Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 75/07
POSTANOWIENIE
Dnia 16 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta N. zastępowanego
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
przy uczestnictwie [...], Miasta N. i Prokuratora Okręgowego w N. zastępowanego
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
o zasiedzenie nieruchomości,
na skutek skargi J.H., F.R., P.R., R.P. i A.Z.
o wznowienie postępowania
w sprawie Ns [...] Sądu Rejonowego w N.
zakończonej prawomocnym postanowieniem z dnia 1 marca 1995 r.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestników: [...]
od postanowienia Sądu Okręgowego w N.
z dnia 19 września 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w N.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w N.S. po wznowieniu postępowania w sprawie [...]
zakończonego postanowieniem z dnia 1 marca 1995 r., uchylił to postanowienie,
zniósł postępowanie, którego dotyczyła skarga o wznowienie i oddalił wniosek
Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta N. o zasiedzenie nieruchomości położonej w
N. przy ul. R. 14. Sąd ten ustalił, że nieruchomość będąca przedmiotem
postępowania stanowiła własność małżonków S. i A.R. Budynek mieszkalny
położony na tej nieruchomości został w czasie wojny zajęty przez różne osoby
fizyczne. W 1948 r. Okręgowy Urząd Likwidacyjny przywrócił A.R. posiadanie
nieruchomości. W 1949 r., działając przez pełnomocnika, wynajęła ona lokale
użytkowe położone na parterze i I piętrze na okres do 31 marca 1952 r. Pozostałe
pomieszczenia w budynku były zajmowane przez osoby fizyczne na cele
mieszkalne na podstawie przydziału. Remonty budynku realizował częściowo
administrator ustanowiony przez właścicielkę, a częściowo Państwo. Od 1 stycznia
1952 r. budynek był administrowany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki
Komunalnej i Mieszkaniowej (MPGKiM) w N. W 1968 r. pomieszczenia, które do lat
60- tych były zajmowane na potrzeby hurtowni, otrzymał Młodzieżowy Dom Kultury.
Od 1978 r. w jego posiadaniu jest cały budynek.
Sąd pierwszej instancji uznał, że wniosek o stwierdzenie zasiedzenia
nie zasługiwał na uwzględnienie, gdyż posiadanie wykonywane przez Skarb
Państwa nie miało charakteru posiadania w znaczeniu cywilnoprawnym. Brak było
wprawdzie ustaleń, że została wydana decyzja o przejęciu nieruchomości w zarząd
państwowy, jednakże działania podejmowane przez Skarb Państwa spełniały
właśnie taką funkcję, jak sprawowanie zarządu o charakterze publicznym.
Sąd Okręgowy w N. po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy, postanowieniem
z dnia 19 września 2006 r., zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że
stwierdził nabycie nieruchomości przez Skarb Państwa w wyniku zasiedzenia, z
dniem 1 września 1982 r. Akceptując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji,
Sąd Okręgowy nie podzielił jego oceny co do charakteru posiadania
wykonywanego przez Skarb Państwa, poczynając od 1952 r. Od tego czasu
3
budynek znajdował się w ewidencji MPGKiM w N. Skarb Państwa objął budynek w
posiadanie w drodze czynności faktycznych, w związku z nie wykonywaniem
władztwa przez właścicieli. Nie miało to związku z aktami władczymi Państwa i do
posiadania przez Skarb Państwa miało zastosowanie domniemanie z art. 339 k.p.c.
Uczestnicy postępowania nie obalili zaś domniemania o samoistności posiadania
Skarbu Państwa. W ocenie Sądu drugiej instancji należało zatem przyjąć, że
najpóźniej w chwili, gdy upłynął okres obowiązywania umowy najmu, a zatem od
dnia 1 września 1952 r. rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia na rzecz Skarbu
Państwa. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, że wbrew twierdzeniom uczestników
postępowania nie nastąpiło przerwanie biegu zasiedzenia na podstawie art. 121 pkt
4 k.c. Przemawiało to za zmianą zaskarżonego postanowienia i uwzględnieniem
wniosku, w sposób wskazany w treści postanowienia z dnia 19 września 2006 r.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania ad 1-9 została oparta o obie
podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania skarżący zarzucili obrazę art. 386 § 6 k.p.c., art. 382
w zw. z art. 207 § 3 k.p.c., art. 231 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 w zw.
z art. 517 i 357 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 228 k.p.c., art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c.
W ramach zaś podstawy naruszenia prawa materialnego podnieśli zarzut obrazy
art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 50 § 2 Prawa rzeczowego, art. 336 k.c., art. 339 k.c.,
art. 340 k.c., art. 341 k.c., art. 1 k.c., art. 5 k.c., art. 175 w zw. z art. 121 pkt 4 k.c.
W oparciu o te zarzuty skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu, choć nie wszystkie zawarte
w niej zarzuty były usprawiedliwione. Dotyczy to w pierwszym rzędzie zarzutu
naruszenia szeregu przepisów „ regulujących ogólne warunki dokonywania ustaleń
faktycznych” i w konsekwencji wadliwego ustalenia, że w 1952 r. Skarb Państwa
wszedł w posiadanie nieruchomości. Wbrew stanowisku skarżących brzmienie art.
3983
§ 3 k.p.c. wyklucza możliwość uwzględnienia skargi kasacyjnej w oparciu
o zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Nie sposób podzielić
4
również zarzutu skargi kasacyjnej, że ocena Sądu drugiej instancji o działaniu
Skarbu Państwa w sferze cywilno-prawnej, prowadzącym do nabycia własności
nieruchomości przez zasiedzenie, była wynikiem zastosowania domniemania
o takim ich charakterze, co miałoby skutkować naruszeniem art. 386 § 6 k.p.c. oraz
art. 231 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy w rzeczywistości wskazał, jakie
okoliczności faktyczne ustalone w toku postępowania przemawiały za tego rodzaju
oceną. Stanowisku skarżącego w tym zakresie przeczy jednocześnie również inny
zarzut skargi kasacyjnej, dotyczący dokonania ustaleń faktycznych w zakresie
przejęcia nieruchomości we władanie przez Skarb Państwa, w oparciu o spóźnione
dowody z przesłuchania świadków. Sam zaś zarzut naruszenia z tego względu art.
382 k.p.c. był bezzasadny, bowiem przepis ten nie dotyczy zasad przeprowadzania
nowych dowodów w postępowaniu apelacyjnym. W skardze kasacyjnej nie
zarzucono zaś naruszenia art. 381 k.p.c., który odnosi się do tej kwestii.
W skardze kasacyjnej zasadnie zarzucono natomiast, że w oparciu
o dokonane w sprawie ustalenia faktyczne Sąd drugiej instancji przyjął wewnętrznie
sprzeczną podstawę wydania zaskarżonego postanowienia, co stanowiło
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził bowiem, że Skarb Państwa
stał się posiadaczem nieruchomości w styczniu 1952 r., a za takim ustaleniem
miało przemawiać umieszczenie nieruchomości w ewidencji zasobów komunalnych
prowadzonej przez MPGKiM w N. W ocenie Sądu drugiej instancji wskazywało to
na „ zaniechanie wykonywania aktów posiadania przez właścicieli”. Jednocześnie
Sąd Okręgowy stwierdził, że bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się w dniu 1
września 1952 r., po upływie okresu obowiązywania umowy najmu lokali
użytkowych. Sąd ten nie wyjaśnił, z jakich powodów uznał, że posiadanie przez
Skarb Państwa rozpoczęło się w czasie obowiązywania tej umowy, a jednocześnie
nie spowodowało to rozpoczęcia biegu zasiedzenia.
Wymaga też podkreślenia, że skoro fakt zawarcia umowy najmu stanowił
w ocenie Sądu Okręgowego okoliczność istotną dla rozpoczęcia się biegu terminu
zasiedzenia, to niezrozumiały jest brak oceny skutków korzystania nadal przez
najemców z nieruchomości, mimo upływu terminu obowiązywania umowy.
W skardze kasacyjnej trafnie podniesiono, że Sąd Okręgowy zaakceptował
ustalenie Sądu pierwszej instancji wskazujące, że najemcy korzystali
5
z pomieszczeń wykorzystywanych na potrzeby hurtowni aż do lat 60-tych. Skarżący
zarzucili zasadnie, że w związku z tym ustaleniem nie rozważono, czy umowa
najmu nie uległa przedłużeniu i nadal wiązała strony, co nie było wykluczone
z uwagi na możliwość jej kontynuowania poprzez czynności konkludentne.
W skardze kasacyjnej podniesiono również trafnie, że Sąd drugiej instancji
nie rozważył dostatecznie w jakich działaniach Skarbu Państwa przejawiała się
wola Skarbu Państwa co do samoistnego posiadania nieruchomości i samo
posiadanie nieruchomości. Należy zakładać, że było to wynikiem przywiązywania
przez Sąd Okręgowy nadmiernej wagi do kwalifikowania działań podejmowanych
przez Skarb Państwa wyłącznie w kategoriach imperium lub dominium i założenia,
że brak działań mieszczących się w ramach typowych dla imperium przesądza
o wykonywaniu posiadania przez Skarb Państwa na zasadach określonych przez
prawo cywilne. W skardze kasacyjnej zasadnie przy tym zarzucono, że Sąd drugiej
instancji w sposób błędny przeciwstawił czynności faktyczne, takie jak dokonywanie
remontów i pobieranie czynszu aktom władczym dokonywanym w ramach
imperium. W rzeczywistości dla oceny, czy rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia,
istotne było jedynie stwierdzenie, czy czynności podejmowane przez Skarb
Państwa odpowiadały cechom posiadania w rozumieniu art. 336 k.c. Tylko
wówczas mógłby znaleźć zastosowanie art. 339 k.c., przewidujący domniemanie
samoistności posiadania. Mimo że Sąd pierwszej instancji wyraźnie podkreślił,
że działania podejmowane przez Skarb Państwa w odniesieniu do nieruchomości
miały cechy typowe dla zarządu państwowego wykonywanego na podstawie
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r.
w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy, Sąd Okręgowy ocenę
tę uznał za nieistotną jedynie z tego względu, że powołane wyżej przepisy weszły
w życie po umieszczeniu nieruchomości w ewidencji zasobów komunalnych.
Stanowisko to było nie uzasadnione tym bardziej, że wymóg posiadania
samoistnego, jako warunek nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
nie odnosi się wyłącznie do chwili objęcia nieruchomości w posiadanie, lecz całego
okresu posiadania wymaganego do nabycia w ten sposób własności. Sytuacja
w tym zakresie mogła zaś ulegać zmianie, chociażby ze względu na zmianę
6
przeznaczenia nieruchomości i ostateczne przekazanie jej innej jednostce
organizacyjnej na potrzeby Młodzieżowego Domu Kultury.
Z tych względów skarga kasacyjna była uzasadniona i zaskarżone
postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Z uwagi na
wskazane wyżej przyczyny uwzględnienia skargi kasacyjnej, bezprzedmiotowe
stało się rozważanie przy jej rozpoznaniu pozostałych zawartych w niej zarzutów,
dotyczących naruszenia art. 5 i 124 pkt 4 k.c. Potrzeba ich oceny zachodziłaby
bowiem dopiero wówczas, gdyby zostało przesądzone istnienie przesłanek dla
stwierdzenia nabycia własności nieruchomości w wyniku zasiedzenia.