Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 499/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa K. Spółki Akcyjnej
w K.
przeciwko C. "Ś." Spółce Akcyjnej w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 maja 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od pozwanej na rzecz strony
powodowej 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
B. Spółka […] Spółka Akcyjna w B. domagała się orzeczenia nakazem
zapłaty w postępowaniu nakazowym aby pozwana C. „Ś.” Spółka Akcyjna w P.
zapłaciła jej kwotę 1.303.883,91 zł tytułem należności z weksla in blanco
wystawionego przez pozwaną a indosowanego przez I. Spółkę z o.o. w W. na
powódkę.
W dniu 1 października 2003 r. Sąd Okręgowy w K. wydał nakaz zapłaty
uwzględniający powództwo.
Po rozpoznaniu zarzutów pozwanej od nakazu zapłaty Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 3 lutego 2004 r. utrzymał nakaz zapłaty w części zasądzającej
kwotę 1.302.254,27 zł z odsetkami i kosztami procesu, a w pozostałej części uchylił
nakaz i postępowanie umorzył.
Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne. Umową z dnia
29 maja 2002 r. I. Spółka z o.o. zawarła z pozwaną umowę sprzedaży węgla
pochodzącego od powódki, zobowiązując się jednocześnie do dokonywania
przelewu wierzytelności z tytułu ceny węgla na powódkę w wysokości określonej w
fakturach, w terminie 14 dni, a powódka zobowiązała się te wierzytelności
przejmować. Wraz z wierzytelnościami na powódkę przechodziło prawo naliczania
odsetek, a w przypadku nieterminowej zapłaty przez pozwaną bezpośrednim
beneficjantem należności za sprzedany węgiel była powódka. Jako zabezpieczenie
płatności pozwana złożyła Spółce I. weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową
uprawniającą I. do uzupełnienia weksla do kwoty wartości sprzedanego węgla po
upływie 7 dni od daty płatności. Prawa z weksla mogły być przeniesione bez zgody
pozwanej.
W dniu 29 maja 2002 r., I. przeniosła prawa z weksla przez indos na
powódkę. 19 maja 2003 r. powódka wezwała pozwaną do wykupu weksla w dniu
2 czerwca 2003 r. W odpowiedzi pozwana poinformowała powódkę, że aktualne
zadłużenie wobec I. wynosi 1.302.354,27 zł i kwotę tę złożyła do depozytu
sądowego, gdyż I. poinformowało pozwaną 20 marca 2003 r., że przekazało swoją
wierzytelność na rzecz „R. K.” Spółki z o.o. w T., a powódka nie wyraziła zgody na
zapłatę należności tej firmie.
3
Postanowieniem z dnia 7 października 2003 r. Sąd Rejonowy w Ś. zezwolił
pozwanej na złożenie kwoty 1.303.883,91 zł do depozytu sądowego. Bezsporne
jest, że dokonana została cesja zwrotna wierzytelności przez „R. K.” na rzecz
Spółki I.
Sąd Okręgowy uznał, że zgodnie z art. 470 k.c. złożenie do depozytu
sądowego jest skuteczne w zakresie spełnienia świadczenia tylko wtedy, gdy było
ważne. Samo, zaś zezwolenie Sądu nie przesądza o ważności złożenia przedmiotu
świadczenia do depozytu.
W ocenie Sądu Okręgowego podstawą roszczenia jest zobowiązanie
wekslowe pozwanej z weksla in blanco wystawionego przez pozwaną na zlecenie
Spółki I. zgodnie z deklaracją wekslową. Uprawniona z weksla jest powódka na
którą indosowano weksel w dniu 29 maja 2002 r.
Pozwana nie podniosła zarzutu braku wiedzy o indosie, a wysokość
zadłużenia pozwanej z uwzględnieniem dokonanych wpłat wynosi 1.302.254,27 zł.
Wypełnienie weksla nastąpiło zgodnie z deklaracją wekslowa do wysokości
niezapłaconej ceny za węgiel i na dzień złożenia kwoty objętej sporem do depozytu
sądowego pozwana zalegała z zapłatą kwoty objętej zobowiązaniem wekslowym
ponad 7 dni.
Roszczenie było zatem wymagalne i wypełnienie weksla nastąpiło zgodnie
z deklaracją. Także z umowy z dnia 29 maja 2002 r. wynika, że wraz
z przenoszonymi wierzytelnościami przechodzą na powódkę prawa do naliczania
odsetek, a powódka jest beneficjentem należności z tytułu dostaw węgla. W ocenie
Sądu sformułowanie „beneficjent” należy rozumieć jako uprawniony z tytułu dostaw
węgla dla pozwanej. Z treści deklaracji wekslowej jak i umowy z dnia 29 maja 2002
r. wynika wprost kto jest wierzycielem, a zatem nie było w tym zakresie sporu,
a więc podstaw do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego ze
skutkami wygaśnięcia zobowiązania zgodnie z art. 470 k.c.
Na skutek apelacji pozwanej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 lutego 2005
r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty i oddalił
powództwo. Sąd Apelacyjny uznał, że na dzień uzupełnienia weksla pozwana nie
miała zadłużenia, gdyż dokonując wpłaty do depozytu sądowego zwolniła się z
4
długu, a zatem powódka uzupełniając weksel uczyniła to niezgodnie z deklaracją
wekslową.
W wyniku skargi kasacyjnej powódki Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia
22 grudnia 2005 r. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy wskazał, że złożenie przedmiotu
świadczenia do depozytu ma charakter prowizoryczny i nie przesądza o jego
prawnej skuteczność w rozumieniu art. 470 k.c. Prowizoryczność tę potęguje fakt,
że zgodnie z art. 469 k.c. dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu
świadczenia z depozytu, dłużnik może go odebrać a złożenie do depozytu uważa
się za niebyłe. Ocena, czy wątpliwości pozwanej co do tego kto jest jej
wierzycielem stanowiły podstawę z art. 467 pkt 3 k.c. do skutecznego złożenia
przedmiotu świadczenia do depozytu nie może nie uwzględniać treści
postanowienia Sądu depozytowego. Skoro z postanowienia Sądu Rejonowego
wynika, że wypłatę kwoty 1.302.883,10 zł z depozytu sądowego uzależniono od
przedstawienia prawomocnego orzeczenia sądu zasądzającego od wnioskodawcy
kwotę złożoną do depozytu sądowego, to oddalenie powództwa uniemożliwia
powódce odebranie świadczenia, a ponadto pozwana zgodnie z art. 469 k.c. może
żądać zwrotu przedmiotu złożonego do depozytu, co prowadzić może do
pozbawienia powódki należnego jej świadczenia.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 maja
2006 r. oddalił apelację pozwanej. Sąd Apelacyjny stwierdził, że istotą sporu
a także zarzutu apelacji sprowadza się do oceny czy powódka wypełniła weksel in
blanco indosowany na nią przez I. Spółkę z o.o. zgodnie z deklaracją wekslową i
czy w chwili wypełnienia weksla zobowiązanie istniało, czy też jak zarzuca skarżąca
wygasło na skutek spełnienia świadczenia w wyniku złożenia go do depozytu
sądowego.
Sąd Apelacyjny wskazał, że zgodnie z art. 39820
k.p.c. jest związany
stanowiskiem Sądu Najwyższego, że złożenie świadczenia do depozytu sądowego
powoduje skutek definitywny w postaci uznania, iż świadczenie zostało spełnione
(art. 470 k.c.) dopiero z chwilą, gdy w odrębnym procesie (w razie jego wytoczenia)
sąd uzna, że było ono ważne i skuteczne. Do tej chwili (lub do chwili żądania
5
wydania przez wierzyciela przedmiotu z depozytu zgodnie z art. 469 § 1 k.c.)
złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu powoduje tylko skutki tymczasowe.
Tymczasowość skutków złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu
sądowego dotyczy w szczególności sytuacji określonej w art. 467 pkt 3 k.c. Zgodnie
z tym przepisem podstawą złożenia do depozytu jest spór, kto jest wierzycielem.
Dłużnik nie jest wówczas uprawniony do rozstrzygania o tym, kto jest wierzycielem
uprawnionym do przyjęcia świadczenia. W niniejszej sprawie (zgodnie z treścią
sprecyzowanego wniosku) wydanie przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego,
stosownie do prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego z dnia
7 października 2003 r., może nastąpić tylko do rąk wierzyciela, który złoży
prawomocne orzeczenie sądu zasądzające od wnioskodawcy kwotę złożoną do
depozytu sądowego. Powódka nie miała zatem innej możliwości zaspokojenia
swego roszczenia jak wystąpienie na drogę sądową. Podstawą zaś roszczenia
powódki jest zobowiązanie wekslowe wynikające z weksla in blanco wystawionego
przez pozwaną.
W sytuacji zatem, gdy przedmiot świadczenia został złożony do depozytu
sądowego na podstawie art. 469 pkt 3 k.c. skutki nie obejmują zakazu wypełnienia
weksla in blanco przez jego prawnego posiadacza i dochodzenia praw z weksla na
drodze sądowej na podstawie art. 485 § 2 k.p.c. Pozwana nie kwestionowała
uprawnień powódki jako indosatariusza, na którego prawa z weksla in blanco
przeniosła Spółka z o.o. I. na podstawie art. 11-20 prawa wekslowego i zgodnie z
pkt 3 deklaracji wekslowej. Powódka zatem uprawniona była do wypełnienia weksla
zgodnie z treścią deklaracji wekslowej z dnia 29 maja 2002 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwana nie wykazała aby weksel został
wypełniony niezgodnie z treścią deklaracji, a w szczególności aby w chwili jego
wypełnienia nie istniało jej zadłużenie wobec I. Spółka z o.o. z tytułu ceny za
zakupiony węgiel do wysokości w jakiej weksel wykupiono, aby opóźnienie
w zapłacie ceny nie przekraczało siedmiu dni. Powódka jako indosatariusz
wypełniła także kolejne postanowienie deklaracji wekslowej tj. powiadomiła
pozwaną z wyprzedzeniem siedmiodniowym o zamiarze wykorzystania weksla.
W odpowiedzi na to powiadomienie pozwana sama przyznała istnienie zadłużenia
6
z tytułu zakupu węgla i określiła wysokość zadłużenia na kwotę 1.302.254,27 zł.
W toku procesu pozwana nawet nie twierdziła, iż w stosunku do I. Spółki z o.o. jako
remitenta, a następnie indesanta z weksla in blanco, wystawionego w dniu 29 maja
2002 r. miała jeszcze inne zobowiązania z tytułu zakupu węgla.
Powództwo w stosunku do pozwanej jest uzasadnione na podstawie art.
104 w związku z art. 28, art. 47 i art. 48 Prawa wekslowego. Pozwana nie jest
zobowiązana do spełnienia świadczenia wobec Spółki z o.o. I., która jako remitent
przeniosła na powódkę wszystkie prawa z weksla zgodnie z art. 14 Prawa
wekslowego. Pozwana nie jest zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz C.
K. Spółki z o.o. Pomijając ocenę skuteczności przelewu przez I. Spółkę z o.o.
wierzytelności przysługującej jej wobec pozwanej z tytułu ceny zakupionego węgla
w świetle zakazu cesji (§ 3 umowy trójstronnej o przelew wierzytelność z dnia 29
maja 2002 r., a w konsekwencji naruszenia zastrzeżenia umownego (art. 508 § 1
k.c.) to pozowana w dniu 23 czerwca 2003 r. poinformowana została o cesji
zwrotnej na rzecz I. Spółki z o.o. i w toku procesu nie wykazała, aby cesja zwrotna
była bezskuteczna.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w części
oddalającej jej apelację w zakresie nieskapitalizowanych odsetek ustawowych,
zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 lutego 2004 r. od kwoty
1.302.254,27 zł za okres od dnia 3 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty. W skardze
kasacyjnej podniesiony został zarzut naruszenia prawa materialnego:
- art. 470 k.c. oraz art. 481 k.c. przez przyjęcie, że wierzyciel jest uprawniony
do naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
za okres, w którym świadczenia po uzyskaniu zezwolenia Sądu Rejonowego
w Ś., udzielonego w formie prawomocnego postanowienia z dnia
7 października 2003 r., pozostawało w depozycie sądowym;
- art. 470 w zw. z art. 467 pkt 3 k.c. oraz art. 104 w zw. z art. 28, art. 47 i art.
48 prawa wekslowego przez przyjęcie, że złożenie przez pozwanego
świadczenia do depozytu nie było ważne albowiem jego skutki nie obejmują
zakazu wypełnienia weksla in blanco poprzez jego prawnego posiadacza
i dochodzenia praw z weksla na podstawie art. 485 § 2 k.p.c.
7
w ostateczności przyjęciu, że powództwo w zakresie dochodzonych odsetek
ustawowych jest uzasadnione na podstawie art. 104 w zw. z art. 28, art. 47
i art. 48 Prawa wekslowego.
Podniesiono także zarzut naruszenia przepisów postępowania, a to art. 360
k.p.c. oraz art. 366 w zw. z art. 361 k.p.c. przez przyjęcie, że prawomocne
postanowienie zezwalające na złożenie świadczenia do depozytu ma skutki
wyłącznie tymczasowe, a o jego ważności i skuteczności rozstrzyga sąd
w odrębnym postępowaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest zasadna. Chybiony jest zarzut naruszenia art. 360
k.p.c. oraz art. 366 w zw. z art. 361 k.p.c. Postanowienia mogą korzystać z powagi
rzeczy osądzonej, jednakże dotyczy to wyłącznie postanowień co do istoty sprawy.
Postanowienie w przedmiocie zezwolenia dłużnikowi na złożenie przedmiotowego
świadczenia do depozytu sądowego nie ma takiego charakteru. Przede wszystkim
nie prowadzi ono samo przez się do wygaśnięcia zobowiązania, gdyż skutek
prawny w sferze prawa materialnego wywołuje dopiero faktyczne złożenie
przedmiotu do depozytu sądowego przez dłużnika i to też warunkowo – zależnie
bowiem od tego czy dłużnik nie odbierze przedmiotu świadczenia (art. 469 §
2k.c.), a także od tego czy złożenie było ważne (art. 470 k.c.), tj. czy wskazana
w ustawie przyczyna upoważniająca do złożenia wystąpiła oraz czy świadczenie
dłużnika jest zgodne z treścią zobowiązania (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 17 marca 1970 r., II CR 159/70, OSNCP z 1970 r., nr 11, poz. 209, wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2004 r., IV CK 237/03, niepubl,. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2005 r., I CK 735/04 Pr. Bank. z 2006 r., nr 7-8, str.
6). Skarżąca myli przymiot prawomocności (w sensie materialnym) postanowienia
zezwalającego na złożenie do depozytu sądowego z powagą rzeczy osądzonej.
Sąd Najwyższy wypowiadał się już w tej kwestii, stwierdzając m.in. w wyroku z dnia
14 lutego 2006 r., II CK 403/05, niepubl.), że w procesie sąd nie tylko może, lecz
wręcz powinien badać czy istniały przesłanki materialnoprawne złożenia do
depozytu.
8
Nie są także usprawiedliwione zarzuty skargi kasacyjnej co do naruszenia
prawa materialnego. Złożenie przez pozwaną świadczenia do depozytu sądowego
nie może być uznane za ważne z dwóch przyczyn. Po pierwsze, na co zwrócił
uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 grudnia 2005 r., wniosek
pozwanej o zezwolenie na złożenie świadczenia do depozytu sądowego
i uwzględniające wniosek postanowienie Sądu Rejonowego zostały tak
sformułowane, że przy przyjęciu ważności złożenia świadczenia do depozytu
wierzyciel nie miałby szansy na zaspokojenie. Wypłatę złożonej do depozytu kwoty
1.302 883 zł uzależniono od przedstawienia prawomocnego orzeczenia sądowego.
Jeżeliby uznać ważność złożenia świadczenia do depozytu sądowego, to trzeba
byłoby przyjąć, że zachodzą skutki spełnienia świadczenia (art. 470 k.c.).
Spełnienie świadczenia powoduje wygaśnięcie zobowiązania, więc powódka nie
miałaby roszczenia o zapłatę. Wobec braku roszczenia powództwo o zasądzenie
zapłaty podlegałoby oddaleniu. Z kolei brak wyroku zasądzającego uniemożliwiałby
wypłatę wierzycielowi kwoty złożonej do depozytu. Już z tych względów nie można
przyjąć, że złożenie do depozytu wywołało skutki jak spełnienie świadczenia.
Po drugie, Sąd Apelacyjny ponownie rozpoznając sprawę ustalił, że nie
zachodziła żadna z przesłanek wymienionych w art. 467 k.c., uzasadniających
złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, w szczególności nie było
sporu, kto jest wierzycielem. Pozwaną obciążał jednoznaczny obowiązek
świadczenia na rzecz powódki, a subiektywna wątpliwość pozwanej co do osoby
uprawnionego wierzyciela nie oznacza sporu, o którym mowa w art. 467 pkt 3 k.p.c.
Złożenie przedmiotu świadczenia przez pozwaną do depozytu sądowego nie
spowodowało więc skutków spełnienia świadczenia wobec powódki. Pozwana nie
spełniła świadczenia mimo wezwania ze strony powódki. Niespełnienie świadczenia
w terminie stanowi opóźnienie. Stosownie do art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia
się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żąda odsetek za
czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było
następstwem okoliczności za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zatem
Sąd pierwszej instancji trafnie zasądził odsetki od sumy głównej za czas
opóźnienia, a Sąd Apelacyjny nie miał podstaw do uwzględnienia apelacji w tym
zakresie.
9
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
jc