Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 18/07
POSTANOWIENIE
Dnia 26 kwietnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSA Marta Romańska
w sprawie z wniosku Z. P. i J.P.
przy uczestnictwie J. M. i J. M.
o rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 kwietnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 4 września 2006 r.,
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od wnioskodawców na rzecz uczestników kwotę
180 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 25 maja 2006 r. Sąd Rejonowy w R. dokonał
rozgraniczenia pomiędzy zabudowanymi nieruchomościami położonymi w R. przy
ul. S. Nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów numerem 122 należy do
wnioskodawców J. P. i Z. P. zaś działka oznaczona numerem ewidencyjnym 116
stanowi współwłasność uczestników J. M. i J. M.
Sąd Rejonowy ocenił, że niemożliwe jest ustalenie przebiegu granicy według
stanu prawnego, a także według stanu ostatniego spokojnego posiadania. Dlatego
stosując trzecie kryterium rozgraniczenia przewidziane w art. 153 k.c., sąd ustalił
przebieg granicy według tzw. wariantu ugodowego, przygotowanego przez biegłego
A. B.
Na skutek apelacji uczestników J. M. i J. M. Sąd Okręgowy postanowieniem
z dnia 4 września 2006 r. zmienił zaskarżone postanowienie i ustalił, że granica
pomiędzy nieruchomościami przebiega wzdłuż linii oznaczonej kolorem żółtym na
mapie sporządzonej przez biegłą U. B. w dniu 10 października 2004 r. Przebieg tej
granicy odpowiada obecnemu stanowi użytkowania, a zarazem spełnia kryteria
ostatniego stanu spokojnego posiadania. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia i
wnioski sądu niższej instancji, iż na podstawie mało czytelnej kopii zarysu
pomiarowego sporządzonego w latach 1965 – 1967 oraz miejsca położenia
fotopunktów ustalonych w terenie w sposób przybliżony, nie można było ustalić
stanu prawnego. Zarzucił natomiast temu sądowi bezzasadne pominięcie drugiej w
kolejności przesłanki rozgraniczenia. Należało bowiem uwzględnić, że w 1990 r.
przy modernizacji ewidencji gruntów dokonano pomiary w terenie i ustalono
wówczas stan posiadania spornych działek według istniejącego do dziś ogrodzenia.
Zostało to potwierdzone protokołem ustalenia stanu władania gruntami z przełomu
czerwca - lipca 1990 r. Był to zdaniem sądu ostatni stan spokojnego posiadania
nieruchomości, który zgodnie z art. 153 k.c. powinien stanowić podstawę
rozgraniczenia nieruchomości a wobec tego niedopuszczalne było sięganie
kolejnego kryterium polegającego na uwzględnieniu wszelkich okoliczności.
3
Skarga kasacyjna wnioskodawców została oparta na obu podstawach,
wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
pełnomocnik wnioskodawców zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na
przyjęciu, że nie można ustalić stanu prawnego granicy oraz że podpisanie przez
wnioskodawców protokołu z odnowy ewidencji z 1990 ustaliło ostatni spokojny stan
posiadania spornej części działek. Do naruszenie tego przepisu doszło także,
zdaniem skarżących przez pominięcie dowodów z opinii biegłych J. W. i A. B. oraz
zeznań wymienionych w skardze świadków. W ramach tej samej podstawy skargi
podnosi się nadto naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
zaniechanie wskazania dowodów, na których zostało oparte orzeczenie
zmieniające. Naruszenie prawa materialnego polega natomiast na niewłaściwym
zastosowaniu art. 153 k.c. przez bezzasadne przyjęcie, że niemożliwe jest
dokonanie rozgraniczenia według stanu prawnego i wyznaczenie granicy według
stanu spokojnego posiadania pomimo, że żaden biegły nie rekomendował tego
wariantu a także pomimo stanowiska uczestników, którzy podnosili zasiedzenie
spornego pasa gruntu w granicach użytkowania. Autor skargi kasacyjnej na tych
podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i ustalenie przebiegu
granicy zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawców, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia i poprzedzającego go postanowienia sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w
R.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ponieważ znaczną część skargi kasacyjnej wypełnia zarzut naruszenia art.
233 § 1 k.p.c. już na wstępie wymaga rozważenia, czy dopuszczalne jest
podnoszenie naruszenia tej normy procesowej. Zmiana kodeksu postępowania
cywilnego dokonana w ustawie z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy –
kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98) polegała między innymi na wprowadzeniu
przepisu art. 3983
§ 3 k.p.c., który generalnie wyłącza możliwość oparcia skargi
kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2005 r. III CSK 13/05 OSNC
2006/4/76 ).
4
Oznacza to, że wobec orzeczeń wydanych po wejściu w życie ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. (tj. po dniu 6 lutego 2005 r.), niedopuszczalne są zarzuty skargi
kasacyjnej zmierzające do wykazania, że fakty ustalone nie zdarzyły się w ogóle
lub były inne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2006 r. sygn. akt CSK
86/05 nie publ.). Kryteria te wypełnia kwestionowanie w skardze kasacyjnej ustaleń
będących podstawą zaskarżonego wyroku co do niemożliwości odtworzenia stanu
prawnego granic na podstawie mało czytelnej kopii zarysu pomiarowego i miejsca
położenia fotopunktów ustalonych w sposób przybliżony na podstawie mapy
ewidencyjnej i nieczytelnej kopii zarysu pomiarowego oraz kwestionowanie
dowolności ustalenia co do czasu posiadania według stanu aktualnego. W tym
zakresie skarga kasacyjna nie znajduje ustawowej podstawy.
Podobnie należy ocenić pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej związane
z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c., które według skarżącego polegały na
nieuwzględnieniu wskazanych w skardze kasacyjnej tez opinii biegłych oraz
zeznań świadków i ustaleniu przebiegu granicy według opinii biegłej U. B.
Zważyć należy, że Sąd Okręgowy wykluczając ustalenie stanu prawnego
granic nie poczynił w tym zakresie żadnych własnych ustaleń ale jedynie przez
pryzmat zarzutów apelacji pozytywnie ocenił odpowiednie ustalenia sądu pierwszej
instancji. W takiej sytuacji, jak przyjmuje się jednolicie w orzecznictwie, jeśli sąd
odwoławczy orzeka na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego
w pierwszej instancji i aprobuje dotychczasowe ustalenia, nie musi ich powtarzać
(por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r. C III 680/34 Zb.
Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938 r. C II 21172/37 Przegląd Sądowy
1938, poz. 380, z dnia 19 lutego 1998 r. III CKN 372/97 nie publ., z dnia 9 marca
2006 r. sygn. akt I CSK 147/05 nie publ. Przy aprobacie ustaleń sądu pierwszej
instancji, opartej na opiniach wszystkich występujących w sprawie biegłych,
wskazano w uzasadnieniu orzeczenia sądu odwoławczego na mało czytelny stan
kopii zarysu pomiarowego zawartego w operacie nr 221/16/141 oraz wykorzystanie
technologii fotogrametrii lotniczej, bez pełnego pomiaru stanu władania. Jeśli zaś
chodzi o zeznania świadków, to zważyć należy, iż dotyczyły one usytuowania
ogrodzenia w połowie lat siedemdziesiątych a zatem usprawiedliwione było ich
5
pominięcie przy przyjętym kryterium ostatniego stanu spokojnego posiadania
datowanego od 1990 roku.
Art. 153 k.c. nie tylko wyznacza trzy kryteria rozgraniczenia ale
jednocześnie reguluje kolejność ich zastosowania. Każde z tych kryteriów ma
pierwszeństwo przed następnym. Ich zastosowanie, zgodnie z zasadą da mihi
facto, dabo tibii ius, należy do sądu niezależnie od stanowisk uczestników
postępowania. Ustalenie stanu prawnego polega na stwierdzeniu zasięgu
przestrzennych granic sąsiadujących ze sobą gruntów. Środki dowodowe, które
mogą stanowić podstawę tych ustaleń muszą być na tyle miarodajne, że pozwalają
odtworzyć prawną granicę ze wszystkimi szczegółami.
Sąd pierwszej instancji uznając, że nie można stwierdzić stanu prawnego
ustalił granice z uwzględnieniem wszystkich okoliczności a kryterium ostatniego
stanu spokojnego posiadania nie zastosował tylko dlatego, że strony o to się nie
ubiegały. Poczynił jednak w tym zakresie ustalenia faktyczne, niezbędne do jego
zastosowania. Sąd Okręgowy wskazał jedynie za sądem pierwszej instancji,
iż w trakcie zakładania ewidencji gruntów nie dokonano pomiarów w terenie a stan
posiadania spornych działek jaki ustalono protokolarnie w 1990 r. według
istniejącego ogrodzenia, nie zmienił się do dziś.
Radykalna zmiana orzeczenia sądu pierwszej instancji była zatem wynikiem
odmiennej oceny prawnej a nie polegała na zmianie ustaleń faktycznych. Co do
jednego sądy obu instancji były zgodne, że nie da się ustalić granicy na podstawie
stanu prawnego.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wskazania dowodów, na których zostało oparte
zaskarżone rozstrzygnięcie.
Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem wskazane normy prawa
procesowego mogą stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko
wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie posiada wszystkich
koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają
kontrolę kasacyjną (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2006 r. sygn.
akt I CSK 147/05 i przytoczone w nim orzecznictwo).
6
Wbrew stanowisku skarżącego, sąd II instancji akceptując ustalenia
faktyczne poczynione w pierwszej instancji wyjaśnił przyczyny, dla których - za tym
sądem - odmówił wiarygodności i mocy dowodowej opinii biegłego A. B., a także
dlaczego został uwzględniony projekt rozgraniczenia według obecnego stanu
użytkowania.
W skardze kasacyjnej podnosi się także zarzut naruszenia prawa
materialnego art. 153 k.c. Jednak i w tym zakresie, wbrew treści art. 3983
§ 3 k.p.c.,
skarżący w dalszym ciągu kwestionują ustalenia faktyczne, obejmujące
niemożliwość ustalenia przebiegu granicy według stanu prawnego a jednocześnie
podejmują próbę wykazania, że postępowanie dowodowe doprowadziło do
odtworzenia stanu prawnego granicy.
Ostatni stan spokojnego posiadania jest posiadaniem, które trwa dłuższy
czas i jakkolwiek nie wyczerpuje okresu niezbędnego do zasiedzenia, to jednak ma
stabilizowany charakter. Dlatego bezzasadne jest kwestionowanie rozgraniczenia
według tego kryterium jeśli uwzględni się poczynione ustalenia, iż od połowy
1990 r. stan posiadania przygranicznych pasów gruntów nie uległ zmianie.
Do sądu orzekającego należy kwalifikacja prawna ustalonego stanu
faktycznego niezależnie od tego jakie w tej kwestii stanowisko zajmują uczestnicy
postępowania. Zasięgniecie opinii biegłych służy jedynie ustaleniu okoliczności
wymagających specjalnych wiadomości a dowód ten podlega na ogólnych
zasadach ocenie sądu. Dlatego bezzasadne są zarzuty skargi kasacyjnej, iż żaden
z biegłych nie rekomendował rozgraniczenia według stanu użytkowania a także,
że wniosek uczestników o zasiedzenie pasa gruntu w granicach użytkowania
implikował rozpoznanie sprawy jedynie na płaszczyźnie stanu prawnego granic.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. oraz art. 391 § 1 k.p.c.
jz