje
się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia, chyba
że sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części. Pogląd
Sądu Apelacyjnego o uprawomocnieniu się wyroku Sądu Okręgowego jest więc
nie do pogodzenia z treścią końcowej części art. 363 § 3 k.p.c.
Wynikający z art. 378 § 2 k.p.c. wyjątek od zasady dyspozycyjności i zasady
związania granicami apelacji przez przyznanie sądowi odwoławczemu możliwości
wyjścia we wskazanej w tym przepisie sytuacji poza podmiotowe granice
zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji został podyktowany interesem
publicznym. W wypadku współuczestnictwa materialnego uzasadnionego
wspólnością praw lub obowiązków, rozbieżność rozstrzygnięć sądowych co do
poszczególnych współuczestników, wynikająca nie, z możliwej także w razie
takiego współuczestnictwa, odmienności sytuacji materialnoprawnej
współuczestników (por. art. 366 i art. 375 § 1 k.c.), lecz jedynie z faktu
niezaskarżenia przez niektórych z nich wyroku sądu pierwszej instancji,
podważałaby – w ocenie ustawodawcy – autorytet wymiaru sprawiedliwości.
Należy zatem przyjąć, zgodnie z dominującą interpretacją zwrotu
„sąd może”, że w razie stwierdzenia przesłanek zastosowania art. 378 § 2 k.p.c.,
sąd jest obowiązany wydać stosowne rozstrzygnięcie także na rzecz tych
współuczestników, który wyroku nie zaskarżyli. Jeżeli natomiast sąd odwoławczy
nie stwierdzi stosownych przesłanek, nie wydaje negatywnego rozstrzygnięcia na
5
rzecz tych współuczestników, którzy wyroku sądu pierwszej instancji nie zaskarżyli.
Zgodnie jednak z art. 328 § 2 k.p.c., mającym odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu apelacyjnym, sąd odwoławczy powinien wówczas w uzasadnieniu
wydanego orzeczenia wyjaśnić przyczyny, dla których nie rozstrzygnął w nim
sprawy także na rzecz współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku sądu
pierwszej instancji.
W tej ostatniej sytuacji brak substratu zaskarżenia, rozumianego jako
zawarte w sentencji wyroku pozytywne lub negatywne rozstrzygniecie, nie stanowi
przeszkody do zaskarżenia orzeczenia, ponieważ specyfika unormowania
przewidzianego w art. 378 § 2 k.p.c. uzasadnia modyfikację tego pojęcia. W tym
wypadku substratem zaskarżenia – w drodze wyjątku od powszechnie
przyjmowanego rozumienia tego pojęcia – jest wyrok sądu drugiej instancji
w zakresie, w jakim jest on według twierdzeń skarżącego dotknięty wadą
polegającą na nierozstrzygnięciu w nim sprawy także na rzecz współuczestnika
sporu, który nie wniósł apelacji. Uwzględniając doniosłość racji przemawiających za
rozpoznaniem sprawy przez sąd drugiej instancji również na rzecz
współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku sądu pierwszej instancji, należy
bowiem dopuścić możliwość skorygowania wadliwej decyzji sądu co do
zastosowania art. 378 § 2 k.p.c. Braku takiej możliwości nie da się usprawiedliwić
niedbałością współuczestnika, który nie zaskarżył wyroku sądu pierwszej instancji.
Jeżeli chce się być konsekwentnym, to nie można, z jednej strony, przechodzić do
porządku nad zaniedbaniem zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji przez
współuczestnika, nakazując sądowi drugiej instancji w imię interesu publicznego
rozpoznać sprawę także na jego rzecz, a z drugiej strony, z powodu tego samego
zaniedbania stosować wobec niego sankcję w postaci wykluczenia możliwości
skorygowania naruszenia art. 378 § 2 k.p.c. przez sąd drugiej instancji.
W świetle powyższego zarzut naruszenia art. 378 § 2 k.p.c. przez jego
niezastosowanie należało uznać za uzasadniony.
Nieuzasadniony jest natomiast zarzut naruszenia art. 195 § 2 w zw. z art. 72
§ 2 k.p.c. polegający – zdaniem skarżącego – na zaniechaniu wezwania do udziału
w sprawie w charakterze pozwanego Powiatu P. Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c. w
postępowaniu apelacyjnym nie znajdują zastosowania przepisy art. 194-196 i 198
6
k.p.c., regulujące podmiotowe przekształcenie powództwa. W tej sytuacji, pomijając
kwestię współuczestnictwa koniecznego, nie można Sądowi zarzucić naruszenia
art. 195 § 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy – na podstawie art. 39313
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz.
98) – orzekł, jak w sentencji wyroku.
db