Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 300/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o podleganie ubezpieczeniu społecznemu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 kwietnia 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 16 września 2004 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. oddalił odwołanie M. C. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 stycznia 2004 r., którą objęto wnioskodawcę w
okresach wskazanych w tej decyzji ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i
2
wypadkowym z tytułu prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.
Sąd Okręgowy uznał, że bezsporne w niniejszej sprawie jest to, że wnioskodawca
od 1997 r. prowadził działalność gospodarczą, polegającą na wykonywaniu
drobnych projektów graficznych. Siedziba firmy znajdowała się w jego miejscu
zamieszkania. Z tytułu prowadzenia tej działalności gospodarczej podlegał
obowiązkowi opłacania składek z tytułu ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczony
odprowadzał składki do ZUS tylko za okresy faktycznego wykonywania działalności
gospodarczej. W okresie od stycznia 1999 r. do czerwca 2003 r. 96 razy zgłaszał
organowi rentowemu na właściwych formularzach kilkunastodniowe przerwy w
wykonywaniu działalności gospodarczej. Podejmując wyżej wymienione
rozstrzygnięcie Sąd wskazał, iż cechą prowadzenia działalności gospodarczej jest
prowadzenie jej w sposób zorganizowany i ciągły, co wyklucza zawieszanie jej.
Mając na uwadze fakt, że wnioskodawca nie potrafił wyjaśnić powodów tak
częstego zawieszania działalności na tak krótkie okresy oraz nie dając wiary
twierdzeniom ubezpieczonego, iż jego działalność przez okres 7 lat nie przynosiła
żadnych dochodów, oddalił odwołanie.
Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2006 r. apelacja wnioskodawcy została
oddalona.
Sąd Apelacyjny zgadzając się z rozstrzygnięciem Sądu pierwszej instancji
stwierdził, że osoba która podjęła pozarolniczą działalność gospodarczą podlega z
tego tytułu ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo (jeżeli nie ma innego tytułu
do ubezpieczeń) od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności do dnia jej
zaprzestania, bez względu na to czy w ramach danej działalności osiąga przychody
czy też ich nie osiąga jeżeli pozostaje w gotowości do prowadzenia tej działalności.
Z kolei w myśl art. 36 ust 1 pkt 4 i pkt 11 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych każda osoba objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym
podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od powstania
obowiązku ubezpieczenia, a każda osoba w stosunku do której wygasł tytuł
ubezpieczeń społecznych podlega wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń w terminie
7 dni od zaistnienia tego faktu. W ocenie Sądu Apelacyjnego analiza powyższych
przepisów oznacza, iż wyrejestrowanie działalności gospodarczej w organie
rentowym może nastąpić gdy wygaśnie tytuł ubezpieczenia, a więc prowadzenie
3
działalności gospodarczej zostanie zaprzestane, czego potwierdzeniem jest
wykreślenie wpisu w ewidencji działalności gospodarczej. Stanowisko
wnioskodawcy, iż w tych okresach nie było go w miejscu zamieszkania, był chory
lub nie miał chęci do pracy, nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia
społecznego. Wyżej wskazane okolicznościach nie oznaczają zaprzestania
prowadzenia takiej działalności.
Na powyższe rozstrzygniecie wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną
powołując się w niej na:
- niewłaściwą interpretację art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U
Nr 137, poz. 887 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż wnioskodawca w okresach, w
których nie wykonywał działalności gospodarczej podlegał obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego,
- niewłaściwą interpretację art. 7 i art. 88a ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) poprzez przyznanie
wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej cech konstytutywnych, które
określać mają obowiązek objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej
- niewłaściwe zastosowanie art. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo
działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż
osoba podejmująca działalność gospodarczą zobowiązana jest do stałego
prowadzenia tej działalności, a nie do dowolnego jej kształtowania zgodnie z
konstytucyjną zasadą swobody prowadzenia działalności gospodarczej.
- błędną wykładnie przepisu art. 6 k.c. polegającą na przyjęciu przez Sąd drugiej
instancji, iż ciężar dowodowy co do faktu nie prowadzenia działalności
gospodarczej przez Powoda w okresach, w których Powód wyrejestrowywał z ZUS
działalność, spoczywa na wnioskodawcy, pomimo tego, iż to organ rentowy w
postępowaniu wyjaśniającym lub postępowaniu kontrolnym winien wykazać, iż w
omawianych okresach wnioskodawca prowadził działalność objętą obowiązkiem
ubezpieczenia.
Ponadto wskazał na naruszenia prawa procesowego - art. 233 k.p.c., art. 231
k.p.c., art. 232 k.p.c., art. 385 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określone w art. 6 – 14
ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego odnoszą się do różnych kategorii
osób fizycznych; co do zasady żadna z tych grup – kwalifikowana ze względu na
sposób wykonywania pracy – nie jest w świetle przepisów ustawy traktowana jako
grupa uprzywilejowana. Art. 6 tej ustawy obejmuje obowiązkiem ubezpieczenia
wszystkie kategorie osób w nim wymienione. Prawo do świadczenia z
ubezpieczenia społecznego rozumiane jako świadczenie odpłatne i wzajemne
wyraża się tym, że ubezpieczony zobowiązany jest do uiszczenia składki na poczet
przyszłego świadczenia. Składkę taką należy określić jako publicznoprawną daninę
o charakterze niepodatkowym. Zgodnie z wyżej wymienioną zasadą świadczenia
odpłatnego i wzajemnego każdy ubezpieczony zobowiązany jest do uiszczania
składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa nie wprowadza
odmiennych zasad podlegania obowiązkowi uiszczania składek dla pracowników,
osób wykonujących pracę nakładczą, członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osób wykonujących pracę na
podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia – od tych, które dotyczą osób
prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracującymi. W art.
15 ustawy wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe
wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich
ubezpieczonych. Pomimo różnych zasad poboru składek i sposobu ustalenia jej
wysokości każda z wyżej wymienionych grup podlega tym samym zasadom.
Obowiązujące przepisy zarówno ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jak
również ustawy z 14 listopada 1999 r. - Prawo o działalności gospodarczej (Dz.U.
Nr 101, poz. 1178 ze zm.), nie przewidują możliwości „zawieszenia działalności
gospodarczej”, lecz jedynie „zaprzestanie” jej wykonywania. Również
spowodowane niezdolnością do pracy okresy niewykonywania działalności
gospodarczej, nie podlegają wyłączeniu z obowiązkowego ubezpieczenia, a dla
osób objętych dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, jeśli są udokumento-
wane zaświadczeniem lekarskim, mogą stanowić podstawę pobierania zasiłku cho-
5
robowego. Ponadto, gdyby uznać za zasadne twierdzenia ubezpieczonego, że
faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej powoduje za ten okres
ustanie obowiązku uiszczania składek - doprowadziłoby to do absurdalnych
sytuacji, bowiem należało by uznać, mając na względzie zasadę równego
traktowania w kwestii obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na
ubezpieczenie społeczne (art. 2a ust 2 pkt 2 ustawy), że osoby ubezpieczone z
tytułu stosunku pracy za czas urlopu, zwolnienia chorobowego, opieki nad
dzieckiem - z racji, że faktycznie w tym okresie nie świadczą pracy, także są
zwolnione z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za ten okres. Chybiony
jest zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy osoby prowadzące
pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, natomiast - stosownie do jej art. 11 ust. 3 - osoby te, na
swój wniosek, podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, a zgodnie z
art. 13 pkt 4 tejże ustawy, obowiązek ubezpieczeń istnieje od dnia rozpoczęcia
wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej do dnia zakończenia jej
wykonywania. Z ustalonego stanu faktycznego sprawy nie wynika, aby
ubezpieczony zgłaszał wyrejestrowanie działalności gospodarczej z ewidencji tej
działalności, prowadzonej przez organy gminy. Działalność gospodarcza jest
działalnością, z którą związana jest konieczność ponoszenia przez przedsiębiorcę
ryzyka gospodarczego. Zatem przedsiębiorca rozpoczynający działalność powinien
liczyć się z takim ryzykiem obejmującym okresy faktycznego przestoju w
wykonywaniu działalności, czy to z powodu braku płynności finansowej, czy też na
przykład z powodu choroby przedsiębiorcy, braku zleceń i tym podobnym. Skoro
nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to należy
domniemywać, że działalność ta była przez skarżącego prowadzona - istniał
obowiązek zapłaty składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Sąd
Najwyższy w wyroku z 30 listopada 2005 r., I UK 95/05 (OSNP 2006, nr 19-20, poz.
311) stwierdził, że ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) nie przewiduje „zawieszenia
działalności gospodarczej” powodującego brak obowiązku uiszczania składek
ubezpieczeniowych, a więc Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest upoważniony
6
do zwolnienia ubezpieczonego z tego obowiązku. Zarzut naruszenia zaskarżonym
wyrokiem art. 2 Prawa o działalności gospodarczej w kontekście konstytucyjnej
zasady równości wobec prawa i zasady swobody prowadzenia działalności
gospodarczej, jest nietrafny. Okoliczność niewykonywania działalności, na którą
powołuje się ubezpieczony i jednoczesne ponoszenie kosztów związanych z
obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej jest pozbawione znaczenia prawnego, skoro ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych w kwestii obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie
społeczne względem wszystkich kategorii ubezpieczonych ich nie różnicuje.
Ponadto Sąd Najwyższy nie może poprawiać ustawodawcy, dokonując wykładni
przepisów prawnych contra legem. Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych nie przewiduje „zawieszenia działalności”, powodującego brak
obowiązku uiszczania składek ubezpieczeniowych, to Zakład Ubezpieczeń
Społecznych nie jest uprawniony do zwolnienia ubezpieczonego z tego obowiązku.
Ponadto przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych mają charakter norm
bezwzględnie obowiązujących, co w konsekwencji oznacza, że określona na
podstawie przepisów ustawy z 14 listopada 1999 r. - Prawo o działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), instytucja „zaprzestania”
wykonywania działalności gospodarczej bez implementacji tej normy do systemu
ubezpieczeń społecznych nie może wywołać skutku na gruncie prawa
ubezpieczeniowego. Niedopuszczalne jest także swobodne kształtowanie przez
podmiot ubezpieczeń społecznych okresów, za które nie będzie odprowadzał
składki na ubezpieczenie społeczne. Zgodnie art. 180 § 1 k.p.a. w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy kodeksu postępowania
administracyjnego, także w sprawach od decyzji wydawanych na podstawie ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Dopiero na
etapie odwoławczym, zastosowanie mają przepisy kodeksu postępowania
cywilnego (art. 83 ustawy). Powoływany w skardze kasacyjnej art. 6 k.c. w
postępowaniu administracyjnym, zakończonym przedmiotową decyzja organu
rentowego nie miał zastosowania, natomiast w postępowaniu odwoławczym przed
sądami powszechnymi prowadzonym w oparciu o przepisy postępowania cywilnego
ciężar dowodu zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał na ubezpieczonym, który z
7
faktycznego niewykonywania działalności gospodarczej (potwierdzonego przez
niego złożeniem w ZUS oświadczenia o zawieszeniu tej działalności) wywodził
korzystne dla siebie skutki prawne. Biorąc powyższe pod uwagę, nie jest zasadne
twierdzenie ubezpieczonego o błędnej wykładni przepisu art. 6 k.c. dokonanej
przez Sąd drugiej instancji. Organ rentowy w postępowaniu wyjaśniającym wykazał,
iż w omawianych okresach wnioskodawca zgodnie z ustawą z 14 listopada 1999 r.
- Prawo o działalności gospodarczej prowadził działalność objętą obowiązkiem
ubezpieczenia, skoro w spornych okresach działalność ubezpieczonego nie
została wyrejestrowana, lecz przeciwnie, po tych krótkich okresach „przerwy” była
nadal wykonywana. Dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w celu ustalenia
względem ubezpieczonego obowiązku uiszczenia składek za sporne okresy,
wystarczające było ustalenie, iż ubezpieczony figuruje w ewidencji działalności
gospodarczej, co istotnie stanowiło dowód potwierdzający prowadzenie działalności
gospodarczej. Wnioskodawca winien udowodnić, że rzeczywiście nie prowadził
wymienionej wyżej działalności. Wnioskodawca przesłuchany na tę okoliczność (k.
7 – a.s.) zeznał, że siedziba firmy cały czas znajdowała się w miejscu jego
zamieszkania. Nie potrafił wyjaśnić racjonalnie zawieszania działalności na krótkie
okresy. Tym samym wnioskowanie Sądów obu instancji uznające, że
wnioskodawca nie zaprzestał w spornych okresach wykonywania działalności
gospodarczej było logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym. W tym stanie
rzeczy zarzuty naruszenia prawa procesowego okazały się niezasadne. Niemniej
jednak gdyby były one zasadne to i tak Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami
faktycznymi dokonanymi w sprawie (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z kolei zgodnie z art.
3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów. Biorąc powyższe pod uwagę, skoro wszystkie zarzuty
kasacyjne okazały się nieusprawiedliwione, Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art.
39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.