Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 44/07
POSTANOWIENIE
Dnia 17 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku wierzyciela C.
sp. z o.o. w P.
przy uczestnictwie D. S. o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonce
dłużnika,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 maja 2007 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 2 marca 2007 r.,
„W którym momencie powstaje zobowiązanie członka zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 § 1
k.s.h., a mianowicie czy w chwili, gdy egzekucja staje się
bezskuteczna niezależnie od tego czy wydano przeciwko spółce
wyrok zasądzający świadczenie, czy w sytuacji gdy egzekucja staje
się bezskuteczna, ale nie wcześniej niż przed uprawomocnieniem się
wyroku przeciwko spółce ?"
- w jaki sposób należy ustalać moment powstania tego
zobowiązania w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności,
2
w szczególności, czy możliwe jest prowadzenie wówczas
postępowania dowodowego w zakresie wykraczającym poza ramy
określone w przepisach dotyczących postępowania klauzulowego ?"
odmawia podjęcia uchwały.
3
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w P. zagadnienie prawne powstało w
postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika.
W sprawie ustalono między innymi, że w dniu 8 lutego 2005 r. wydany został
nakaz zapłaty kwoty 5 988,13 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 czerwca
2004 r. i kosztami procesu od „M.- B.” spółki z.o.o. na rzecz C. spółki z.o.o. W dniu
15 kwietnia 2005 r. wierzyciel wystąpił o wszczęcie egzekucji na podstawie
powyższego tytułu wykonawczego, a postanowieniem z dnia 29 lipca 2005 r.
komornik umorzył postępowanie z powodu bezskuteczności egzekucji.
W tej sytuacji wierzyciel wystąpił w dniu 5 sierpnia 2005 r. przeciwko
członkowi zarządu spółki „M.- B.” T. S. z powództwem z art. 299 ksh, które zostało
uwzględnione prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z dnia 22 listopada
2005 r. zasądzającym od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5 988,19 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 24 czerwca 2004 r. i kosztami procesu.
Powyższemu tytułowi egzekucyjnemu nadano klauzulę wykonalności w dniu 27
czerwca 2006 r., a w dniu 17 sierpnia 2006 r. wierzyciel wystąpił z wnioskiem o
nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika D. S.
Wniosek ten Sąd Rejonowy w P. uwzględnił postanowieniem z dnia 17
października 2006 r.
Sąd Rejonowy stwierdził, że zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr. 162, poz. 1691, dalej - „ustawa nowelizacyjna z dnia 17 czerwca
2004 r.”), która weszła w życie w dniu 20 stycznia 2005 r., dla stwierdzenia czy
w rozpoznawanej sprawie mają zastosowanie przepisy kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego o odpowiedzialności współmałżonka w brzmieniu sprzed nowelizacji
czy po niej, konieczne jest ustalenie, kiedy powstało zobowiązanie dłużnika T. S.
wobec wierzyciela – C. W ocenie tego Sądu z uwagi na to, że odpowiedzialność
członka zarządu przewidziana w art. 299 ksh ma charakter ściśle gwarancyjny,
zobowiązanie członka zarządu wobec wierzyciela spółki z.o.o powstaje z chwilą
4
powstania wierzytelności wobec spółki, a więc w rozpoznawanej sprawie z chwilą
powstania wierzytelności C. wobec „M.- B.”, co nastąpiło przed wejściem w życie
wskazanej wyżej ustawy nowelizującej kodeks rodzinny i opiekuńczy. W tej sytuacji,
zdaniem Sądu Rejonowego, do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności
przeciwko małżonkowi dłużnika mają zastosowanie przepisy w brzmieniu sprzed
nowelizacji, co uzasadniało uwzględnienie wniosku.
Rozpoznając zażalenie małżonki dłużnika Sąd Okręgowy w P. powziął
wątpliwość określoną w przedstawionych dwóch zagadnieniach prawnych.
Pierwsze dotyczy problemu, w którym momencie powstaje zobowiązanie członka
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 § 1 ksh –
czy w chwili, gdy egzekucja staje się bezskuteczna niezależnie od tego czy wydano
przeciwko spółce wyrok zasądzający świadczenie, czy też wówczas, gdy egzekucja
staje się bezskuteczna, ale nie wcześniej niż przed uprawomocnieniem się wyroku
przeciwko spółce. Drugie zagadnienie dotyczy kwestii, w jaki sposób należy ustalić
w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności moment powstania tego
zobowiązania, w szczególności, czy możliwe jest prowadzenie wówczas
postępowania dowodowego w zakresie wykraczającym poza ramy określone
w przepisach dotyczących postępowania klauzulowego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że dla rozstrzygnięcia sprawy decydujące
znaczenie ma to, czy przy jej rozpoznawaniu należy stosować przepisy w brzmieniu
dotychczasowym, sprzed wskazanej wyżej nowelizacji przepisów kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego, która objęła również przepisy kodeksu postępowania
cywilnego dotyczące nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi
dłużnika, czy w brzmieniu obecnie obowiązującym. Wskazał, że z przepisów
przejściowych ustawy nowelizacyjnej - art. 5 ust. 5 pkt 1 oraz ust. 6 - wynika, że dla
ustalenia, który reżim prawny należy stosować przy rozpoznawaniu wniosku
o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, decydujące
znaczenie ma data powstania zobowiązania dłużnika, a zatem w rozpoznawanej
sprawie należy ustalić, kiedy powstało oparte na art. 299 ksh zobowiązanie
dłużnika T. S. objęte tytułem egzekucyjnym z dnia 22 listopada 2005 r. W tym
przedmiocie stanowisko doktryny i orzecznictwa nie jest jednolite, podobnie jak
ocena charakteru odpowiedzialności członka zarządu wynikającej z art. 299 ksh, co
5
uzasadniało przedstawienie pierwszego zagadnienia prawnego. Natomiast drugie
zagadnienie ma źródło w istotnych ograniczeniach kognicji sądu i zakresu
postępowania dowodowego w postępowaniu klauzulowym, wynikających z art. 777,
783 § 1, 787, 7811
) k.p.c., które, zdaniem Sądu Okręgowego, praktycznie
uniemożliwiają czynienie w tym postępowaniu ustaleń co do chwili powstania
zobowiązania członka zarządu spółki opartych na art. 299 ksh.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z powszechnym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, zagadnienie
prawne stanowiące przedmiot określonego w art. 390 § 1 k.p.c. pytania prawnego
może dotyczyć tylko takich problemów prawnych, których rozstrzygnięcie konieczne
jest do rozpoznania środka odwoławczego przedstawionego sądowi apelacyjnemu.
Innymi słowy przedmiotem pytania prawnego skierowanego do Sądu Najwyższego
może być tylko takie zagadnienie prawne, którego rozstrzygnięcie ma decydujący,
bezpośredni wpływ na rozpoznanie i rozstrzygnięcie apelacji lub zażalenia, a zatem
istnieje bezpośredni związek między przedstawionym zagadnieniem,
a rozstrzygnięciem sprawy w postępowaniu odwoławczym (porównaj między innymi
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2003 r. III CZP 30/03, nie publ.,
z dnia 9 czerwca 2005 r. III CZP 31/05, nie publ., z dnia 22 lipca 2005 r. III CZP
49/05, nie publ., z dnia 12 października 2005 r. III CZP 68/05, nie publ., z dnia 13
grudnia 2005 r. II UZP 14/05, OSNP z 2006 r., nr 17-18, poz. 283 oraz z dnia
12 kwietnia 2006 r. III SZP 2/06, nie publ.).
W rozpoznawanej sprawie nie występuje taki związek pomiędzy
sformułowanymi w przedstawionym pytaniu zagadnieniami prawnymi,
a rozstrzygnięciem przez Sąd Okręgowy zażalenia małżonki dłużnika na
postanowienie Sądu Rejonowego o nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności przeciwko małżonkowi, co wynika zresztą wprost z uzasadnienia
przedstawionego zagadnienia prawnego, w którym słusznie Sąd Okręgowy
stwierdził, że decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia wniosku i zażalenia ma
ocena, czy powinny być one rozpoznawane w oparciu o przepisy kodeksu
postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej wskazaną
wyżej ustawą nowelizacyjną z dnia 17 czerwca 2004 r., czy w brzmieniu
6
zmienionym w jej wyniku. Bez wątpienia ocena w tym przedmiocie, zależy od
dokonania właściwej wykładni przepisów przejściowych zamieszczonych w ustawie
nowelizacyjnej, które jednak nie są przedmiotem przedstawionego zagadnienia
prawnego, choć wskazane zostały w jego uzasadnieniu. Sąd Najwyższy nie jest
uprawniony do samodzielnego formułowania zagadnienia prawnego na podstawie
uzasadnienia Sądu drugiej instancji, nawet jeżeli wynika z niego,
co w rzeczywistości budzi wątpliwości i jest niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.
W rozpoznawanej sprawie, jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, rozważenia
wymagało, czy w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko
małżonce dłużnika, mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego
o postępowaniu klauzulowym w brzmieniu nadanym ustawą nowelizacyjną z dnia
17 czerwca 2004 r., która zmieniła nie tylko przepisy kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego o współodpowiedzialności małżonków za długi jednego z nich, lecz
również przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu o nadanie
klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika oraz przepisy tego kodeksu
o postępowaniu egzekucyjnym, czy też mają zastosowanie przepisy w brzmieniu
dotychczasowym. Ma to decydujące znaczenie zarówno dla samej dopuszczalności
nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jak i dla zakresu
egzekucji, a zatem w konsekwencji dla egzekucyjnej odpowiedzialności małżonka
za zobowiązania dłużnika- współmałżonka.
Ustawa nowelizacyjna z dnia 17 czerwca 2004 r. zawiera przepisy
przejściowe w artykule 5, przy czym kolejne jego ustępy dotyczą różnych
znowelizowanych stosunków: jedne materialnoprawnych, inne procesowych.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 przepisy ustawy stosuje się do stosunków w niej
unormowanych, chociażby powstały przed jej wejściem w życie, chyba że przepisy
ust. 2-7 stanowią inaczej. Odpowiedzialności materialnoprawnej małżonków za ich
zobowiązania oraz wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności majątkiem
wspólnym za zobowiązania jednego małżonka dotyczy ustęp 5 artykułu 5,
który stanowi, że przepisy dotychczasowe stosuje się do oceny skutków czynności
zobowiązujących lub rozporządzających małżonków i ich odpowiedzialności
za zobowiązania sprzed wejścia w życie ustawy oraz do wyłączenia lub
ograniczenia odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego
7
małżonka powstałe przed wejściem w życie ustawy. Natomiast postępowania
egzekucyjnego dotyczy odrębny przepis zawarty w ustępie 6 artykułu 5
stanowiący, że jeżeli roszczenie powstało przed wejściem w życie ustawy,
egzekucję prowadzi się według przepisów dotychczasowych. Ustawa nie zawiera
osobnej regulacji przejściowej odnoszącej się do postępowania o nadanie klauzuli
wykonalności, które jest postępowaniem odrębnym zarówno w stosunku
do postępowania rozpoznawczego jak i postępowania egzekucyjnego
(takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy między innymi w postanowieniu z dnia
10 maja 2000 r., III CZ 48/00, nie publ.). W tej sytuacji możliwe są dwa rozwiązania
kwestii międzyczasowych w tym postępowaniu: albo zastosowanie reguły ogólnej
wynikającej z art. 5 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej, która odpowiada też ogólnej
zasadzie bezpośredniego stosowania znowelizowanych przepisów procesowych od
chwili ich wejścia w życie, albo przyjęcie, że do postępowania klauzulowego,
jako najbardziej zbliżonego do postępowania egzekucyjnego, ma odpowiednie
zastosowanie art. 5 ust. 6 ustawy nowelizacyjnej. Pierwsze rozwiązanie, gdy nowe
przepisy o postępowaniu klauzulowym należałoby stosować od razu po ich wejściu
w życie, niezależnie od tego kiedy powstał tytuł egzekucyjny ani kiedy wpłynął
wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, mogłoby doprowadzić w dalszym
postępowaniu do rezultatów sprzecznych z zasadą wyrażoną w ustępie 6 artykułu
5, dotyczącą postępowania egzekucyjnego. Z tych względów trzeba przyjąć, że do
postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika ma
odpowiednie zastosowanie, jako przepis przejściowy, art. 5 ust. 6 ustawy
nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca 2004 r.
Dokonując wykładni tego przepisu dla potrzeb postępowania klauzulowego,
rozważyć przede wszystkim należy rozumienie użytego w nim pojęcia „roszczenie”.
W tym przedmiocie zgodzić się trzeba ze stanowiskiem doktryny, że ponieważ
przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, a w szczególności art. 804 k.p.c.,
pozbawiają organ egzekucyjny, w tym także sąd, możliwości badania roszczenia
w znaczeniu materialnoprawnym, użyte w art. 5 ust. 6 ustawy nowelizacyjnej
pojęcie „roszczenie” oznacza roszczenie w znaczeniu egzekucyjnym, to jest
roszczenie stwierdzone i określone w tytule egzekucyjnym, nie zaś roszczenie
w znaczeniu materialnoprawnym. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli tytuł
8
egzekucyjny przeciwko dłużnikowi powstał przed wejściem w życie ustawy
nowelizacyjnej (przed dniem 20 stycznia 2005 r.), do postępowania o nadanie
klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (oraz do postępowania
egzekucyjnego) stosuje się przepisy w brzmieniu sprzed nowelizacji, natomiast
jeżeli tytuł egzekucyjny powstał po dniu 20 stycznia 2005 r., do postępowań tych
stosuje się przepisy znowelizowane.
Jeżeli zatem roszczenie wierzyciela zostało stwierdzone tytułem
egzekucyjnym wydanym po dniu 20 stycznia 2005 r., do postępowania
klauzulowego i egzekucyjnego mają zastosowanie nowe przepisy, a więc, zgodnie
z art. 7761
§ 1 k.p.c., tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi
pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie
tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z wymienionych w tym przepisie
składników majątku wspólnego: pobranego przez dłużnika wynagrodzenia za pracę
lub dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego działalności zarobkowej oraz
z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności
przemysłowej oraz innych praw twórcy. Podstawę takiej egzekucji stanowi tytuł
wykonawczy wystawiony tylko przeciwko dłużnikowi i jest ona ograniczona do
niektórych składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, co ma miejsce
między innymi w sytuacji określonej w znowelizowanym art. 41 § 2 k.r.o., gdy
zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej. Jeżeli zatem
tytuł egzekucyjny powstał po dniu 20 stycznia 2005 r., a objęta nim wierzytelność
nie wynika z czynności prawnej (co dotyczy między innymi wierzytelności
powstałych na podstawie art. 299 § 1 ksh), tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi
pozostającemu w związku małżeńskim upoważnia także do egzekucji
z wymienionych w art. 7761
§ 1 k.p.c. składników majątku wspólnego, bez
nadawania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.
Klauzula taka może być natomiast nadana w sytuacji określonej w art. 787
k.p.c., to jest gdy stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała
z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika i wówczas
dopuszczalna jest egzekucja z całego majątku wspólnego, oraz w sytuacji
określonej w art. 7871
k.p.c., jeżeli stwierdzona tytułem egzekucyjnym
wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez dłużnika
9
przedsiębiorstwa, z tym że wówczas egzekucja z majątku wspólnego ograniczona
jest do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład tego majątku..
Regulacje zawarte w art. 804, 781, 7811
, 782, 786, 787, 7871
k.p.c.
przesądzają o tym, że w postępowaniu klauzulowym ani w postępowaniu
egzekucyjnym sąd nie jest uprawniony do badania istnienia, wymagalności ani daty
powstania zobowiązania objętego tytułem egzekucyjnym. Te kwestie, po powstaniu
tytułu egzekucyjnego, mogą być badane jedynie w postępowaniu wszczętym na
podstawie art. 840 k.p.c.
Jeżeli natomiast tytuł egzekucyjny przeciwko osobie pozostającej w związku
małżeńskim powstał przed dniem 20 stycznia 2005r., do postępowania o nadanie
klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika oraz do postępowania
egzekucyjnego mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu sprzed nowelizacji, które przewidywały szerszy zakres kognicji sądu
w postępowaniu klauzulowym. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
5 grudnia 1984 r. III CZP 76/84 (OSP z 1986 nr 2, poz. 27), w postępowaniu
o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika w oparciu o art.
787 § 1 k.p.c. rozpoznaniu podlegał także zarzut małżonka, że wierzytelność
powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo dotyczy majątku
odrębnego dłużnika, co wynikało z przesłanek odpowiedzialności małżonka
określonych w art. 41 § 2 kro. Szersze rozważanie tej kwestii jest jednak
bezprzedmiotowe nie tylko ze względu na brak tego rodzaju zarzutów
w rozpoznawanej sprawie, lecz przede wszystkim ze względu na to,
że z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia prawnego nie wynika, by Sąd
Okręgowy przyjął, w oparciu o art. 5 ust. 6 ustawy nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca
2004 r., iż w sprawie mają zastosowanie przepisy k.p.c. w brzmieniu sprzed
nowelizacji, jak również wniosku takiego nie można wyprowadzić
z przedstawionego stanu faktycznego, w świetle wskazanej wyżej wykładni
omawianego przepisu.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy uznając, że rozstrzygnięcie
przedstawionych zagadnień prawnych nie ma bezpośredniego wpływu
10
na rozpoznanie przez Sąd Okręgowy środka zaskarżenia, odmówił podjęcia
uchwały.