Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 287/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z odwołania P. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z.
o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w
szczególnych warunkach,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 maja 2006 r., sygn. akt (...),
1) uchyla zaskarżony wyrok i zmienia poprzedzający go wyrok
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 30 września 2004 r. sygn. akt (...) w ten sposób, że oddala
odwołanie P. K. od decyzji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w Z. z dnia 17 czerwca 2004 r.
2) nie obciąża wnioskodawcy kosztami postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 17 czerwca 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w Z. odmówił panu P. K. prawa do emerytury na podstawie art. 46 w
związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162 poz. 1118 ze zm.). Powodem
takiego rozstrzygnięcia było niespełnienie przez ubezpieczonego wymogu z § 8a
pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), czyli 20 lat pracy, o której
mowa w dziale IV pkt 9 wykazu B, stanowiącego załącznik do wyżej wymienionego
rozporządzenia. Ubezpieczony przepracował 19 lat 6 m-cy i 26 dni na stanowisku
objętym wyżej wymienionym wykazem.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K., po uzyskaniu
akt osobowych wnioskodawcy z Kopalni Węgla Kamiennego "S." oraz świadectw
pracy w szczególnych warunkach, wystawionych przez tę kopalnię oraz Hutę "G."
S.A., wyrokiem z dnia 30 września 2004 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał
odwołującemu prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w
szczególnych warunkach od dnia 10 maja 2004 r. Sąd do wyżej wymienionego
okresu pracy w szczególnych warunkach doliczył także okres pracy
ubezpieczonego, o której mowa w Dziale III poz. 4 wykazu B w wymiarze 3 lat i 5
dni. W motywach podniesiono, iż wprawdzie przepisy § 5-8 rozporządzenia,
określające wiek emerytalny dla pracowników zatrudnionych przy pracach
wymienionych w wykazie B załącznika nie zawierają podobnego uregulowania jak §
4 ust. 3, przewidujący możliwość doliczenia do okresów pracy w szczególnych
warunkach z Wykazu A, innych okresów pracy w szczególnych warunkach ale,
stosując wykładnię celowościową art. 32 ust. 1 i 4 ustawy należy, w drodze
analogii, doliczyć do prac z Działu IV poz. 8 i 9 Wykazu B inne prace z tego
Wykazu.
3
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 maja 2006 r. uznał za uzasadnioną
apelację organu rentowego w części dotyczącej braku warunku z art. 46 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., w pozostałej części ją oddalił. W ocenie Sądu
Apelacyjnego słuszne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji o potrzebie
dokonania wykładni celowościowej omawianych przepisów. Mogą być one
wzajemnie uzupełniane ale tylko w przypadku uzupełnienia pracy "lżejszej" pracą
"cięższą", a nie na odwrót, tak jak analogicznie jest to unormowane w ust. 3 § 4, z
tym że w tym przepisie jest możliwe uzupełnianie również pracami o podobnym
stopniu uciążliwości. Sąd stwierdził, że skoro w niniejszej sprawie ubezpieczony,
zgodnie z przedłożonymi świadectwami pracy pracował przez 19 lat i 26 dni jako
płuczkasz na oddziale przeróbki mechanicznej węgla (wykaz B dział IV poz. 9 pkt
14,20 wykazu, stanowiącego załącznik Nr 1 do rozporządzenia Ministra Górnictwa i
Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. w sprawie określenia stanowisk pracy w
resorcie górnictwa i energetyki na których wykonywane są prace w szczególnych
warunkach, oraz w okresie od 14 czerwca 1968 r. – 22 października 1968 r. i od 9
października 1970 r. – 15 czerwca 1971 r. na stanowiskach wymienionych w
Wykazie B, dziale I (III) poz. 4 pkt 5 na stanowisku wytapiacza (załącznik do
Zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego Nr 2 z dnia 30 marca
1985 r.) zatem łącznie przepracował ponad 20 lat pracy, o której mowa w § 7 i 8a
rozporządzenia.
Na powyższe rozstrzygnięcie organ rentowy wniósł skargę kasacyjną
zaskarżając opisany wyżej wyrok w części oddalającej apelację organu rentowego.
Zarzucił mu naruszenie przepisów prawa materialnego przez ich błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie, w szczególności naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 oraz art.
46 w związku z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 5 - 8 Rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Celem ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych było
wprowadzenie stabilnego systemu ubezpieczeń społecznych. Reforma systemu
emerytalno-rentowego miała na celu między innymi ograniczenie zakresu
podmiotowego wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i ujednolicenie wieku
emerytalnego. Zamiar ustawodawcy stopniowego „wygaszania” dotychczasowych
szczególnych uprawnień emerytalnych niektórych ubezpieczonych, w tym
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, znalazł swoje odzwierciedlenie w strukturze ustawy o emeryturach i
rentach. W dziale II warunki przechodzenia na emeryturę zostały zróżnicowane
według kryterium urodzenia: dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia
1948 r. (rozdział 1), dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.
(rozdział 2) oraz dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia
1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. (rozdział 3). W ostateczności ustawa
zachowała dotychczasowe zasady przechodzenia na wcześniejszą emeryturę dla
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
pracowników urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (art. 32). Innymi słowy
ustawodawca wprowadzając generalną zasadę wyłączającą możliwości
przechodzenia na emeryturę na uprzywilejowanych zasadach dla ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. wprowadził wyjątek od tej zasady w art. 46
ust. 1 ustawy dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., pod warunkiem spełnienia łącznie przesłanek z art. 46
ustawy. Mając powyższe na uwadze oraz to, że przepisy z zakresu ubezpieczeń
społecznych mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących, co w
konsekwencji oznacza, że określona na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, instytucja „wcześniejszej emerytury” musi
podlegać ścisłej wykładni – należy uznać, że takim samym zasadom należy poddać
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, skoro na jego podstawie ustala się okresy pracy w
szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, które następnie w świetle
przepisów działu II ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
5
Społecznych mają decydujące znaczenie przy nabyciu prawa ubezpieczonego do
wcześniejszej emerytury. Wyżej wskazane rozporządzenie dopuszcza na zasadzie
wyjątku możliwość doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach innych
okresów pracy. Taka możliwość przewidziana jest wyłącznie w przepisie § 4 ust. 3
rozporządzenia. Jednakże przepis ten dotyczy prac wymienionych w wykazie A, do
których uzupełniająco można doliczyć okresy pracy górniczej w rozumieniu
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz okresy
zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników kolejowych i ich rodzin, a także okresy pracy lub służby, o których
mowa w § 5-10. Ponadto powyższy wyjątek dotyczy przechodzenia na
wcześniejszą emeryturę dla mężczyzn w wieku 60 lat, a kobiet w wieku 55 lat. Nie
bez znaczenie jest także to, że przesłanki uzyskania prawa do wcześniejszego
świadczenia emerytalnego w stosunku do osób wykonujących prace określone w
wykazie A nie są tożsame z przesłankami jakie musiał spełnić ubezpieczony na
podstawie § 8a oraz § 7 rozporządzenia. Mający zastosowanie w niniejszej sprawie
§ 8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. stanowi, że pracownik,
który wykonywał pracę w szczególnych warunkach, wymienioną w dziale IV wykazu
B, poz. 8 i 9, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące
warunki: osiągnął wiek emerytalny, wynoszący 50 lat dla kobiet i 55 lat dla
mężczyzn i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat wykonywał
prace wymienione w dziale IV wykazu B, poz. 8 i 9. Jest więc oczywiste, że
wnioskodawca nie spełnił warunków wymaganych w omawianym przepisie,
ponieważ prace wymienione w dziale IV wykazu B, poz. 8 i 9 wykonywał przez 19
lat 6 miesięcy i 26 dni. Z kolei do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach w hutnictwie - zgodnie § 7
rozporządzenia - ubezpieczony musiałby legitymować się przynajmniej 15 letnim
okresem pracy wymienionej w dziale III wykazu B. W niniejszym stanie faktycznym
przepracował jedynie 3 lata i 5 dni. Wzajemne uzupełnienie wyżej wymienionych
okresów pracy ubezpieczonego jest niedopuszczalne. Sąd Najwyższy nie może
poprawiać ustawodawcy, dokonując wykładni przepisów prawnych contra legem,
skoro powyższe rozporządzenie, mające zastosowanie przy ustaleniu prawa do
wcześniejszej emerytury zgodnie z art. 32 ust 4 ustawy o emeryturach i rentach z
6
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie przewiduje „łączenia” okresów pracy w
szczególnych warunkach wymienionych w wykazie B. Z powyższego wynika więc,
że zaliczenie innych okresów pracy uzupełniająco do okresu pracy w szczególnych
warunkach wymienionych w wykazie B, w tym pracy wykonywanej w hutnictwie (§ 7
rozporządzenia, dział III wykazu B), nie jest możliwe. W tym stanie rzeczy trzeba
wskazać, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie był uprawniony w dowolny
sposób do łączenia różnych okresów z wykazu B. Ponadto w orzecznictwie
przyjmuje się że „przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury nie jest możliwe
zliczenie okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze wymienionych odrębnie w wykazie A i wykazie B, stanowiących
załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze” (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2002
r., II UKN 53/01 - OSNP 2003 nr 23, poz. 576). Mając powyższe na względzie nie
jest zasadne sumowanie jakichkolwiek okresów z wykazu B, skoro zgodnie z § 4
ust. 3 można uzupełniać okres pracy z wykazu A wyłącznie określonymi pracami
wskazanymi w tym przepisie, a nie dowolnymi.
Z powyższych względów na podstawie art. 39816
k.p.c. orzeczono, jak w
sentencji wyroku.
/tp/