Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 412/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości Laboratorium […]
przeciwko Kredyt Bank S.A.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 maja 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 3.600
(trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Laboratorium […] pozwem z dnia 18 listopada 2002 r., skierowanym
przeciwko Kredyt Bank S.A., wniosła o pozbawienie w całości wykonalności tytułu
wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego nr 21/1/2001
wystawionego w dniu 27 września 2001 r. przez pozwanego przeciwko powodowi
na kwotę 102.154.261,80 zł i zaopatrzonego w sądowa klauzulę wykonalności.
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2006 r. Sąd Okręgowy w R. pozbawił wykonalności
wymieniony tytuł wykonawczy jedynie częściowo, a mianowicie co do kwoty
252.377,13 zł, a w pozostałej części oddalił powództwo. Apelację powoda od tego
wyroku w części oddalającej powództwo Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 maja
2006 r. oddalił.
W sprawie zostało ustalone, że w dniu 4 marca 1997 r. powód zawarł
z konsorcjum pięciu banków, w którym rolę banku wiodącego pełnił pozwany,
umowę kredytową zgodnie z którą banki zobowiązały się udzielić powodowi kredytu
inwestycyjnego oraz kredytu obrotowego w łącznej wysokości 34.651.000 USD
w celu częściowego sfinansowania projektu budowy w strefie ekonomicznej w M.
budynków i budowli oraz uruchomienia i prowadzenia wytwórni preparatów
osoczopochodnych, w tym zakupu linii technologicznej oraz licencji. Powód działał
w roli zleceniobiorcy i pełnomocnika pozostałych banków. Zgodnie z umową spłata
należności kredytowych miała nastąpić w 15 ratach płatnych w okresach
trzymiesięcznych, począwszy od dnia 19 czerwca 2000 r. W umowie określono
wysokość i terminy spłaty przez powoda odsetek od udzielonego kredytu. Powód
zobowiązał się m.in. do zakończenia projektu, osiągnięcia 50% zdolności
produkcyjnej projektu i do osiągnięcia pełnej zdolności produkcyjnej projektu nie
później niż – odpowiednio – w 18, 24 i 30 miesięcy kalendarzowych od dnia
udostępnienia pierwszej transzy kredytu. Inwestycja miała zostać zakończona do
dnia 19 września 1999 r. M.in. umówiono się, że umowa wygaśnie w przypadku
niedostarczenia przez kredytobiorcę do Banku wiodącego dokumentów
określonych w załączniku Nr 3 do umowy w terminie 5 miesięcy od podpisania
umowy. Pierwsza transza kredytu udostępniona została powodowi w dniu 19 marca
1997 r. Umową z dnia 1 lipca 1997 r. Minister Finansów, działając w imieniu Skarbu
Państwa, udzielił poręczenia za dług powoda wynikający z zawartej przez niego
3
umowy kredytowej do 60 % wartości kredytu. W związku z niewykonywaniem przez
powoda w terminach przewidzianych w umowie zawartej przez strony jej warunków,
sukcesywnie zawierane były aneksy do tej umowy. W szczególności przesunięto
termin dostarczenia przez powoda dokumentów, do dostarczenia których był on
zobowiązany, określono nowe terminy zakończenia inwestycji, przesunięto terminy
spłaty rat kapitału kredytu i rat odsetek. Wreszcie aneksem Nr 10 z dnia 11 kwietnia
2001 r. postanowiono o wstrzymaniu wypłat z tytułu udzielonego kredytu i ustalono,
że jeżeli do dnia 30 kwietnia 2001 r. inwestor przedsięwzięcia – Credit Suisse Frist
Boston nie podejmie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, powód nie
zawrze z tym inwestorem pożyczki kwoty 15.000.000 USD i nie zostanie wdrożona
w życie umowa pomiędzy powodem a Ministrem Zdrowia, określająca zasady
sprzedaży osocza i kupna preparatów osoczopochodnych, wówczas banki
wypowiedzą umowę kredytową. Wobec niespełnienia wymienionych warunków,
pismem z dnia 2 maja 2001 r. pozwany wezwał powoda do zapłaty kwot
wynikających z zawartej umowy kredytowej i po bezskutecznym upływie
wskazanego w tym piśmie terminu siedmiodniowego, pismem z dnia 31 maja
2001 r. wypowiedział umowę. W dniu 27 sierpnia 2001 r. pozwany, działając na
podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu przez pozostałe banki wystawił
przeciwko powodowi bankowy tytuł egzekucyjny Nr 21/1/2001 na kwotę
102.154.261,80 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że niewykonanie przez powoda warunków umowy
kredytowej pomimo licznych jej zmian uwzględniających sytuację powoda,
a w szczególności wobec niespełnienia przez powoda warunków określonych
w aneksie Nr 10 do tej umowy, uzasadniało jej wypowiedzenie przez pozwanego.
Na podstawie opinii biegłego z zakresu księgowości i rozliczeń finansowych ustalił,
że prawidłowo wyliczona należność przysługująca konsorcjum banków od powoda
w związku z zawartą umową kredytową wynosi 101.901.864,67 zł,
tj. o 252.377,13 zł mniej od kwoty, na którą wystawiony został bankowy tytuł
egzekucyjny. Odnosząc się do zarzutu powoda, że bankowy tytuł egzekucyjny
został podpisany przez osoby nieuprawnione stwierdził, że zarzut ten nie podlega
rozpoznaniu w postępowaniu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
a zresztą zarzut ten jest niezasadny merytorycznie, gdyż tytuł egzekucyjny
4
podpisały w imieniu powoda osoby uprawnione (dwaj prokurenci). Uznał, że zarzut
potrącenia kwoty 213.470.785,24 zł, stanowiącej odszkodowanie z tytułu
niezgodnego z prawem wypowiedzenia przez pozwanego umowy kredytowej,
zgłoszony przez powoda w toku rozpoznawania sprawy, jest nieskuteczny,
gdyż podniesiony został po terminie przewidzianym w art. 843 § 3 k.p.c.
Sąd Apelacyjny przyjął za prawidłową decyzję Sądu pierwszej instancji
o odmowie zawieszenia postępowania ze względu na wytoczenie przez powoda
przeciwko pozwanemu powództwa o zasądzenie odszkodowania z tytułu
niezgodnego z prawem wypowiedzenia przez pozwanego umowy kredytowej
oraz ze względu na wszczęcie postępowania karnego w sprawie poświadczenia
nieprawdy w bankowym tytule egzekucyjnym (art. 177 § 1 pkt 1 i 4 k.p.c.).
Stwierdził też, że odmowa przez Sąd pierwszej instancji dopuszczenia dowodu
z akt delegatury Najwyższej Izby Kontroli w R. nastąpiła bez naruszenia przepisów
postępowania.
Akceptując rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd pierwszej instancji Sąd
Apelacyjny stwierdził, że w okolicznościach sprawy uzasadnione było
wypowiedzenie umowy kredytowej przez pozwanego oraz że co do kwoty
101.901.864,67 zł treść tytułu wykonawczego odpowiada zobowiązaniu powoda
i w tym zakresie nie może być mowy o bezwzględnej nieważności czynności
prawnej polegającej na wystawieniu tytułu (art. 58 § 1 k.c.). Potwierdził
prawidłowość oceny przez Sąd pierwszej instancji zarzutu powoda podpisania
bankowego tytułu egzekucyjnego przez osoby nieuprawnione i zarzutu potrącenia.
Co do tego ostatniego zarzutu zwrócił uwagę, że podniesiony on został w piśmie
procesowym z dnia 2 lipca 2007 r., jako następstwo oświadczenia złożonego
pozwanemu przez powoda poza procesem w piśmie z dnia 17 kwietnia 2003 r.
Zauważył przy tym, że oceniając wypowiedzenie umowy kredytowej
przez pozwanego za zgodne z prawem, Sąd pierwszej instancji odniósł się w ten
sposób merytorycznie do tego zarzutu.
Po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny, postanowieniem z dnia
26 czerwca 2006 r. Sąd Rejonowy w T. ogłosił upadłość powoda obejmującą
likwidację jego majątku. Syndyk masy upadłości powoda złożył oświadczenie o
5
wstąpieniu do sprawy i wniósł skargę kasacyjną od wymienionego wyroku.
Podstawę skargi stanowią: I. naruszenie prawa materialnego polegające na obrazie
art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 96 § 1 i 2 Prawa bankowego przez uznanie, że bankowy
tytuł egzekucyjny wystawiony przez pozwanego jest w części skuteczny, w sytuacji
gdy stanowi on poświadczenie nieprawdy, II. naruszenie przepisów postępowania
1) art. 843 § 3 k.p.c., tego przepisu w zw. z art. 217 k.p.c. i art. 316 § 1 w zw. z art.
328 k.p.c. przez odmowę rozpoznania zarzutu powoda dotyczącego wygaśnięcia
zobowiązania objętego bankowym tytułem egzekucyjnym w wyniku skutecznie
dokonanego potrącenia, 2) art. 177 § pkt 4 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd pierwszej
instancji zasadnie odmówił zawieszenia postępowania do czasu zakończenia
toczącego się innego postępowania cywilnego i toczącego się postępowania
karnego, 3) art. 227 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji zasadnie
odmówił dopuszczenia dowodu z akt delegatury Najwyższej Izby Kontroli w R., 4)
art. 316 w zw. z art. 233 k.p.c. przez przyjęcie, że w sprawie nie zachodziła
potrzeba ustalenia, iż w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu pozwany wykazał upoważnienie do
reprezentacji osób podpisujących w jego imieniu tytuł egzekucyjny. Skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
powództwa.
Pozwany wniósł o odmowę przyjęcia lub oddalenie skargi kasacyjnej
i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. 1. Formalnie rzecz biorąc rację ma skarżący twierdząc, że nie zgłosił
w sprawie procesowego zarzutu potrącenia. Zarzut zgłoszony przez niego w piśmie
procesowym z dnia z dnia 2 lipca 2003 r. – co dostrzegł Sąd Apelacyjny – był
w istocie zarzutem nieistnienia należności objętej tytułem wykonawczym,
jako nieistniejącej na skutek umorzenia jej wobec skuteczności zarzutu potrącenia
podniesionego przez niego poza procesem, w piśmie z dnia 17 kwietnia 2003 r.,
skierowanym do pozwanego. Zarzutu tego, jak twierdzi skarżący, nie mógł on
powołać już w pozwie wszczynającym postępowanie w sprawie, gdyż w chwili
6
wytaczania powództwa nie tylko że należność objęta tytułem wykonawczym
nie została umorzona na skutek jej potrącenia, ale nawet powód nie złożył
oświadczenia o potrąceniu. Jednakże Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że zarzut
zgłoszony przez powoda w piśmie procesowym z dnia z dnia 2 lipca 2007 r.,
wobec tego że nie został przytoczony w pozwie był spóźniony i stosownie
do art. 843 § 3 k.p.c. powód utracił prawo skorzystania z niego w dalszym
postępowaniu. Istotą tego zarzutu (jako zarzutu nieistnienia należności objętej
tytułem wykonawczym wobec jej umorzenia na skutek potracenia) był bowiem
zarzut potrącenia. Wszystkie okoliczności faktyczne i prawne mogące uzasadniać
podniesienie przez powoda zarzutu potrącenia istniały już w chwili wytaczania
powództwa w sprawie. Nic zatem nie stało na przeszkodzie – co trafnie zauważył
już Sąd Okręgowy – żeby zarzut ten, jako zarzut procesowy potrącenia, powód
przytoczył w pozwie. Złożenia przez niego pozwanemu oświadczenia o potrąceniu
poza procesem, w czasie jego trwania i powołanie się na skutek tego oświadczenia
(w postaci umorzenia należności objętej tytułem wykonawczym) jako na zarzut,
który nie mógł być przytoczony już w pozwie, należy ocenić jako obejście art. 843
§ 3 k.p.c., niewyłączające zastosowania tego przepisu.
2. Zawieszenie postępowania w sprawie cywilnej, na podstawie art. 177 § 1
pkt 4 k.p.c., ze względu na toczące się postępowanie w sprawie karnej nie jest
obligatoryjne. Zawieszenie to, wpływające na czas trwania rozpoznawania sprawy,
jest uzasadnione tylko wtedy, jeżeli ustalenie czynu (przestępstwa) w drodze
karnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygniecie sprawy cywilnej. Ocena w tym
zakresie należy do sądu merytorycznie rozpoznającego sprawę.
Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że sąd pierwszej instancji mógł dokonać,
na podstawie opinii biegłego z zakresu księgowości i rozliczeń finansowych,
samodzielnych ustaleń, które umożliwiały rozstrzygnięcie dla potrzeb
rozpoznawanej sprawy o konsekwencjach wynikających z wykazania w bankowym
tytule egzekucyjnym wystawionym przez pozwanego kwoty nie odpowiadającej
w pewnym zakresie zadłużeniu powoda. Nie było zatem potrzeby uzależniania
rozstrzygnięcia sprawy od wyniku toczącego się postępowania karnego w sprawie
poświadczenia nieprawdy w bankowym tytule egzekucyjnym.
7
Przepis art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. nie dotyczy zawieszenia postępowania
ze względu na toczące się postępowanie w innej sprawie cywilnej. Aprobata Sądu
Apelacyjnego dla decyzji sądu pierwszej instancji odmawiającej zawieszenia
postępowania ze względu na wytoczenie przez powoda przeciwko pozwanemu
powództwa o zasądzenie odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem
wypowiedzenia przez pozwanego umowy kredytowej nie naruszyła zatem
wymienionego przepisu. Przepis postępowania – art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.,
stanowiący w tym wypadku podstawę decyzji o odmowie zawieszenia
postępowania, nie został wskazany w skardze kasacyjnej jako naruszony.
Jego ewentualne naruszenie przez Sąd Apelacyjny uchyla się zatem spod oceny
Sądu Najwyższego.
3. Sąd Apelacyjny trafnie wskazał, że powołując dowód z akt delegatury
Najwyższej Izby Kontroli powód nie podał jakie konkretnie dowody (dokumenty)
zgromadzone w tych aktach mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W
sytuacji, gdy protokół końcowy kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę
Kontroli, stanowiący istotny element tych akt, dotyczył kwestii zgodności z prawem
poręczenia przez Skarb Państwa za dług powoda wynikający z zawartej przez
niego umowy kredytowej, brak było podstawy do przyjęcia, że z akt tych mogą
wynikać okoliczności stwierdzające fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzyganej sprawy. Sąd Apelacyjny uznając, że odmowa dopuszczenia przez
Sąd pierwszej instancji dowodu z wymienionych akt nastąpiła bez naruszenia
przepisu art. 227 k.p.c., także nie naruszył tego przepisu.
4. Zarzutu naruszenia art. 316 w zw. z art. 233 k.p.c. przez przyjęcie,
że w sprawie nie zachodziła potrzeba ustalenia, czy w postępowaniu o nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu pozwany wykazał
upoważnienie do reprezentacji osób podpisujących w jego imieniu tytuł egzekucyjny
skarżący nie uzasadnił. W tej sytuacji zarzut ten nie może być przedmiotem
rozpoznania Sądu Najwyższego.
II. W świetle dokonanego w sprawie ustalenia, że co do kwoty
101.901.864,67 zł treść tytułu wykonawczego odpowiada zobowiązaniu powoda,
które wobec niezasadności zarzutów skargi kasacyjnej naruszenia przepisów
8
postępowania, jest wiążące w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.),
zarzut skargi kasacyjnej, powtórzony w ślad za apelacją, naruszenia prawa
materialnego – art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 96 § 1 i 2 Prawa bankowego,
nie zasługuje na uwzględnienie. Wystawienie przez pozwanego bankowego tytułu
egzekucyjnego w zakresie stwierdzającym istniejącą należność powoda nie była
ani czynnością sprzeczną z prawem, ani mającą na celu obejście ustawy.
Podstawę prawną wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego stanowił art. 96
§ 1 Prawa bankowego. Jak trafnie wyjaśnił to już Sąd Apelacyjny, jeżeli kwestia
ustalenia istnienia należności objętej tytułem wykonawczym, gdy jest to tytuł
wydany na podstawie tytułu egzekucyjnego niebędącego orzeczeniem sądu,
objęta jest zarzutem, na którym oparte zostało powództwo o pozbawienie tego
tytułu wykonalności, to podlega ona badaniu i ustaleniu w sprawie toczącej się
na skutek takiego powództwa na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.c. Wyrok wydany na
skutek uwzględnienia takiego powództwa ma charakter konstytutywny.
Z przytoczonych względów skargę kasacyjną, jako niemającą uzasadnionych
podstaw, należało oddalić (art. 39814
k.p.c.).
O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy postanowił stosownie
do art. 108 § 1 w zw. z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c. a także § 12 ust. 4 pkt 2
w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
jc