Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 maja 2007 r.
III BP 5/07
1. Ustawę z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników
(Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) stosuje się także do wypowiedzenia zmieniają-
cego (art. 1 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 42 § 1 k.p.).
2. Dokonanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy, mimo niezawarcia
porozumienia lub niewydania regulaminu, o których mowa w art. 3 tej ustawy,
uzasadnia roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 k.p.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 maja
2007 r. sprawy z powództwa Wiesława Z. przeciwko Zakładowi Ceramiki Budowlanej
Spółce z o.o. w H. o przywrócenie poprzednich warunków płacy, na skutek skargi
powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu z dnia 12
kwietnia 2006 r. [...]
s t w i e r d z i ł niezgodność z prawem zaskarżonego wyroku.
U z a s a d n i e n i e
Przedmiot postępowania
1) Przedmiotem postępowania jest skarga strony powodowej o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z
dnia 12 kwietnia 2006 r. [...] w sprawie z powództwa Wiesława Z. przeciwko Zakła-
dowi Ceramiki Budowlanej Sp. z o.o. w H. o przywrócenie poprzednich warunków
płacy.
Podstawy prawne rozstrzygnięcia
2
2) Podstawą do wniesienia rozpoznawanej skargi jest art. 4241
§ 1 k.p.c., we-
dług którego „skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orze-
czenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie
środków prawnych nie było i nie jest możliwe”.
3) Kodeks pracy stanowi, że:
a) art. 30 § 4 „w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia
powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie
umowy;
b) art. 38 § „1. O zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę za-
wartej na czas nie określony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pra-
cownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą roz-
wiązanie umowy.
§ 2. Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że wypowiedzenie było-
by nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na pi-
śmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia”.
c) art. 42 § 1. „Przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się odpo-
wiednio do wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy”.
d) art. 45 § 1. „W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej
na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu
umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskutecz-
ności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pra-
cownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu”;
e) art. 78 § 2. „W celu określenia wynagrodzenia za pracę ustala się, w trybie
przewidzianym w art. 771
- 773
, wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom
stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku,
a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewi-
dziane z tytułu wykonywania określonej pracy”.
4) Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm., dalej jako „ustawa o grupowych zwolnieniach”) stanowi, że:
3
b) art. 1 ust. 1. Przepisy ustawy stosuje się w razie konieczności rozwiązania
przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez
pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczają-
cym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
1) 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
2) 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże
mniej niż 300 pracowników,
3) 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pra-
cowników
zwanego dalej „grupowym zwolnieniem”.
2. Liczby odnoszące się do pracowników, o których mowa w ust. 1 obejmują
pracowników, z którymi w ramach grupowego zwolnienia następuje rozwiązanie sto-
sunków pracy z inicjatywy pracodawcy na mocy porozumienia stron, jeżeli dotyczy to
co najmniej 5 pracowników.
b) art. 2.
„1. Pracodawca jest obowiązany skonsultować zamiar przeprowadzenia gru-
powego zwolnienia z zakładowymi organizacjami związkowymi działającymi u tego
pracodawcy.
2. Konsultacja, o której mowa w ust. 1, dotyczy w szczególności możliwości
uniknięcia lub zmniejszenia rozmiaru grupowego zwolnienia oraz spraw pracowni-
czych związanych z tym zwolnieniem, w tym zwłaszcza możliwości przekwalifikowa-
nia lub przeszkolenia zawodowego, a także uzyskania innego zatrudnienia przez
zwolnionych pracowników.
3. Pracodawca jest obowiązany zawiadomić na piśmie zakładowe organizacje
związkowe o przyczynach zamierzonego grupowego zwolnienia, liczbie zatrudnio-
nych pracowników i grupach zawodowych, do których oni należą, grupach zawodo-
wych pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia, okresie, w ciągu któ-
rego nastąpi takie zwolnienie, proponowanych kryteriach doboru pracowników do
grupowego zwolnienia, kolejności dokonywania zwolnień pracowników, propozycjach
rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwol-
nieniem, a jeżeli obejmują one świadczenia pieniężne, pracodawca jest obowiązany
dodatkowo przedstawić sposób ustalania ich wysokości.
4
4. Pracodawca przekazuje zakładowym organizacjom związkowym informacje,
o których mowa w ust. 3, w terminie umożliwiającym tym organizacjom zgłoszenie w
ramach konsultacji propozycji dotyczących spraw określonych w ust. 2.
5. W trakcie konsultacji pracodawca jest obowiązany przekazać zakładowym
organizacjom związkowym także inne niż określone w ust. 3 informacje, jeżeli mogą
one mieć wpływ na przebieg konsultacji oraz treść porozumienia, o którym mowa w
art. 3.
6. Pracodawca przekazuje na piśmie właściwemu powiatowemu urzędowi
pracy informacje, o których mowa w ust. 3, z wyłączeniem informacji dotyczących
sposobu ustalania wysokości świadczeń pieniężnych przysługujących pracownikom”.
c) art. 3.
„1. W terminie nie dłuższym niż 20 dni od dnia zawiadomienia, o którym mowa
w art. 2 ust. 3, pracodawca i zakładowe organizacje związkowe zawierają porozu-
mienie.
2. W porozumieniu, o którym mowa w ust. 1, określa się zasady postępowania
w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia, a
także obowiązki pracodawcy w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia innych
spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem.
3. Jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia z wszystkimi zakła-
dowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z
organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 24125a
Kodeksu
pracy.
4. Jeżeli nie jest możliwe zawarcie porozumienia zgodnie z ust. 1 i 3, zasady
postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego
zwolnienia ustala pracodawca w regulaminie, uwzględniając, w miarę możliwości,
propozycje przedstawione w ramach konsultacji przez zakładowe organizacje związ-
kowe”.
d) art. 4
„1. Pracodawca - po zawarciu porozumienia, a w razie niezawarcia porozu-
mienia po spełnieniu obowiązku, o którym mowa w art. 3 ust. 4 lub 5 - zawiadamia na
piśmie właściwy powiatowy urząd pracy o przyjętych ustaleniach dotyczących gru-
powego zwolnienia, w tym o liczbie zatrudnionych i zwalnianych pracowników oraz o
przyczynach ich zwolnienia, okresie, w ciągu którego ma być dokonane zwolnienie, a
także o przeprowadzonej konsultacji zamierzonego grupowego zwolnienia z zakła-
5
dowymi organizacjami związkowymi lub z przedstawicielami pracowników wyłonio-
nymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.
2. Kopię zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, pracodawca przekazuje za-
kładowym organizacjom związkowym. Zakładowe organizacje związkowe mogą
przedstawić właściwemu powiatowemu urzędowi pracy swoja opinię w sprawie gru-
powego zwolnienia”.
e) art. 5.2. „W razie niezawarcia porozumienia, o którym mowa w art. 3, przy
wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy, a także warunków pracy i płacy, sto-
suje się art. 38 Kodeksu pracy”.
5) art. 1 ust. 1 lit. b akapit drugi dyrektywy 98/59 w sprawie zbliżania ustawo-
dawstw Państw Członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych (Dz.Urz.
WE L 225 z dnia 12 sierpnia 1998 r. s.13 - Dz.Urz.UE - sp. 05, t. 3, s. 327): „Dla ce-
lów obliczenia liczby zwolnień przewidzianych w lit. a akapitu pierwszego (zdaniem
Sądu Najwyższego to odesłanie powinno odnosić się do ust. 1 lit. a) jako zwolnienia
traktuje się inne formy wygaśnięcia umowy o pracę, które następują z inicjatywy pra-
codawcy, z jednego lub więcej powodów niezwiązanych z poszczególnym pracowni-
kiem, pod warunkiem że zwolnień tych jest co najmniej pięć”.
Przebieg postępowania
6) Sąd Rejonowy przywrócił powodowi poprzednie warunki płacy. Sąd ten
ustalił, że pozwana Spółka przejęła zakład pracy, w którym powód był zatrudniony.
Na podstawie art. 231
k.p. Spółka stała się pracodawcą powoda i przez rok od prze-
jęcia stosowała wobec niego obowiązujący u poprzedniego pracodawcy układ zbio-
rowy pracy (art. 2418
k.p.). Po upływie roku pozwana wypowiedziała powodowi i pra-
wie całej załodze warunki wynagradzania w części odnoszącej się do nagrody jubile-
uszowej, dodatku za staż pracy i specjalnego wynagrodzenia za wieloletnią pracę
bezpośrednio w produkcji. Jako przyczynę wypowiedzenia podano „konieczność ob-
niżenia kosztów działalności pracodawcy”. Pozwana przeprowadziła konsultację
związkową w trybie art. 38 k.p.
Zdaniem Sądu Rejonowego pozwana, zatrudniająca ponad 20 pracowników,
powinna podjąć próbę zawarcia porozumienia z art. 3 ustawy o grupowych zwolnie-
niach, którą stosuje się także do wypowiedzeń zmieniających (art. 42 § 1 k.p.). Sąd
ten przyjął, że także został naruszony art. 30 § 4 k.p., gdyż podana powodowi przy-
czyna wypowiedzenia była niewystarczająco konkretna i zrozumiała. Według tego
Sądu te dwa naruszenia prawa uzasadniały uwzględnienie powództwa.
6
7) Sąd Okręgowy, uwzględniając apelację pozwanej, zmienił wyrok Sądu Re-
jonowego i oddalił powództwo. Jego zdaniem do wypowiedzenia zmieniającego nie
stosuje się ustawy o grupowych zwolnieniach, gdyż byłaby to rozszerzająca wykład-
nia art. 1 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 42 § 1 k.p. Sąd Okręgowy stwierdził, iż nie
został naruszony art. 30 § 4 k.p., gdyż - przy uwzględnieniu znanych powodowi wia-
domości o sytuacji finansowej Spółki - jest ona wystarczająco konkretna i zrozumiała.
Skarga powoda
8) W skardze powód zarzucił naruszenie:
a) art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1-6, art. 3 ust. 1-4, art. 4 ust. 1-2, art. 5 ust. 2 ustawy
o grupowych zwolnieniach w związku z art. 42 k.p., poprzez niewłaściwe przyjęcie,
że wypowiedzenie warunków umowy o pracę (w stanie faktycznym sprawy w części
dotyczącej wynagrodzenia) w okresie nieprzekraczającym 30 dni wszystkim zatrud-
nionym u pozwanego pracownikom z powodu „konieczności obniżenia kosztów
działalności pracodawcy” nie obligowało go do przeprowadzenia procedury stosowa-
nej przy grupowych zwolnieniach w sytuacji, gdy z literalnego brzmienia art. 5 ust. 2
powołanej ustawy wynika wprost, że art. 38 k.p. stosuje się przy wypowiadaniu pra-
cownikom warunków pracy i płacy dopiero „w razie niezawarcia porozumienia, o któ-
rym mowa w art. 3”.
b) art. 78 § 2 k.p. - poprzez niewłaściwe uznanie, iż pozwana miała podstawy
do wypowiedzenia powodom warunków umowy o pracę, w sytuacji, gdy u strony po-
zwanej w dacie dokonywania powodom tych wypowiedzeń brak było uzgodnionego z
jedyną działającą zakładową organizacją związkową wewnątrzzakładowego „poro-
zumienia płacowego” (zakładowego układu zbiorowego pracy lub regulaminu wyna-
gradzania), w oparciu o który pozwana mogłaby kształtować indywidualne warunki
wynagradzania pracowników.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
9) Skarga jest uzasadniona. Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w
orzecznictwie tego Sądu oraz przez część doktryny, że niezgodność z prawem pra-
womocnego orzeczenia należy oceniać przy uwzględnieniu dopuszczonej przez
prawo swobody interpretacji przepisów przez sąd orzekający w drugiej instancji. In-
terpretacja ta nie może jednak przeczyć funkcji, którą mają pełnić stosowane prze-
pisy.
7
10) Obowiązek przestrzegania przez pracodawcę przepisów dotyczących
trybu postępowania przewidzianego w art. 2-4 ustawy o grupowych zwolnieniach nie
tylko w razie wypowiedzeń definitywnych, ale także w przypadku wypowiedzeń zmie-
niających, wynika z art. 42 § 1 k.p. oraz art. 1 ust. 1 lit. b akapit drugi dyrektywy
98/59.
11) Przepis art. 42 § 1 k.p. nakazuje odpowiednie stosowanie do wypowiedze-
nia zmieniającego przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę. Wbrew poglądowi
Sądu Okręgowego stosowanie ustawy o grupowych zwolnieniach do wypowiedzeń
zmieniających nie jest rozszerzającą wykładnią przepisu art. 42 § 1 k.p.
12) Nie budziło wątpliwości w orzecznictwie stosowanie ustawy o grupowych
zwolnieniach w odniesieniu do zwolnień pracowników w następstwie wypowiedzenia
zmieniającego w trybie indywidualnym na podstawie art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.). Dyskusyjną kwestią było tylko zagadnienie,
kiedy wypowiedzenie zmieniające jest wyłączną przyczyną rozwiązania stosunku
pracy, od czego były uzależnione uprawnienia pracownika przysługujące zarówno na
podstawie ustawy z 1989 r., jak i obecnie obowiązującej.
13) Za poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy przemawia także obowiązek
sądów stosowania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym. W
art. 1 ust. 1 dyrektywy 98/59 jest mowa o „innych formach wygaśnięcia umowy o
pracę, które następują z inicjatywy pracodawcy”. Złożenie przez pracodawcę wypo-
wiedzenia zmieniającego powoduje rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli pracownik nie
przyjmie propozycji. Bez wątpienia to rozwiązanie stosunku pracy następuje nie z
inicjatywy pracownika, lecz pracodawcy, gdyż to on złożył oświadczenie woli, którego
celem głównym na ogół jest co prawda zmiana treści stosunku pracy, ale zawsze
może ono prowadzić do ustania stosunku pracy.
14) Skoro rozwiązanie umowy o pracę na podstawie porozumienia stron za-
wartego z inicjatywy pracodawcy podlega ustawie o grupowych zwolnieniach (art. 1
ust. 2), to tym bardziej należy ją stosować do wypowiedzenia zmieniającego.
15) Wypowiedzenie, także zmieniające, złożone z naruszeniem mającego za-
stosowanie w rozpoznawanej sprawie trybu przewidzianego w art. 2-4 ustawy o gru-
powych zwolnieniach jest wypowiedzeniem naruszającym przepisy o wypowiadaniu
8
umów o pracę. Pracownik ma wówczas uprawnienia przewidziane w odpowiednio
stosowanym art. 45 k.p.
16) Przepis art. 78 § 2 k.p. nie został naruszony, gdyż ustanie obowiązku pra-
codawcy stosowania postanowień układu zbiorowego pracy przez rok wobec przeję-
tych pracowników (art. 2418
k.p.) nie jest uzależnione od obowiązywania u niego za-
kładowych regulacji dotyczących wynagrodzeń.
Z tych względów na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================