Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 17/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
del. SSA Marta Romańska
w sprawie ze skargi H. Spółki z o.o.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego w W.
z dnia 30 października 2006 r., sygn. akt [...], wydanego
w sprawie z powództwa J.B.
przeciwko H. Spółce z o.o.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 25 maja 2007 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 października 2006 r. Sąd Okręgowy w W., jako
Sąd drugiej instancji, odrzucił na podstawie art. 3701
k.p.c. apelację strony
pozwanej, sporządzoną przez reprezentującego ją adwokata, od wyroku Sądu
Rejonowego w W. z dnia 24 listopada 2005 r. Jako przyczynę odrzucenia apelacji
Sąd Okręgowy podał nie wskazanie w niej zakresu żądanego uchylenia
zaskarżonego wyroku.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia o odrzuceniu apelacji pozwana Spółka zarzuciła Sądowi drugiej
instancji naruszenie art. 3701
w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. oraz art. 328 § 2
w zw. z art. 361 k.p.c. Strona pozwana podniosła ponadto, że w związku
z wydaniem zaskarżonego orzeczenia została jej wyrządzona szkoda majątkowa
polegająca na tym, że wyrok Sądu pierwszej instancji uprawomocnił się bez
merytorycznego rozpoznania przedmiotowej apelacji, której zarzuty i ich
uzasadnienie przemawiały za jej uwzględnieniem, wskutek czego powód jest
uprawniony do egzekucji od pozwanej Spółki całego roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jednym z konstytucyjnych środków ochrony praw i wolności jest prawo do
wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP). Przepis ten
przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za niezgodne
z prawem wykonywanie władzy publicznej. Podstawę, przesłanki i zakres tej
odpowiedzialności regulują natomiast ustawy zwykłe. Generalne unormowanie
w tym zakresie zawierają art. 417-4172
i 421 k.c., które zostały zmienione lub
dodane ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692). W myśl art. 417 § 1 k.c.,
za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę
3
z mocy prawa. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego
orzeczenia lub ostatecznej decyzji, to – zgodnie z art. 4171
§ 2 k.c. – jej
naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich
niezgodności z prawem. Wśród „właściwych postępowań", o których mowa w tym
przepisie, mieści się postępowanie wywołane skargą o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia, unormowane w art. 4241
i nast. k.p.c.
Orzeczenie Sądu Najwyższego uwzględniające skargę ma charakter prejudykatu
i stwarza możliwość skutecznego wystąpienia przed sądem powszechnym
z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie za szkodę wynikłą
z wydania orzeczenia niezgodnego z prawem.
Wobec takiego stanu rzeczy zasadnicze znaczenie ma dokonanie wykładni
pojęcia „niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”, użytego w art. 4241
§ 1 k.p.c. i art. 4171
§ 2 k.c. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się założenie, że niezgodność orzeczenia z prawem stanowi
autonomiczną kategorię bezprawności i nie może być ona utożsamiana z pojęciem
szeroko rozumianej bezprawności, występującym w dziedzinie odpowiedzialności
cywilnej. Podkreślono trafnie, że przy jego interpretacji uwzględnić należy istotę
władzy sądowniczej, wyrażającą się w orzekaniu w warunkach niezawisłości,
w sposób bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od
„głosu sumienia” oraz zakładającą swobodę sędziego w ocenie prawa i faktów.
Pod uwagę wziąć także trzeba to, że ustawodawca nierzadko posługuje się
pojęciami niedookreślonymi oraz klauzulami generalnymi i dekretującymi swobodę
decyzji sędziego. Nie bez znaczenia pozostaje okoliczność, że istotną rolę
w procesie stosowania prawa pełni wykładnia, której rezultaty mogą różnić się
w zależności od jej przedmiotu, metod oraz podmiotu jej dokonującego.
W konsekwencji, za orzeczenie niezgodne z prawem w rozumieniu powołanych
przepisów uznać można orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne
z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi
standardami rozstrzygnięć (dyskrecjonalności) albo zostało wydane w wyniku
szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa
o charakterze oczywistym i nie wymagającym głębszej analizy prawniczej
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC
4
2007, nr 1, poz. 17, z dnia 17 maja 2006 r., I CNP 14/06, niepubl., z dnia 7 lipca
2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35, oraz z dnia 4 stycznia 2007 r.,
V CNP 132/06, niepubl.).
Przechodząc do oceny zgodności z prawem zaskarżonego postanowienia,
przypomnieć trzeba w pierwszej kolejności pogląd wypowiadany wielokrotnie
w judykaturze Sądu Najwyższego, że wprowadzenie do kodeksu postępowania
cywilnego powołanego art. 3701
nie oznacza podniesienia standardu oczekiwanego
od apelacji sporządzanej przez profesjonalnego pełnomocnika do poziomu
wymaganego od skargi kasacyjnej. Sąd Najwyższy wskazywał przy tym, że przy
ocenie spełniania przez skarżącego wymagań apelacji określonych w art. 368 § 1
k.p.c. nie można kierować się takim rygoryzmem, jak przy badaniu skargi
kasacyjnej. Podnosił również, że oczywiste omyłki w sformułowaniu elementów
apelacji wymienionych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i 5 k.p.c. nie uzasadniają odrzucenia
apelacji (zob. np. niepublikowane postanowienia z dnia 7 listopada 2006 r., I CZ
75/06, z dnia 17 listopada 2006 r., V CZ 78/06, z dnia 29 listopada 2006 r., II CZ
83/06, z dnia 25 stycznia 2007 r., V CZ 112/06, z dnia 8 lutego 2007 r., I CZ 131/06,
i z dnia 21 marca 2007 r., I CZ 8/07). Wyjaśnił ponadto, że wykładając art. 3701
k.p.c., należy mieć na względzie art. 176 ust. 1 Konstytucji, wyrażający zasadę
co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego, a także, że ewentualne
niedokładności, szczególnie w zakresie przedstawienia zarzutów apelacji i ich
uzasadnienia (art. 368 § 1 pkt 2 i 3 k.p.c.), mogą zostać wyjaśnione w toku
rozprawy apelacyjnej, w trakcie której przedstawiony jest stan sprawy, w tym
zarzuty i wnioski apelującego (art. 377 k.p.c.). Dodał przy tym, że odrzucenie
apelacji sporządzanej przez fachowego pełnomocnika może mieć miejsce tylko
wtedy, gdy określone w art. 368 § 1 pkt 1-3 i 5 k.p.c. wymagania w ogóle nie
zostały spełnione, co uniemożliwia identyfikację jej przedmiotu, zarzutów i granic
zaskarżenia (postanowienie z dnia 6 marca 2006 r., II PZ 2/06, OSNP 2007, nr 5-6,
poz. 74).
W apelacji odrzuconej postanowieniem Sądu Okręgowego strona pozwana
oznaczyła wyraźnie, że zaskarża wyrok Sądu pierwszej instancji w całości.
We wnioskach apelacyjnych domagała się zmiany zaskarżonego wyroku w całości,
tj. oddalenia powództwa. Zgłosiła także – na wypadek uznania, że Sąd Rejonowy
5
nie rozpoznał istoty sprawy – wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji. Uwzględniając nawet okoliczność, że sądy meriti dysponują pewną
swobodą przy ocenie spełnienia wymagań apelacji, stwierdzić należy, że środek
odwoławczy sporządzony w taki sposób spełniał wymaganie określone w art. 368
§ 1 pkt 5 k.p.c. i nie było podstaw do zastosowania sankcji przewidzianej w art.
3701
k.p.c. Już samo poprawne sformułowanie wniosku o zmianę zaskarżonego
wyroku wystarczało do uznania, że skarżący nie uchybił art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c.
Oceny tej nie mogłoby zmienić nawet rażąco wadliwe ujęcie wniosku ewentualnego
o uchylenie orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Podkreślić jednak trzeba,
że poprawność tego wniosku również nie budzi zastrzeżeń. Z treści apelacji
i wyraźnego oznaczenia, że zakresem zaskarżenia objęto wyrok Sądu Rejonowego
w całości, wynikało bowiem jednoznacznie, iż skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości. W konsekwencji przyjąć należy, że postanowienie
Sądu Okręgowego o odrzuceniu apelacji strony pozwanej wydano z rażącym
naruszeniem art. 3701
k.p.c. i jest ono niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4171
§ 2 k.p.c.
Obiektywna niezgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia i zasadność
zarzutów skargi nie są jednak wystarczające dla jej uwzględnienia. Jak stanowi art.
42411
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy oddala skargę w razie braku podstawy do
stwierdzenia, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem.
W piśmiennictwie podkreślono trafnie, że pojęcie podstawy do takiego stwierdzenia
rozumieć należy szeroko i nie można utożsamiać go z podstawą skargi
w rozumieniu art. 4244
i 4245
§ 1 pkt 2 k.p.c. Uznać trzeba, że brak podstawy do
stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem powodujący oddalenie skargi
zachodzi m.in. wówczas, gdy podstawy skargi (art. 4244
k.p.c.) okazały się
bezzasadne albo gdy podstawy te okazały się zasadne, lecz mimo to orzeczenie
odpowiada prawu. Wymienione okoliczności nie wyczerpują jednak sytuacji,
w których nie ma podstawy do stwierdzenia niezgodności z prawem zaskarżonego
orzeczenia.
Podkreślić wszak należy, że funkcją analizowanej skargi jest doprowadzenie
do stwierdzenia przez Sąd Najwyższy wystąpienia jednej z materialnoprawnych
6
przesłanek roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej judykacyjną
działalnością sądów powszechnych w postaci niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 k.c.). Między postępowaniem
unormowanym w art. 4241
i nast. z k.p.c. i postępowaniem z powództwa przeciwko
Skarbowi Państwa o odszkodowanie zachodzi przy tym ścisły związek, gdyż
orzeczenie Sądu Najwyższego uwzględniające skargę stanowi prejudykat
w późniejszym procesie odszkodowawczym. Wiąże się z tym zamieszczenie przez
ustawodawcę wśród konstrukcyjnych wymagań skargi obowiązku
uprawdopodobnienia wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie
orzeczenia, którego skarga dotyczy (art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c.). Nie spełnienie tego
wymagania prowadzi do odrzucenia skargi przez Sąd Najwyższy na podstawie art.
4248
§ 1 k.p.c. Inaczej ocenić należy sytuację, gdy skarżący – z formalnego punktu
widzenia - zadośćuczyni temu wymaganiu, zawierając w skardze wywód mający na
celu uprawdopodobnienie wskazanej szkody, lecz z wywodu tego wynika, że nie
poniósł on jednak konkretnej szkody wskutek wydania kwestionowanego
orzeczenia. W takim wypadku uwzględnienie skargi przez Sąd Najwyższy byłoby
bezcelowe, gdyż powództwo odszkodowawcze wytoczone przed sądem
powszechnym podlegałoby i tak oddaleniu. W konsekwencji, biorąc pod uwagę
funkcje analizowanego postępowania, jego usytuowanie w obowiązującym
systemie dochodzenia od Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych oraz
względy ekonomii procesowej, przyjąć trzeba, że o nieistnieniu podstawy do
stwierdzenia niezgodności z prawem zaskarżonego orzeczenia, skutkującym
oddaleniem skargi, można mówić również w sytuacji, gdy mimo obiektywnej
niezgodności z prawem zaskarżonego orzeczenia, wydanie tego orzeczenia nie
wyrządziło skarżącemu szkody. Podkreślić jednocześnie należy, że udowodnienie
tej szkody w postępowaniu przed Sądem Najwyższym nie jest wymagane.
Wystarczy bowiem, że skarżący szkodę taką uprawdopodobni, z tym że chodzi tu
nie o formalne jedynie spełnienie wymagania w tym względzie, lecz
o uprawdopodobnienie rzeczywiste (materialne).
Spełniając wymaganie przewidziane w art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c., pozwana
Spółka podniosła, że w związku z wydaniem zaskarżonego orzeczenia została jej
wyrządzona szkoda majątkowa polegająca na tym, iż wyrok Sądu pierwszej
7
instancji uprawomocnił się bez merytorycznego rozpoznania przedmiotowej
apelacji, której zarzuty i ich uzasadnienie przemawiały za jej uwzględnieniem.
Zgodzić się wypada ze stroną pozwaną, że odrzucenie zaskarżonym
postanowieniem apelacji pozbawiło ją prawa do poddania merytorycznej ocenie
Sądu drugiej instancji wyroku Sądu pierwszej instancji. Nie ulega jednak
wątpliwości, że źródłem ewentualnego uszczerbku w majątku strony skarżącej mógł
być tylko wyrok Sądu Rejonowego w W. z dnia 24 listopada 2005 r. uwzględniający
powództwo. Wydanie zaskarżonego postanowienia spowodowało natomiast
uprawomocnienie się tego wyroku, wyłączając jednocześnie możliwość jego zmiany
lub uchylenia w toku instancji. W tym stanie rzeczy niedopuszczalne jest
kwestionowanie trafności orzeczenia Sądu pierwszej instancji w postępowaniu
zainicjowanym skargą na orzeczenie Sądu Okręgowego, ani też zastępowanie
przez Sąd Najwyższy sądu odwoławczego przez rozstrzyganie, jakie orzeczenie
należałoby wydać, gdyby apelacji nie odrzucono (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 4 lipca 2006 r., V CNP 86/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 47, z dnia
26 kwietnia 2006 r., V CNP 79/05, niepubl., z dnia 5 grudnia 2006 r., II CNP 92/06,
niepubl., z dnia 28 grudnia 2006 r., IV CNP 120/06, niepubl., i z dnia 20 lutego 2007
r., V CNP 19/07, niepubl.). W konsekwencji stwierdzić trzeba, że powołana przez
stronę skarżącą hipotetyczna szkoda, wynikła z niedokonania przez Sąd
odwoławczy zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji zgodnie z wnioskami apelacji,
nie została – i nie mogła zostać – uprawdopodobniona. Nie istniała tym samym
podstawa do stwierdzenia niezgodności z prawem zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego, zaś skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 42411
§ 1
k.p.c.
Z podanych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.