Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 482/06
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z wniosku L. i I. małżonków G.
z udziałem A.M. i F.M. oraz Gminy G.
o ustanowienie drogi koniecznej
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 3 lutego 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej wniosek
L. i I. małżonków G. (pkt I. 1) oraz orzekającej o kosztach
postępowania związanych z udziałem tych wnioskodawców (pkt
I. 2, II) i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu
w P. do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 11 października 2005 ustanowił
na nieruchomości położonej we wsi O. stanowiącej własność A. i F. małżonków M.,
oznaczonej jako działka nr 110, za wynagrodzeniem, służebność drogi koniecznej o
szerokości 4 m, której przebieg wyznaczają punkty graniczne wskazane na mapie
sytuacyjnej stanowiącej integralną część orzeczenia, na rzecz każdoczesnego
właściciela nieruchomości oznaczonej jako działki nr 100 oraz 104 położone w O.,
jako działki nr 9,35,58/8, 24, 25 położone w B. i O. oraz jako działka nr 103
położona w O.
Sąd Rejonowy ustalił i zważył, co następuje.
Wieś O. charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem gruntów, połączonym z
trudnymi warunkami terenowymi. Wnioskodawcy L.G. i I.G., W.R. i E.R., B.K. i H.K.
mieszkają w jednej części O., do której Gmina G. doprowadziła drogę częściowo
asfaltową a częściowo utwardzoną tłuczem. Wnioskodawcy na ten cel przekazali
gminie część swoich działek. Gospodarstwo uczestników znajduje się w innej
części wsi i do nich droga asfaltowa nie została doprowadzona. Część gruntów
wnioskodawców stanowiących pola i łąki nie znajduje się w bezpośredniej bliskości
ich siedzib i zabudowań. Na nieruchomości uczestników przez kilkadziesiąt lat
przebiegała, w żaden sposób nie utwardzona, droga uwidoczniona na najstarszych
mapach tego terenu. Jej przebieg nie był przez szereg lat przez nikogo
kwestionowany, a uczestnicy nie sprzeciwiali się korzystaniu przez wnioskodawców
z drogi, jako drogi dojazdowej do ich pól i łąk. Uczestnicy zabiegali w Gminie o
urządzenie obok ich siedziby drogi jednak nie doszło w tej sprawie do
porozumienia. W konsekwencji uczestnicy uniemożliwili wnioskodawcom przejazd
przez swoją nieruchomość. Wnioskodawcy nie mają innej odpowiedniej drogi do
przejazdu ich maszyn i urządzeń rolniczych do pól i łąk. Aby dostać się do nich
musieliby korzystać z kilkukilometrowego objazdu lub też z innych dróg, po których
jednak przejazd sprzętem rolniczym z uwagi na ukształtowanie terenu nie jest
możliwy, przy tym w części przejazd ten odbywałby się przez tereny prywatne.
3
W tym stanie rzeczy wystąpiły przesłanki wskazane w art. 145 § 1 k.c.
wnioskodawcy nie mają bowiem odpowiedniego dostępu z pól i łąk do swoich
budynków gospodarczych, a dojazd do nich znacznie się wydłuża. Związane z tym
utrudnienia w gospodarowaniu podwyższają jego koszty.
Na skutek apelacji uczestników Sąd Okręgowy w P. zaskarżonym obecnie
postanowieniem zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił
wnioski wszystkich wnioskodawców o ustanowienie drogi koniecznej.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji
krytycznie natomiast ocenił wnioski, jakie Sąd ten z nich wyprowadził, jako podjęte
z naruszeniem art. 145 § 1 k.c. Uznał, iż doszło do jego niewłaściwego
zastosowania przez przyjęcie, że w okolicznościach sprawy wystąpiły przesłanki
do ustanowienia służebności drogowej. Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z tym
przepisem przesłanką ustanowienia drogi koniecznej jest brak odpowiedniego
dostępu nieruchomości do drogi publicznej, względnie do należących do tej
nieruchomości budynków gospodarczych. Dostęp zaś może zostać uznany za
nieodpowiedni wówczas dopiero, gdy zwiększenie użyteczności nieruchomości
wskutek ustanowienia służebności drogowej przewyższałaby uszczerbek gruntów
przez które droga ma przechodzić. Jeżeli tylko istnieje dostęp do drogi publicznej
a jest nieodpowiedni regułą powinno być jego dostosowanie. W ocenie Sądu
Okręgowego Sąd Rejonowy błędnie uznał ustanowienie drogi koniecznej za
potrzebne z uwagi na brak odpowiedniego dostępu nieruchomości
wnioskodawców do drogi publicznej w sytuacji, gdy wszystkie nieruchomości
wskazane w postanowieniu jako władnące posiadają dostęp do drogi publicznej,
a za ich pośrednictwem do gospodarstw wnioskodawców. Żadna z nieruchomości
nie znajdowała się w izolacji od drogi publicznej, jak też do żadnej nie należały
budynki, dostępu do których byłaby pozbawiona. W istocie więc doszło do
ustanowienia drogi koniecznej łączącej dwa odcinki drogi publicznej, tworząc skrót
w tym celu aby ułatwić wnioskodawcom dojazd do pól i łąk. Przytoczył i podzielił
stanowisko judykatury zgodnie z którym jeżeli należące do wnioskodawcy dwie
działki siedliskowa i łąkowa rozdzielone działką uczestnika mają bezpośrednio
dostęp do drogi publicznej wnioskodawca nie może domagać się ustanowienia
drogi koniecznej przez grunt uczestnika tylko dlatego, że droga ta stanowiłaby
4
krótsze połączenie jego działek niż droga publiczna. W takiej sytuacji natomiast
musiałyby istnieć szczególne względy gospodarczo - społeczne, które
przemawiałyby za ustanowieniem drogi koniecznej. Wskazał, że kwestia ta nie
była przedmiotem rozważań Sądu Rejonowego przy ustanawianiu drogi
koniecznej, zaś ciężar wykazania, że takie szczególne względy istnieją i że
ustanowienie służebności spowoduje zwiększenie użyteczności tych
nieruchomości w sposób przewyższający uszczerbek gruntów, przez które droga
jest prowadzona obciążał wnioskodawców. Wnioskodawcy zaś powoływali się
w tym zakresie jedynie na konieczność nadkładania drogi. W ocenie Sądu
Okręgowego w okolicznościach sprawy takie szczególne względy gospodarczo -
społeczne przemawiające za ustanowieniem drogi koniecznej nie istnieją. Nadto
podniósł że nie jest dopuszczalne ustanowienie drogi koniecznej ze względu na
ogólne potrzeby mieszkańców, a w kwestii tej Sąd Rejonowy nie uwzględnił faktu,
że droga która dotychczas przebiegała przez nieruchomość uczestników
traktowana była przez mieszkańców jako droga powszechnie dostępna.
Ustanowienie służebności prowadziłoby więc do powstania na terenie prywatnym
drogi z pominięciem przepisów ustawy o gospodarce gruntami o wydzielaniu
i wywłaszczaniu takich gruntów. Odnosząc się do ustawowego wymogu
„sąsiedztwa” wskazał, że przez „grunty sąsiednie” rozumieć należy takie faktyczne
położenie gruntów, że nieruchomość dla której służebności ma być ustanowiona
musi być sąsiednią w stosunku do tych, które mają być służebnością obciążone.
Gruntami sąsiednimi są także grunty tak usytuowane względem tej nieruchomości,
na potrzeby której droga konieczna została ustanowiona, że zachodzi gospodarcza
konieczność przeprowadzenia przez nie dojazdu do drogi publicznej lub
budynków gospodarczych. W tak rozumianym sąsiedztwie nie pozostają jednak
względem działki uczestników działki położone w innej miejscowości –B.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyli wnioskodawcy I. i L.
małżonkowie G. w części oddalającej ich wniosek i orzekającej w tym zakresie o
kosztach postępowania, zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie art. 145 k.c.
poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie art.
510 § 1 i 2 k.p.c. poprzez wezwanie do sprawy w charakterze zainteresowanego
Gminy G., mimo że Gmina nie jest zainteresowana w rozumieniu § 1 tego przepisu.
5
Wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części
i uwzględnienie ich wniosku, ewentualnie uchylenie postanowienia w tej części
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz
zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania przed Sądem Najwyższym w tym
kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą skargi kasacyjnej może być naruszenie przepisów postępowania,
jeżeli mogło ono wywrzeć istotny wpływ na wynik sprawy. Dla skutecznego
przytoczenia tej podstawy konieczne jest więc wykazanie że doszło do naruszenia
konkretnego, obiektywnie istotnego przepisu procedury a nadto, że jego naruszenie
mogło doprowadzić do błędnego wyniku postępowania. Brak wskazania przez
skarżącego, czy i jaki związek istnieje między twierdzonym naruszeniem art. 510 §
1 i 2 k.p.c. a wynikiem rozpoznania sprawy przez sąd apelacyjny powoduje, że nie
może być ono podstawą skargi, którą tym samym uznać należy za nieistniejącą.
Bezprzedmiotowy jest zarzut niezastosowania przez Sąd Okręgowy art. 145
§ 1 k.c. w następstwie błędnego uznania, że nie został spełniony określony nim
warunek „sąsiedztwa” gruntów w sytuacji, gdy stanowisko to sformułowane zostało
w odniesieniu do działek położonych w różnych miejscowościach, i nie dotyczy
nieruchomości będących własnością skarżących wnioskodawców i nieruchomość
stanowiącej własność uczestników, które położone są na terenie tej samej
miejscowości O.
Nie można natomiast odmówić racji skarżącym o ile podnoszą, że ustalenie
Sądu Okręgowego, iż ich działki nr 100 i 104 mają odpowiedni dostęp do
należących do nich budynków gospodarskich nie zostało poprzedzone
wszechstronnym rozważeniem zebranego materiału zarówno pod kątem
okoliczności uznanych za doniosłe dla rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji
jak i dalszych mających taki sam walor a wynikających z tego materiału. Zgodzić
się trzeba także z wnioskodawcami, że ocena tej kwestii przez Sąd Okręgowy
narusza przepis art. 145 § 1 k.c. U podstaw zaskarżonego postanowienia legła
ocena, iż niedopuszczalne jest – jak uczynił to Sąd Rejonowy- ustanowienie drogi
koniecznej przez grunt uczestników dla mających bezpośredni dostęp do drogi
6
publicznej działek wnioskodawców tylko dlatego, że droga ta stanowiłaby ich
krótsze połączenie niż istniejąca droga publiczna.
To stanowisko Sądu Okręgowego jest słuszne co do zasady bowiem przepis
art. 145 k.c. nie daje roszczenia o ustanowienie służebności drogi zapewniającej
łatwiejsze korzystanie z nieruchomości, lecz ustanawia podstawę prawną żądania
ustanowienia drogi koniecznej, zapewniającej nieruchomości dostęp do drogi
publicznej lub należących do niej budynków gospodarskich. Dlatego też jak przyjął
Sąd Okręgowy do ustanowienia drogi koniecznej nie wystarczy ustalenie, że droga
przez grunt sąsiedni stanowiłaby krótsze połączenie nieruchomości z należącymi
do niej budynkami gospodarskimi, lecz muszą istnieć szczególne względy
gospodarczo - społeczne, pozwalające uznać, że spełnione zostały określone
ustawowo przesłanki jej ustanowienia. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia
„odpowiedniego dostępu”, którym posłużył się w art. 145 § 1 k.c., co nakazuje
przyjąć że chodzi o jego potoczne rozumienie. W tym zaś ujęciu „odpowiedni”
oznacza odpowiadający przeznaczeniu, spełniający wymagane warunki. O tym czy
istniejący dostęp jest odpowiedni decyduje więc każdorazowo okoliczności
konkretnej sprawy (postanowienia SN z dnia 7 lipca 1999 r,, II CKN 786/98, OSNC
2000, nr 2, poz. 34 i z dnia 28 listopada 2000 r., IV CKN 172/00, nie publ.).
W okolicznościach niniejszej sprawy chodzi więc o to czy prawnie zapewniony
dostęp gwarantuje wszelką niezbędną, ze społeczno - gospodarczego punktu
widzenia, łączność nieruchomości wnioskodawców z należącymi do niej budynkami
gospodarskimi, umożliwiając normalne korzystanie z nieruchomości w ramach jej
przeznaczenia. Normalne korzystanie z nieruchomości przeznaczonej na cele
rolnicze związane jest koniecznością dostępu do niej sprzętu rolniczego oraz bydła.
Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji czyniąc
je podstawą, ocen i wniosków prawnych, których jednak w świetle tych ustaleń, bez
poszerzenia płaszczyzny koniecznych rozważań nie można zaakceptować.
Odmawiając wnioskodawcom prawa do żądania ustanowienia drogi koniecznej
przebiegającej przez nieruchomość uczestników pominął w szczególności, że jak
z ustaleń tych wynika wnioskodawcy, poza możliwością skorzystania z odległego
objazdu (obejmującego kilkukilometrowy odcinek drogi wojewódzkiej P.-W.) nie
mają innej odpowiedniej drogi do przejazdu ich maszyn i urządzeń rolniczych do pól
7
i łąk, a aby dostać się tam musieliby korzystać z innych dróg, po których przejazd
sprzętem rolniczym z uwagi na ukształtowanie terenu nie jest możliwy. Brak
dojazdu zdatnego dla przejazdu sprzętem rolniczym w każdym razie prowadziłoby
do niemożności korzystania przez wnioskodawców z przedmiotowych działek
zgodnie z ich obecnym przeznaczeniem.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w powoływanym już uprzednio postanowieniu
z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN 789/98, za odpowiedni dostęp do drogi publicznej nie
może być uznane połączenie drogowe zagrażające bezpieczeństwu ruchu
drogowego. W tym kontekście trafnie podnoszą skarżący konieczność rozważenia
czy przyjęty przez Sąd Okręgowy wariant dojazdu przez wnioskodawców do pól
i łąk sprzętem rolniczym oraz przegonu bydła objazdem obejmującym drogę
wojewódzką o znacznym natężeniu ruchu pojazdów mechanicznych spełnia
wymogi bezpieczeństwa w ruchu drogowym w stopniu pozwalającym na uznanie go
za odpowiedni dostęp w rozumieniu art. 145 § 1 k.c.
Podzielić trzeba także podjętą w skardze kasacyjnej dalszą krytyką
zaskarżonego postanowienia i zgodzić się z argumentacją skarżących, iż wbrew
stanowisku Sądu Okręgowego ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz
konkretnie oznaczonych, nawet kilku, nieruchomości władnących – jak uczynił to
Sąd Rejonowy - nie stanowi jej ustanowienia ze względu na ogólne potrzeby
mieszkańców, lecz z uwagi na potrzeby indywidualnych uprawnionych.
Z tych przyczyn celowe i uzasadnione stało się uchylenie postanowienia
Sądu Okręgowego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do
ponownego rozpoznania temu Sądowi Okręgowemu ( art. 39815
§ 1 k.p.c.).