Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 16 MAJA 2007 R.
III KK 46/06
Niedopuszczalna jest kasacja od orzeczenia o winie skazanego, w
sytuacji, gdy toczy się ponowne postępowanie na skutek uchylenia orze-
czenia o karze.
Przewodniczący: sędzia SN A Siuchniński (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Szewczyk, M. Gierszon.
Prokurator Prokuratury Krajowej: K. Parchimowicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Wiesława Z., skazanego z art. 258 § 2 k.k.
i in., po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2007 r., w Izbie Karnej na rozprawie,
kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego
w L. z dnia 16 listopada 2004 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w
L. z dnia 7 października 2003 r.,
p o s t a n o w i ł na podstawie art. 523 § 2 k.p.k. w zw. z art. 531 § 1
k.p.k. kasację p o z o s t a w i ć bez rozpoznania jako niedopuszczalną z
mocy ustawy (...).
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 7 października 2003 r. oskarżony Wiesław Z. został
uznany za winnego popełnienia przestępstwa określonego w art. 258 § 2
k.k., a ponadto przestępstw określonego w art. 282 k.k. w zw. z art. 64 § 2
2
k.k. oraz z art. 282 k.k. w zw. z art. 64 § 2 w zw. z art. 12 k.k. Za pierwszy z
czynów Sąd Rejonowy wymierzył karę 3 lat pozbawienia wolności, za drugi
2 lata 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny, zaś za trzeci
karę czterech lat pozbawienia wolności oraz karę grzywny. Na podstawie
art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. Sąd Rejonowy połączył wymierzone kary po-
zbawienia wolności oraz kary grzywny i orzekł wobec Wiesława Z. karę
łączną 6 lat pozbawienia wolności i grzywnę w liczbie 200 stawek dzien-
nych, przyjmując stawkę dzienną za równoważną 30 zł.
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w L. uchylił za-
skarżony wyrok Sądu pierwszej instancji między innymi w części dotyczą-
cej Wiesława Z. co do kar orzeczonych za każde z przypisanych mu prze-
stępstw oraz kary łącznej i sprawę w tym zakresie przekazał do ponowne-
go rozpoznania Sądowi Rejonowemu w L., w pozostałej zaś części zaskar-
żony wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca Wiesława Z., zarzucając te-
mu orzeczeniu rażącą obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na
treść wyroku, w szczególności art. 4 k.p.k. art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art.
170 k.p.k., a nadto obrazę art. 410 k.p.k. oraz błąd w ustaleniach faktycz-
nych przyjętych za podstawę orzeczenia mający istotny wpływ na treść wy-
roku, polegający na bezpodstawnym uznaniu, że oskarżony Wiesław Z.
przynależał do zorganizowanej grupy przestępczej o charakterze zbrojnym,
w ramach której dokonywał wymuszeń rozbójniczych.
Zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału Sądu Okręgowego w L. z
dnia 3 marca 2005 r. kasacja została przyjęta jako odpowiadająca warun-
kom formalnym. Wpłynęła ona do Sądu Najwyższego w dniu 6 lutego 2006
r.
Jednak wcześniej, po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie
wskazanym przez sąd odwoławczy, Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia
26 stycznia 2006 r. wymierzył Wiesławowi Z. za pierwszy z przypisanych
3
mu czynów karę 3 lat pozbawienia wolności, za drugi czyn karę 2 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności oraz karę 100 stawek dziennych grzywny,
określając wysokość jednej stawki na 30 zł, zaś za trzeci czyn karę 4 lat
pozbawienia wolności i karę 150 stawek dziennych grzywny, określając
wysokość jednej stawki na 30 zł. Powyższe kary Sąd Rejonowy połączył
na podstawie art. 85 i 86 § 1 i 2 k.k. i orzekł karę łączną 6 lat pozbawienia
wolności oraz 200 stawek dziennych grzywny określając wysokość jednej
stawki na 30 zł.
Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z dnia 3 października 2006 r. utrzymał
w mocy ten wyrok, uznając wszystkie wniesione apelacje, w tym apelację
obrońcy oskarżonego Wiesława Z., za oczywiście bezzasadne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja wniesiona przez obrońcę skazanego Wiesława Z. jest niedo-
puszczalna z mocy ustawy i jako wadliwie przyjęta podlega pozostawieniu
bez rozpoznania na podstawie art. 531 § 1 k.p.k.
Przepis art. 523 § 2 i 3 k.p.k. określa tzw. przedmiotowe ogranicze-
nia, tj. kategorie spraw, w których kasacja może być wniesiona przez stro-
ny, wskazując w § 2, że kasację na korzyść oskarżonego można wnieść
jedynie w razie skazania za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na
karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Skoro przepisem art. 523 § 2 k.p.k. objęte jest prawomocne skazanie na
karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,
to – a contrario dyspozycją tego przepisu nie są objęte przypadki prawo-
mocnego skazania, jeżeli skazaniu takiemu jednocześnie nie będzie towa-
rzyszyło prawomocne orzeczenie o wymierzeniu kary bezwzględnej po-
zbawienia wolności.
Choćby z tej przyczyny kasacja nie będzie służyła stronie w sytuacji,
gdy sąd odwoławczy uchyli orzeczenie w przedmiocie kar i w tym zakresie
przekaże sprawę do rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Po prostu
4
niemożliwa jest ocena dopuszczalności kasacji ze względu na wskazane
ograniczenia przedmiotowe.
Ponadto, w takiej sytuacji zaskarżony wyrok nie ma cechy prawo-
mocności, cechuje go tzw. prawomocność względna, a jak wiadomo kasa-
cja przysługuje tylko od prawomocnych orzeczeń sądu odwoławczego koń-
czących postępowanie. W takim wypadku, prawomocnym wyrokiem koń-
czącym postępowanie w sprawie będzie dopiero prawomocny wyrok, wy-
dany po ponownym rozpoznaniu sprawy i rozstrzygnięciu o karze. Oczywi-
ste jest, że kasacja nie przysługuje od prawomocnych wyroków sądu odwo-
ławczego, które nie kończą postępowania, a więc od wyroków uchylających
zaskarżony wyrok i przekazujących sprawę do ponownego rozpoznania, a
sformułowanie „kończące postępowanie” użyte w art. 519 k.p.k. nie dotyczy
zakończenia postępowania w danej instancji, lecz całego postępowania
stanowiącego przedmiot procesu. Uznać zatem należy, że stronie nie bę-
dzie przysługiwała kasacja także od wyroku sądu odwoławczego, którym
choćby w odniesieniu do jednego z zawartych w nim rozstrzygnięć doty-
czących tego samego przestępstwa uchylono wyrok i sprawę przekazano
do ponownego postępowania, zwłaszcza że przy ponownym rozpoznaniu
sprawy istnieje możliwość umorzenia postępowania bądź uniewinnienia
oskarżonego (art. 442 § 1 k.p.k.).
W konsekwencji, niedopuszczalna jest również kasacja od wyroku
sądu odwoławczego, w zakresie w jakim sąd ten utrzymał w mocy roz-
strzygnięcie sądu pierwszej instancji, co do winy. Może to rodzić pytanie,
czy strona postępowania, w sytuacji, gdy w ponownym postępowaniu zo-
stanie orzeczona kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawiesze-
nia jej wykonania, nie zostanie pozbawiona prawa do skargi kasacyjnej z
powodu rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku, naruszenia
prawa przez sąd odwoławczy w postępowaniu toczącym się przed uchyle-
niem orzeczenia w zakresie kary, a zatem rozstrzygnięcia o winie. Zważyć
5
tu należy, że zgodnie z przepisem art. 442 § 2 k.p.k., w wypadku przeka-
zania sprawy do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji, sąd, któ-
remu sprawę przekazano, orzeka w granicach, w jakich nastąpiło przeka-
zanie, a przeprowadzając postępowanie dowodowe w zakresie dowodów,
które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, może poprzestać na ich ujaw-
nieniu. W przypadku zatem, gdy orzeczenie zostanie uchylone tylko co do
kary i w tym zakresie sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpo-
znania sądowi pierwszej instancji, sąd ten w ponownym postępowaniu, co
do zasady związany jest rozstrzygnięciem w zakresie ustaleń faktycznych i
wykładni prawa zawartymi w prawomocnej części wyroku. Przepis art. 442
§ 1 zd. 2 k.p.k. zawiera jednak regulację, zgodnie z którą uchylenie wyroku
w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym środku nie stoi na przeszko-
dzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania. Z uwagi na
treść tego przepisu, w doktrynie i orzecznictwie, przyjmuje się, że wpraw-
dzie wyrok w zakresie winy jest prawomocny, ale jest to tzw. prawomoc-
ność względna, bowiem nie jest wykluczone w ponownym postępowaniu
umorzenie postępowania bądź uniewinnienie oskarżonego. W tej sytuacji,
sąd któremu przekazano sprawę, co do zasady związany jest granicami, w
jakich nastąpiło przekazanie, ale nie jest to związanie o bezwzględnym
charakterze, i wyjątkowo sąd może oraz powinien odstąpić od tej reguły
(red.: Z. Gostyński Komentarz do kodeksu postępowania karnego, War-
szawa 2004, tom III, str. 220). Podstawowym warunkiem jest ujawnienie
się, już po uchyleniu wyroku tylko w części, o której mowa w art. 442 § 1
k.p.k. zd. 2, takich nowych faktów czy dowodów, w świetle których zasad-
nie można by wnosić, iż gdyby doszło do ich ujawnienia przed wydaniem
orzeczenia sądu odwoławczego, to sąd ten orzekłby poza granicami środ-
ka odwoławczego, bowiem istnieją względy przemawiające za uniewinnie-
niem oskarżonego lub umorzeniem postępowania. Podkreśla się jednak,
że jest to rozwiązanie o charakterze wyjątkowym, zasadą jest bowiem
6
związanie sądu ponownie rozpoznającego sprawę granicami przekazania.
Jeżeli zatem uchylone zostało tylko orzeczenie co do kar, to sąd pierwszo-
instancyjny nie może niejako z góry przyjąć założenia, iż związanie grani-
cami przekazania nie ma bezwzględnego charakteru i przystępować do
badania sprawy na zasadach ogólnych, także w płaszczyźnie zawinienia.
Jeżeli zatem sąd pierwszej instancji, ponownie rozpoznający sprawę, bę-
dzie prowadził postępowanie dowodowe jedynie co do okoliczności mają-
cych wpływ na wymiar kary, to zarzuty apelacyjne od tego orzeczenia w
zasadzie będą mogły dotyczyć uchybień natury procesowej bądź material-
nej, jakich dopuścił się ten sąd w tym zakresie. Konsekwentnie przyznać
należy, że kasacja od wyroku sądu odwoławczego, utrzymującego lub
zmieniającego wyrok sądu pierwszej instancji, zapadły po ponownym roz-
poznaniu sprawy w zakresie dotyczącym wymiaru kary, także będzie mu-
siała ograniczyć się do kreowania zarzutów rażącego naruszenia prawa, do
jakiego doszło na etapie postępowania sądowego, toczącego się dopiero
po uchyleniu rozstrzygnięcia o karze. Skarżący nie będzie natomiast mógł
wskazywać uchybień, jakich dopuścił się sąd odwoławczy, utrzymujący w
mocy rozstrzygnięcie w przedmiocie przypisania oskarżonemu sprawstwa i
winy, nawet jeżeli do takich uchybień by doszło.
Kasacja od wyroku sądu odwoławczego wydanego po ponownym
rozpoznaniu sprawy w zakresie dotyczącym kary, może być zatem sku-
teczna jedynie wówczas, gdy skarżący podniesie zarzut rażącego naru-
szenia prawa przez ten sąd, które miało istotny wpływ na treść rozstrzy-
gnięcia w przedmiocie kary, nie zaś w kwestii winy oraz gdy podniesie za-
rzut nieuwzględnienia reguły z art. 440 k.p.k.
Należy jednak wskazać, że skoro mowa jest w przepisie art. 442
k.p.k. o tzw. prawomocności względnej i istnieje możliwość uniewinnienia
oskarżonego bądź umorzenia postępowania, to oskarżony bądź jego
obrońca, mogliby w postępowaniu toczącym się na skutek przekazania
7
sprawy do ponownego rozpoznania, po uchyleniu orzeczenia co do kary,
podnosić okoliczności i zgłaszać wnioski dowodowe, które mogłyby prowa-
dzić w istocie od zmiany orzeczenia, także w przedmiocie przypisania
oskarżonemu sprawstwa i winy zarzucanego mu czynu. W takim zaś wy-
padku sądy orzekające będą musiały ustosunkować się do podnoszonych
okoliczności i zgłaszanych wniosków dowodowych, i wówczas postępowa-
nie sądu w tym zakresie będzie podlegało kontroli kasacyjnej, o ile będzie
ono dotknięte uchybieniem mającego charakter rażącego naruszenia pra-
wa mającym istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia. Jeżeli jednak uwzględ-
nić „wyjątkowość” regulacji z art. 442 § 2 k.p.k., polegającej na ogranicze-
niu możliwości ponownego rozpoznania sprawy i prowadzenia postępowa-
nia dowodowego, także w płaszczyźnie winy, to nie będzie można w tym
postępowaniu, ani potem w kasacji podnosić, że jeszcze na etapie postę-
powania przed uprawomocnieniem się rozstrzygnięcia, co do winy doszło
do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego lub materialnego.
Dojdzie zatem do sytuacji, w której, gdyby skazanie i wymierzenie bez-
względnej kary pozbawienia wolności odbyło się w jednym postępowaniu,
skazany miałby uprawnienie podnoszenia takich zarzutów, uprawnienia te-
go natomiast zostanie pozbawiony, jeżeli sąd odwoławczy utrzyma wyrok
co do winy, natomiast uchyli rozstrzygnięcie co do kary. Dostrzeżenie tego
problemu i konsekwencji jakie rodzi owo rozwiązanie, nie może jednak
prowadzić do wniosku, że dopuszczalna będzie kasacja od prawomocnego
względnie orzeczenia o winie skazanego w sytuacji, gdy będzie się toczyło
ponowne postępowanie na skutek uchylenia orzeczenia o karze. Akcepta-
cja takiego poglądu prowadziłaby bowiem do obejścia przepisu art. 523 § 2
i 3 k.p.k., który zakreśla przedmiotowe ograniczenia kasacji, i przyznawała-
by prawo do wniesienia kasacji, zanim przesłanki jej dopuszczalności się
zmaterializują, a zatem zanim będzie wiadomo, czy zostanie wymierzona
kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
8
To zresztą prowadziłoby do istotnych problemów praktycznych i teoretycz-
nych. Opowiedzenie się bowiem za dopuszczalnością kasacji od „względ-
nie” prawomocnego orzeczenia, mogłoby prowadzić do sytuacji, w których
kasacja ta zostałaby rozpoznana, a w postępowaniu toczącym się na sku-
tek uchylenia orzeczenie o karze zostałaby wymierzona kara pozbawienia
wolności warunkowym zawieszeniem jej wykonania, bądź też inna kara
nieizolacyjna. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, gdy Sąd Najwyższy
na skutek rozpoznania kasacji od prawomocnego rozstrzygnięcia co do wi-
ny, uchyliłby orzeczenia sądów obu instancji, bądź też orzeczenie sądu
odwoławczego i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania, a w tym
czasie uprawomocniłby się wyrok zapadły w ponownym postępowaniu, to-
czącym się na skutek przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Je-
dynym rozwiązaniem w takiej sytuacji byłoby przyjęcie, że taka kasacja
podlegałaby rozpoznaniu dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia o
karze, o ile byłaby to kara pozbawienia wolności bez warunkowego zawie-
szenia jej wykonania. Wówczas dopiero mielibyśmy do czynienia ze wska-
zanym w art. 523 § 2 k.p.k. „prawomocnym skazaniem na karę pozbawie-
nia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania”. Jednak i to
rozwiązanie nie może się ostać, brak jest bowiem podstawy prawnej, która
pozwalałby niejako na „odczekanie” z rozpoznaniem kasacji do czasu
uprawomocnienia się orzeczenia o karze celem sprawdzenia, czy zmateria-
lizowały się przedmiotowe przesłanki dopuszczalności kasacji.
Ponadto wskazać należy, że zgodnie z przepisem art. 519 k.p.k. ka-
sacja może być wniesiona od prawomocnego wyroku odwoławczego koń-
czącego postępowanie, w istocie zatem rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
w przedmiocie kasacji od wyroku sądu odwoławczego kreującego prawo-
mocność rozstrzygnięcia o winie, mogłoby dotyczyć tylko tego rozstrzy-
gnięcia, a orzeczenie wydane przez Sąd Najwyższy, przy np. braku za-
skarżenia prawomocnego orzeczenia o karze, nie mogłoby dotyczyć i
9
wzruszać prawomocnego wyroku w płaszczyźnie kary. Nawet gdyby kasa-
cją zostały zaskarżone oba prawomocne wyroki, to po pierwsze, brak pod-
staw prawnych, które pozwalałyby na łączne rozpoznanie takich kasacji,
zaś pod drugie do wyobrażenia jest sytuacja, w której sąd uznając, że do-
szło do rażącego naruszenie prawa mającego istotny wpływ na orzeczenia
o winie w tym zakresie uchyliłby wyrok, natomiast rozpoznając kasację od
prawomocnego orzeczenia o karze, nie stwierdzając takiego naruszenia
oddaliłby kasację, bądź pozostawił bez rozpoznania. Powstałaby paradok-
salna sytuacja, w której w obrocie prawnym funkcjonowałoby prawomocne
orzeczenia o karze, czemu faktycznie nie towarzyszyłoby prawomocne
skazanie. Możnaby jednak przyjąć, że sąd traktowałby oba te orzeczenia
jako całość, która materializowałaby przesłankę zaskarżenia kasacją „pra-
womocnego skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania”, i w przypadku stwierdzenia konieczności uchy-
lenia prawomocnego rozstrzygnięcia o winie, prowadziłoby w konsekwencji
do uchylenia orzeczenia o karze. Rozwiązanie takie jednak również budzi
wątpliwości, powstaje bowiem pytanie, w jakim trybie i na podstawie jakich
przepisów Sąd Najwyższy rozpoznawałby takie kasacje i wydawał stosow-
ne rozstrzygnięcie, a sytuacja komplikowałaby się jeszcze bardziej, gdyby
kasacją zaskarżone było orzeczenie o winie, zaś nie doszłoby do zaskar-
żenia orzeczenia o karze. Akceptacja poglądu o dopuszczalności kasacji
od prawomocnego orzeczenia o winie, przy jednoczesnym uchyleniu orze-
czenia w zakresie kary wymagałyby zatem niejako, na potrzeby takiego
przypadku, przekształcenia całego modelu postępowania kasacyjnego.
Należy zatem opowiedzieć się za niedopuszczalnością kasacji od
prawomocnego wyroku, zawierającego rozstrzygnięcie przewidziane w art.
442 § 1 zd. 2 k.p.k.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w postano-
wieniu zauważając, że odrębną kwestią, której w tym postępowaniu nie ma
10
potrzeby rozstrzygać, jest kwestia dopuszczalnego zakresu zarzutów kasa-
cyjnych zawartych w kasacji od prawomocnego wyroku sądu odwoławcze-
go ostatecznie rozstrzygającego o karze.