Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 maja 2007 r.
I BU 13/06
W przypadku przyjęcia za podstawę wymiaru emerytury podstawy wy-
miaru renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) wysokość emerytury
może być obliczona ponownie na podstawie art. 111 ust. 1 pkt 1 tej ustawy z
takiej samej liczby lat kalendarzowych mieszczących się w okresie wskazanym
do ustalenia podstawy wymiaru pobieranej wcześniej renty.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 maja
2007 r. sprawy z odwołania Jana P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w Ł. o wysokość świadczenia, na skutek skargi ubezpieczonego o stwier-
dzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Łodzi z dnia 7 marca 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 31 marca 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie Jana P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia 2 grudnia 2004 r., którą organ rentowy odmówił
ponownego obliczenia wysokości emerytury od podstawy wymiaru składki na ubez-
pieczenie społeczne z lat 1974-1983, gdyż wybrane przez wnioskodawcę 10 kolej-
nych lat kalendarzowych wykracza poza 20-lecie poprzedzające bezpośrednio rok
kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę bądź o ponowne jej ustale-
nie. Sąd Okręgowy odrzucił natomiast odwołanie w zakresie żądania przyznania
2
świadczenia emerytalnego od dnia 1 września 2000 r. wskazując, że sprawa w tym
zakresie została już prawomocnie osądzona (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. Wnio-
skodawca (ur. 27 sierpnia 1939 r.) od dnia 7 marca 1994 r. pobierał rentę przewidzia-
ną dla inwalidów III grupy, a następnie rentę z tytułu częściowej niezdolności do
pracy. Wniosek o rentę został złożony 2 lutego 1994 r. Do podstawy wymiaru tego
świadczenia przyjęto wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne z 5 lat kalendarzowych (1980-1984), a wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru ustalono na 131,84%. Wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 13 grudnia 2000 r. [...] przyznano wniosko-
dawcy rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 września 2000 r. na stałe.
W dniu 4 lutego 2004 r. wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę z zaznaczeniem,
aby jej wyliczenie nastąpiło na podstawie załączonych dokumentów „według korzy-
ści”. Organ rentowy, dysponując danymi o wysokości zarobków wnioskodawcy za
lata 1974-1994, wyliczył wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z 10 kolejnych lat
kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających
bezpośrednio rok, w którym zgłoszony został wniosek o emeryturę, tj. z lat 1984-
1993, który wyniósł 84,27% oraz wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z 20 lat ka-
lendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego
okresu podlegania ubezpieczeniu, który okazał się wyższy i wyniósł 109,08%. Usta-
lenie podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego na nowo pozwoliło na obliczenie
emerytury z kwotą bazową obowiązującą w dniu złożenia wniosku o emeryturę
(1.862,62 zł) i - pomimo niższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru - było ko-
rzystniejsze (dało wyższą emeryturę), niż przyjęcie do podstawy wymiaru tego
świadczenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy z uwzględnie-
niem nowej kwoty bazowej jedynie do części socjalnej emerytury. Wnioskodawca
zaskarżył decyzję przyznającą mu świadczenie emerytalne, domagając się jego
przyznania od dnia 1 września 2000 r. z uwagi na ukończenie 60 lat życia i uznanie
go za osobę całkowicie trwale niezdolną do pracy oraz uwzględnienia w podstawie
wymiaru emerytury zarobków z lat 1974-1983. Prawomocnym wyrokiem z dnia 6
października 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Łodzi oddalił odwołanie w zakresie daty przyznania świadczenia, a wniosek w
przedmiocie ponownego ustalenia jego wysokości przekazał do rozpoznania orga-
3
nowi rentowemu. W wyniku rozpatrzenia tego wniosku organ rentowy wydał w dniu 2
grudnia 2004 r. decyzję, podlegającą rozpoznaniu w niniejszej sprawie.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że w
świetle art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy
nie można przyjąć zarobków z lat 1974-1983, gdyż - z uwagi na złożenie wniosku o
emeryturę w 2004 r. - ostatnie 20 lat, z których można przyjąć wynagrodzenie stano-
wiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, to lata 1984-2003.
Okres 20 lat nie może być liczony wstecz od roku, w którym został złożony wniosek o
świadczenie rentowe, tj. od roku 1994 r., gdyż podstawa wymiaru emerytury wnio-
skodawcy została obliczona na nowo i nie jest nią podstawa pobieranej uprzednio
renty.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 111
i 129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, podtrzymując żądanie przyznania emerytury od dnia 1 września
2000 r. oraz ponownego ustalenia podstawy jej wymiaru z lat 1974-1983, tj. z 10 ko-
lejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych przypada-
jących przed złożeniem wniosku o świadczenie rentowe.
Wyrokiem z dnia 7 marca 2006 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację
wnioskodawcy, podzielając poczynione ustalenia oraz ocenę prawną dokonaną
przez Sąd pierwszej instancji i wskazując, że co prawda najwyższy wskaźnik wyso-
kości podstawy wymiaru wnioskodawca uzyskuje z lat 1973-1984 (132,74%), jednak-
że okres ten wykracza poza 20-lecie poprzedzające rok złożenia zarówno wniosku o
przyznanie emerytury, jak i o jej przeliczenie, a niedopuszczalność wykroczenia poza
tak określony okres wynika z przepisu art. 111 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie ma podstaw prawnych do przy-
jęcia do podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy podstawy wymiaru składek z 10
kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok złożenia wnio-
sku o świadczenie rentowe, gdyż do ustalenia podstawy wymiaru emerytury nie
przyjęto - na jego wniosek - podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy,
lecz podstawę tę ustalono na nowo w myśl art. 15 w związku z art. 21 ust. 1 pkt 2
ustawy.
Wnioskodawca wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku
Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 marca 2006 r. w całości, zarzucając naruszenie
4
prawa materialnego, a to art. 21 ust. 1, art. 95 ust. 1, art. 100 ust. 1, art. 111 ust. 1
pkt 1 i art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, przez ich nieuwzględnienie lub niewłaściwe zastosowanie i wskazał, że wyrok
ten jest niezgodny z przytoczonymi przepisami. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej
podniesiono, że Sąd Apelacyjny - mimo zgłoszenia przez wnioskodawcę stosownego
wniosku - nie respektował zasady przyjęcia najkorzystniejszego wariantu obliczenia
jego świadczenia emerytalnego. W tym zakresie skarżący powołał się na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., II UZP 16/05, wskazując, że w jego
przypadku najkorzystniejszym wariantem było zastosowanie art. 21 ust. 1 pkt 1
ustawy przy uwzględnieniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego
131,84%. Ponieważ w dniu 1 września 2000 r. wnioskodawca nabył uprawnienia
emerytalne, przeto wystąpiła sytuacja przewidziana w przepisach art. 21 i 95 ustawy,
które nakazują wypłacanie wyższego świadczenia. Tymczasem decyzja organu ren-
towego i zaskarżony wyrok pozbawiły go możliwości korzystania ze świadczenia
emerytalnego z chwilą nabycia uprawnień emerytalnych (art. 100 ustawy), chociaż
zaistniały warunki umożliwiające potraktowanie rozpoznawanego wniosku jako prze-
widzianego w art. 129 ust. 1 wniosku o emeryturę, co spowodowałoby przyznanie
świadczenia emerytalnego z dniem 1 września 2000 r. oraz możliwość obliczenia
jego wysokości przy zastosowaniu art. 111 ust. 1 pkt 1 ustawy. Na skutek niedopeł-
nienia przez organ rentowy wynikającego z art. 9 k.p.a. obowiązku należytego infor-
mowania zainteresowanego o przysługujących mu uprawnieniach wnioskodawca
poniósł szkodę w postaci zaniżenia świadczenia emerytalnego o kwotę 219 zł mie-
sięcznie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku została
przyjęta do rozpoznania, gdyż spełnia wszystkie wymogi formalne, zaś zarzut naru-
szenia przepisu prawa został w niej wystarczająco uzasadniony (art. 4244
k.p.c.).
W myśl art. 4244
k.p.c. podstawą skargi jest naruszenie przepisów prawa ma-
terialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia
z prawem, gdy przez jego wydanie została wyrządzona szkoda. Jako podstawę
skargi skarżący wskazał naruszenie art. 21 ust. 1, art. 95 ust. 1, art. 100 ust. 1, art.
111 ust. 1 pkt 1 i art. 129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
5
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach lub ustawą), które - zdaniem
skarżącego - spowodowało niezgodność z prawem orzeczenia oddalającego jego
żądanie zastosowania najkorzystniejszego wariantu obliczenia emerytury, chociaż
możliwe było ustalenie jej wysokości w sposób określony w art. 21 ust. 1 pkt 1
ustawy, a w konsekwencji - uwzględnienie zasad wynikających z jej art. 111 ust. 1
pkt 1 i ponowne obliczenie wysokości świadczenia emerytalnego od podstawy wy-
miaru z lat 1974-1983. Aby uznać podstawę tę za usprawiedliwioną należałoby
stwierdzić, że z przytoczonych przepisów niewątpliwie wynika, iż taki wariant ponow-
nego obliczenia emerytury wnioskodawcy był możliwy. Tak jednak nie jest, a wręcz
przeciwnie - wskazany przez skarżącego sposób ponownego ustalenia wysokości
emerytury nie został w przepisach ustawy przewidziany i jego zastosowanie jest nie-
możliwe już tylko z tego względu, że art. 21 ust. 1 dotyczy ustalenia po raz pierwszy
wysokości emerytury jako nowego świadczenia, rodzajowo odrębnego od dotychczas
pobieranej renty, zaś art. 111 ust. 1 odnosi się do emerytury jako świadczenia już
wcześniej przyznanego i pobieranego, gdyż tylko wysokość takiego świadczenia
może być obliczona ponownie i to wyłącznie w trybie i według zasad właściwych dla
ustalenia tego konkretnego rodzaju świadczenia (w tym przypadku emerytury), które-
go dotyczy wniosek o ponowne obliczenie jego wysokości (por. uchwałę Sądu Naj-
wyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UZP 7/06, niepublikowaną).
Przepis art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach określa dwa warianty
ustalania podstawy wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Podstawę tę może stanowić podstawa
wymiaru renty - w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne
waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty (pkt
1) albo podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15 (pkt 2). Wybór tego dru-
giego wariantu powoduje, że podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcze-
śniej pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy, można dla (będącej nowym
świadczeniem) emerytury ustalić na nowo i z uwzględnieniem kwoty bazowej obo-
wiązującej w dacie złożenia wniosku o emeryturę. Zastosowanie nowej kwoty bazo-
wej sprawia, że tak obliczona emerytura jest z reguły korzystniejsza od emerytury,
której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru renty. Tego właśnie zagadnie-
nia dotyczyła powołana w skardze uchwała z dnia 15 lutego 2006 r., II UZP 16/05
(OSNP 2006 nr 15-16, poz. 244), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że ubezpie-
6
czony, pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy, który we wniosku o emerytu-
rę nie zgłosił żądania ustalenia podstawy wymiaru na nowo, a uczynił to dopiero po
uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie emerytalne, zachowuje
prawo do obliczenia emerytury zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i
rentach. Skoro emerytura nie jest kontynuacją renty, lecz innym świadczeniem, przy-
znawanym na mocy innych przepisów i na podstawie innych przesłanek, a prawo do
niej powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków do jej nabycia (art. 100
ustawy), to decyzja organu rentowego o „przyznaniu prawa do emerytury” nie ma
charakteru konstytutywnego, lecz jedynie charakter deklaratoryjny, co oznacza, że
decyzja nie nadaje prawa, lecz tylko stwierdza, że ubezpieczony od określonego dnia
spełnił ustawowe warunki do nabycia tego świadczenia w określonej wysokości. W
konsekwencji powinnością organu rentowego, wynikającą z art. 95 ustawy, jest obli-
czenie należnej emerytury zarówno według pkt 1, jak i pkt 2 art. 21 i przyznanie jej w
wysokości wariantu korzystniejszego.
Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika (i skarżący ich nie kwestionuje), że
składając wniosek o emeryturę domagał się jej obliczenia i przyznania według wa-
riantu korzystniejszego. Tak właśnie uczynił organ rentowy, obliczając należne wnio-
skodawcy świadczenie emerytalne przy zastosowaniu obu wariantów przewidzianych
w art. 21 ust. 1 ustawy oraz dokonując - w ramach wariantu określonego w pkt 2 tego
przepisu - obliczenia z okresu wskazanego zarówno w art. 15 ust. 1 (kolejnych 10 lat
kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających
bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę), jak i w art. 15 ust. 6 (20
lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z
całego okresu podlegania ubezpieczeniu). Emerytura obliczona (i przyznana) według
wariantu wynikającego z art. 21 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 15 ust. 6 ustawy - po-
mimo niższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru - była wyższa (korzystniej-
sza dla skarżącego), niż przy zastosowaniu wariantu określonego w art. 21 ust. 1 pkt
1 ustawy, gdyż przy ustalaniu wysokości wszystkich jej składników uwzględniono
kwotę bazową obowiązującą w dacie złożenia wniosku o to świadczenie. A zatem
zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 21 ust. 1 i art. 95 ust. 1 ustawy jest
nieusprawiedliwiony.
Oczywiste jest, że ustalenie podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 21
ust. 1 pkt 2 ustawy może nastąpić tylko w myśl art. 15, a więc z zachowaniem zasad
wskazanych w tym przepisie. Oznacza to, że ustalana na nowo podstawa wymiaru
7
emerytury dla osoby, która miała wcześniej ustalone prawo do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy, nie może zostać wyliczona z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybra-
nych przez zainteresowanego ubiegającego się o emeryturę, wykraczających poza
ostatnie 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgło-
szono wniosek o to nowe świadczenie. Ta sama zasada zachowana została w art.
111 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie odnoszącym się do po-
nownego obliczenia wysokości wcześniej przyznanej i pobieranej emerytury, z tym,
że wybrane kolejne 10 lat kalendarzowych nie może wykraczać poza 20 lat kalenda-
rzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o przyzna-
nie emerytury albo wniosek o ponowne ustalenie jej wysokości (por. powołaną wyżej
uchwałę z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UZP 7/06). W rezultacie wskazany przepis nie
zezwala na uwzględnienie w podstawie wymiaru ponownie obliczanej emerytury
okresu poprzedzającego bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym został złożony
wniosek o rentę, jeżeli okres ten wykracza poza 20-lecie przypadające bezpośrednio
przed złożeniem wniosku o emeryturę lub wniosku o ponowne obliczenie jej wysoko-
ści, i to niezależnie od tego, czy ustalenie podstawy wymiaru emerytury nastąpiło na
podstawie pkt 1, czy też pkt 2 art. 21 ustawy.
Skarżący zasady tej nie kwestionuje, prezentuje natomiast pogląd, że gdyby
do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto podstawę wymiaru renty z tytułu
niezdolności do pracy w myśl art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy, wówczas możliwe byłoby
uwzględnienie jego żądania ponownego obliczenia wysokości emerytury poprzez
ustalenie podstawy jej wymiaru z lat 1974-1983 na zasadzie art. 111 ust. 1 pkt 1. Po-
gląd ten, a w konsekwencji zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 111 ust. 1
pkt 1 ustawy, jest nieusprawiedliwiony z następujących względów. Przytoczony prze-
pis stanowi, że wysokość emerytury lub renty oblicza się ponownie od podstawy wy-
miaru ustalonej w myśl art. 15, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru
składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na pod-
stawie przepisów prawa polskiego z liczby kolejnych lat kalendarzowych i w okresie
wskazanym do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru świadczenia, a wskaźnik
wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzedniego. Oznacza to, że w przy-
padku przyjęcia za podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała
ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, podstawy wymiaru renty (art.
21 ust. 1 pkt 1), wysokość emerytury może być obliczona ponownie według zasad
określonych w art. 15, ale z takiej samej liczby kolejnych lat kalendarzowych miesz-
8
czących się w okresie wskazanym do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru
świadczenia, którą w okolicznościach sprawy byłaby podstawa wymiaru pobieranego
wcześniej świadczenia rentowego. Ponieważ skarżący wniosek o rentę złożył w 1994
r., przeto do ustalenia podstawy wymiaru tego świadczenia miał zastosowanie art. 7
ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.), zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowiła
podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 5 lat kalenda-
rzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 14 lat kalendarzowych, li-
czonych wstecz od roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Przepis
art. 111 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach nie mógłby zatem stanowić pod-
stawy ponownego obliczenia wysokości emerytury skarżącego od podstawy wymiaru
z kolejnych 10 lat kalendarzowych (1974-1983) wybranych z 20 lat kalendarzowych,
liczonych wstecz od roku, w którym wnioskodawca zgłosił wniosek o świadczenie
rentowe (1974-1993). Liczba wskazanych przez niego kolejnych lat kalendarzowych
przekracza liczbę 5 lat przyjętą do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru świad-
czenia, a lata 1974-1979 wykraczają poza 14-letni okres wskazany do ustalenia tej
podstawy.
Zarzut naruszenia art. 100 ust. 1 i art. 129 ustawy o emeryturach i rentach od-
nosi się do odmowy przyznania skarżącemu emerytury od daty spełnienia warunków
nabycia prawa do świadczenia, tj. od dnia 1 września 2000 r. Kwestia ta została roz-
strzygnięta prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego - Sadu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi z dnia 6 października 2004 r., VIII U 1067/04 i z uwagi na po-
wyższe nie była i nie mogła być przedmiotem merytorycznego rozpoznania w spra-
wie, której dotyczy niniejsza skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawo-
mocnego orzeczenia. W tym zakresie podstawę rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego
w Łodzi stanowił bowiem art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd odrzuci po-
zew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku
albo została już prawomocnie osądzona. Naruszenia wskazanego przepisu skarżący
nie zarzuca.
Ze wskazanych przyczyn skarga podlega oddaleniu na podstawie art. 42411
§
1 k.p.c.
========================================