Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 78/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
SSN Lech Walentynowicz
w sprawie z powództwa J. F.
przeciwko M.H.
o eksmisję,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 lipca 2007 r.,
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w L.
z dnia 24 marca 2005 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z 24 marca 2005 r. oddalił apelację powódki J. F.
od wyroku z 29 grudnia 2004 r. oddalającego jej powództwo p-ko M. H. o
opróżnienie i wydanie pomieszczenia o pow. 4,58 m2
w G., opierając swe
rozstrzygnięcie na następujących zasadniczych ustaleniach faktycznych:
Sporne pomieszczenie wchodzi w skład nieruchomości, której własność
w 1990 r. nabyła Gmina Miasta G. W połowie lat 60. ub. wieku najemcą kawiarni i
pomieszczenia była PSS „Społem”. Spółdzielnia przekazała je w 1984 r. we
władanie wynajmującemu Przedsiębiorstwu Gospodarki Komunalnej
i Mieszkaniowej.
Gmina Miasto G. w ramach swoich uprawnień właścicielskich na podstawie umowy
z 31 października 1990 r. wynajęła kawiarnię powódce J. F., jednak bez spornego
pomieszczenia.
Drugi wątek stanu faktycznego związany jest z M. H., której Miejski Zakład
Gospodarki Komunalnej na podstawie umowy z 12 stycznia 1994 r. wynajął w tym
samym budynku lokal użytkowy pow. 14 m2
oraz sporne pomieszczenie (prowadzi
do niego odrębne wejście z zewnątrz). Wskutek dalszych zdarzeń przytoczonych
niżej, doprowadziło to ostatecznie do sporu między J. F. a M. H. o uprawnienie do
pomieszczenia, zwłaszcza że wynajmujący w październiku 1994 r. wypowiedział M.
H. umowę najmu w tej części, a w dniu 27 grudnia 1994 r., tj. w okresie tego
wypowiedzenia Gmina sprzedała J. F. (z odpowiednimi udziałami we wspólnych
częściach budynku i użytkowania wieczystego) lokal składający się z 21 izb
wykorzystywany jako kawiarnia, obejmujący również sporne pomieszczenia o pow.
4.58 m2
. Sprzedająca zobowiązała się wydać je J. F. w dniu 1 lutego 1995 r. – tj. po
upływie terminu wypowiedzenia pozwanej M. H. umowy najmu. Umowę sprzedaży
zawarto bez przetargu, jako dokonywanej na rzecz najemcy.
W sprawie ustalono, że sporne pomieszczenie nie spełnia wymogów
samodzielnego lokalu.
Jeśli chodzi o procesy zmierzające do potwierdzenia prawa do
pomieszczenia lub objęcia go w posiadanie, najpierw M. H. – nabywczyni
wzmiankowanego lokalu o pow. 14 m2
wystąpiła p-ko J. F. z powództwem o
3
unieważnienie umowy sprzedaży lokalu, w części dotyczącej pomieszczenia.
Powództwo to zostało oddalone w lipcu 2002 r. w sprawie I C …/95 Sądu
Okręgowego w L., a Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę po raz drugi oddalił
apelację M.H. wyrokiem z 30 lipca 2002 r. Sąd ten ustalił, że sporne pomieszczenie
było objęte umową najmu lokalu użytkowego z 30 października 1990 r. choć
równocześnie potwierdził, że w 1984 r. Prezydent Miasta G. dokonał przydziału na
potrzeby kawiarni pomieszczenia wózkowni o pow. 12 m2
w zamian za które
kawiarnia miała oddać sporne pomieszczenie. W tej ostatniej kwestii ustalenia
sądów drugiej instancji w obydwu sprawach są zbliżone. Zmierzając do konkluzji
Sąd Apelacyjny wskazał na „ustalony fakt”, że sporne pomieszczenie nie jest
technicznie przynależne do lokalu wynajmowanego przez powódkę M. H. (o pow.
14 m2
) a następnie nabytego i ta okoliczność faktyczna wyłącza istnienie interesu
prawnego w żądaniu „ustalenia nieważności” umowy sprzedaży z 27 grudnia 1994
r. Kwestia, czy pomieszczenie sporne przynależy do pomieszczenia J. F. została
uznana za obojętną ale zdaniem Sądu Apelacyjnego było ono konstrukcyjnie i
funkcjonalnie związane z lokalem kawiarni „M”. Ponieważ jednak nie ma charakteru
samodzielnego lokalu, to nie istniała możliwość nabycia go przez M. H.
Następnie J. F. wystąpiła do Sądu Rejonowego w G. (sygn. I C …/04) z
powództwem przeciwko M. H. zawierającego żądanie opróżnienia pomieszczenia o
pow. 4,58 m2
i wydania go powódce, powołując się na swój tytuł własności
wynikający z umowy sprzedaży .
Ponieważ w sprawie sygn. I C …/95 Sąd oddalił powództwo M. H. ze
względu na brak po jej stronie interesu prawnego, Sąd Rejonowy w sprawie
windykacyjnej (I C …/04) uznał, że tamten wyrok nie wywiera skutku powagi rzeczy
osądzonej w zakresie ważności umowy sprzedaży z 27 grudnia 1994 r., dlatego
badał tę przesłankę legitymacji czynnej powódki J. F. i wyrokiem z 29 grudnia 2004
r. wydanym po ponownym rozpoznaniu sprawy oddalił powództwo ustalając, że
umowa z 27 grudnia 1994 r. była nieważna w części obejmującej pomieszczenie o
pow. 4,58 m2
, które zostało wyłączone z kawiarni w 1984 r., a w 1994 r. wynajęte
M. H. i tej osobie przysługiwałoby pierwszeństwo w razie sprzedaży. Wniosek o
częściowej nieważności umowy wywiódł z przepisów art. 21 ust. 7 i art. 23 ust. 3
u.g.g.w.
4
W apelacji od tego wyroku (w sprawie I C …/04) J. F. zarzucała naruszenie art. 365
i 366 k.c. wobec sprzeczności z ustaleniami dokonanymi w wyroku I C …/95 Sądu
Okręgowego w L., iż sprzedaż lokalu powódce nie była dotknięta nieważnością, a
ponadto, że pomieszczenie magazynka nie jest lokalem samodzielnym lecz
przynależnym do lokalu pozwanej H. o pow. 14 m2
.
Sąd Okręgowy rozpoznając tę apelację najpierw odniósł się do kwestii
powagi rzeczy osądzonej wyroku w sprawie sygn. I C …/95 i potwierdził, że
podstawą oddalenia powództwa M. H. w sprawie był brak interesu prawnego, co
wyklucza powoływanie się na skutki jego prawomocności w sprawie windykacyjnej.
W wymienionej sprawie z powództwa M. H., Sąd ustalał, czy powódka ma tytuł
własności do pomieszczenia objętego żądaniem pozwu, natomiast w sprawie o
eksmisję bada, czy tytuł własności przysługuje J. F., a skoro nigdy nie była jego
najemczynią, potwierdził prawidłowość oceny Sądu Rejonowego co do nieważności
- w tej części - umowy zawartej w trybie bezprzetargowym; nie rozstrzygał przy tym
zdatności pomieszczenia do zakwalifikowania go jako lokalu samodzielnego,
wskazując na rozbieżne zapatrywania biegłego sądowego i Kierownika Urzędu
Rejonowego. Uznał natomiast za konieczne podkreślić, że pomieszczenie może
stanowić część składową budynku jako element części wspólnych nieruchomości,
ponieważ przez 10 lat przed wynajęciem M. H. było wykorzystywane przez
mieszkańców budynku jako tzw. wózkowania. Może zatem należeć do wspólnoty
i funkcjonować w obrocie prawnym jako część składowa budynku, która nie służy
wyłącznie do użytku właścicieli lokali.
J. F. w skardze domaga się stwierdzenia niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego, zarzucając mu:
1. Błędną wykładnię art. 2 ust. 4 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali
oraz art. 47 § 1-3 k.c. i przyjęcie, że przedmiotowy lokal należy do lokalu
wynajmowanego i nabytego przez pozwaną.
2. Naruszenie art. 58 i 103 § 1 k.c. poprzez ich nieuwzględnienie przy ocenie
prawnej umowy najmu, na która powołuje się pozwana.
3. Przyjęcie nieważności umowy sprzedaży na podstawie art. 21 ust. 7 ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz art. 58 k.c.
5
4. Naruszenie art. 365 i 366 § 1 k.p.c. przez pominięcie mocy wiążącej
wyroków wydanych w zakończonej prawomocnie sprawie I C …/95.
Skarżąca upatruje szkodę w niemożności korzystania z pomieszczenia,
stanowiącego jej własność.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Nietrafny jest zarzut naruszenia art. 2 ust. 4 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r.
o własności lokali oraz art. 47 § 1-3 k.c., oparty na błędnym przypisaniu
zaskarżanemu wyrokowi nie znajdującej się w nim treści. Sąd Okręgowy
podsumowując rozważania o przedmiocie rozstrzygnięcia w obydwu wymienianych
wyżej sprawach, odmiennie niż sugeruje skarżąca, stwierdził, że w sprawie
niniejszej, tzn. I C …/04 „obojętny okazał się tytuł prawny pozwanej do
pomieszczenia i możliwość jego nabycia”. Dalsza część uzasadnienia zarzutu
dotycząca komplikacji z ujawnieniem prawa własności części budynku, które nie
służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, staje się bezprzedmiotowa
2. Zbędny i nieuzasadniony w świetle przyjętej przez Sąd Okręgowy koncepcji
częściowej nieważności umowy sprzedaży J. F. lokalu zawierającego 21 izb, w tym
pomieszczenia spornego, jest zarzut skarżącej dotyczący umowy z 12 stycznia
1994 r. Zbędność wynika z negatywnej oceny twierdzeń powódki o przysługującym
jej prawie własności do spornego pomieszczenia; oceny opartej na ustaleniu faktów
szczegółowo uzasadnionych, a wskazujących zdaniem Sądu Okręgowego na brak
przymiotu najemcy po stronie J. F. Błędność tego poglądu wynika natomiast z
nieusprawiedliwionej, rozszerzającej wykładni art. 47 § 1 k.c. wyłączającego
nadanie części składowej odrębnego statusu prawnorzeczowego, który to zakaz
skarżąca rozciąga na stosunki obligacyjne. Tymczasem lokal jako rzecz ma swoiste
właściwości, zwłaszcza to, że składa się z jednej lub kilku niejednolitych
zamkniętych przestrzeni (izb), z których jedne mogą samodzielnie a inne nie mogą,
pełnić swe gospodarcze przeznaczenie. Inną ważną cechą lokalu jako rzeczy jest
rozluźnienie związku fizycznego między częściami składowymi w postaci
przynależności (art. 2 ust. 4 ustawy o własności lokali). Dlatego poszczególne
pomieszczenia należące do jednego lokalu mogą być przedmiotem najmu, bez
naruszania zakazu wynikającego z art. 47 § 1 k.c.
6
3. Naruszenie art. 103 § 1 k.c. powołanego w tym samym punkcie podstaw skargi
nie zostało wykazane. Twierdzenie skarżącej opiera się na piśmie z 7. X. 1992 r.
organu Gminy, wyłączającym wynajmowanie lokali przeznaczonych do sprzedaży.
Skarżąca nie wskazuje jednak podstawy dalszych swoich wniosków o sprzeczności
umowy najmu z wolą organu Gminy, tezy nie potwierdzonej, zwłaszcza w świetle
wypowiedzenia umowy najmu w październiku 1994 r. i oświadczenia reprezentanta
Gminy o odroczeniu wydania pomieszczenia J. F. zgodnym z upływem terminu
wypowiedzenia.
3. Zarzut naruszenia art. 21 ust. 7 u.g.g.w. w związku z art. 58 k.c. również nie
usprawiedliwia podstaw skargi. Stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia (scil. wyroku) jest procesowym środkiem otwierającym
poszkodowanemu bezprawnym działaniem organów władzy publicznej
dochodzenie odszkodowania. Bezprawność działania sądów nie może być
oceniana bez uwzględniania specyfiki funkcji jurysdykcyjnej sędziów, którzy przez
akt subsumpcji indywidualizują generalne i abstrakcyjne normy prawne, ustalając
ich wiążącą treść dopiero w toku wykładni operatywnej. Przytoczony art. 21 ust. 7
u.g.g.w. od dnia 8 grudnia 1994 r. miał następujące brzmienie: Sprzedaż lokalu
zajmowanego przez najemcę lub dzierżawcę może nastąpić tylko na rzecz tego
najemcy lub dzierżawcy albo wskazanej przez niego osoby bliskiej stale z nim
zamieszkującej, za cenę równą wartości tego lokalu ustalonej w sposób określony
w art. 38 /.../. Brak wyraźnie określonej sankcji nieuwzględnienia pierwszeństwa
najemcy wymagał jej ustalenia w drodze wykładni. Sąd Najwyższy w wyrokach
z 12 kwietnia 2000 r. IV CKN 23/00, LEX nr 151572, z 26 lipca 2000 r. II CKN 1181,
LEX 51968, z 19 grudnia 2000 r. V CKN 180/00, LEX 52749 przyjmował skutek
nieważności lub bezskuteczności ze względu na naruszenie pierwszeństwa
najemcy (dzierżawcy). Zmiana stanu prawnego w ustawie o gospodarce gruntami
(art. 36 w zw. z art. 34) wprowadzająca odpowiedzialność na zasadach ogólnych
może być tłumaczona jako złagodzenie sankcji przyjmowanej poprzednio (według
reguły lex specialis derogat legi generali, tj. art. 58 k.c.) - w celu ochrony osób
trzecich, zwłaszcza działających w dobrej wierze.
Mając to na względzie nie można podzielić zapatrywania skarżącej jakoby
w rozpoznawanej sprawie Sąd orzekał niezgodnie z prawem.
7
4. Zarzuty procesowe dotyczą skutków prawomocności materialnej wyroku
w sprawie I C … /95 dla wyniku sprawy objętej skargą.
Skarżąca zarzuca naruszenie przepisów o związaniu innych sądów wyrokiem
prawomocnym (art. 365 § 1 k.p.c.) i powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.),
ponieważ Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę po raz drugi, oddalając apelację
M.H., w uzasadnieniu wyroku z 30 lipca 2002 r., wyraził ocenę, że pomieszczenie
sporne stanowiło część składową lokalu kawiarni.
Wyżej przytoczono istotne fragmenty tego uzasadnienia wskazują jednak, że
podstawą oddalenia powództwa M. H. był brak interesu prawnego, natomiast
obojętne dla rozstrzygnięcia tego Sądu okazało się roztrząsanie przynależności
spornego pomieszczenia do lokalu J. F. Mimo to, Sąd Apelacyjny zgodził się ze
stanowiskiem, że było ono konstrukcyjnie i funkcjonalnie związane z lokalem
kawiarni „M”.
Treść uzasadnienia stanowi dostateczną podstawę uznania za
nieusprawiedliwione zarzutów procesowych skargi.
Ze względu na postać wyroku (oddalającego) jego moc wiążąca ogranicza
się do się do stwierdzenia, że takiej treści prawomocny wyrok został wydany i nikt
nie może się powoływać na istnienie wyroku o treści odmiennej.
Dla wyniku procesu w sprawie I C …/04 większe znaczenie mogą natomiast
mieć skutki prawomocności materialnej przejawiające się w postaci powagi rzeczy
osadzonej. Art. 366 postanawia, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy
osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot
rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Wyrażenie „tylko”
wskazuje na konieczność wyważonej wykładni przepisu, która nie może podważać
racji jego istnienia wyrażającej się w zakazie ne bis in idem gwarantującym
porządek prawny, a w konsekwencji również ład społeczny. Z drugiej strony
wykładnia nie powinna prowadzić do nadmiernego ograniczenia prawa do sądu ze
względu na wypowiedzi incydentalne nie rozstrzygające sporu. Wykazanie stanu rei
iudicatae powoduje przecież skutek przewidziany w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. tzn.
odrzucenie pozwu oraz nieważność postępowania w razie przeprowadzenia
procesu naruszającego powagę rzeczy osądzonej (art. 379 pkt 3 k.p.c.)
8
Opierając się na brzmieniu przepisu należy przeto zwracać uwagę na trzy
przesłanki zawarte w normie wyrażonej przez art. 366 k.p.c: tożsamość stron,
podstawę sporu i przedmiot rozstrzygnięcia i pamiętać przy tym, że chodzi
o przedmiot rzeczywistego rozstrzygnięcia a nie tylko określanego żądaniem
powoda.
W porównywanych sprawach identyczne były tylko strony, natomiast
przedmiot sporu i rozstrzygnięcia nie był jednakowy. W jednej było to żądanie
„unieważnienia” czynności prawnej lub ustalenia jej nieważności, w drugiej żądanie
świadczenia. Skarżąca w swej argumentacji wskazuje trafnie, iż w niezbędnym
zakresie, zwłaszcza w wyrokach oddalających powództwo konieczne jest badanie
motywów rozstrzygnięcia dodając jednak ponad treść uzasadnienia, że w tym
zakresie uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego przesądza, iż sporne
pomieszczenie stanowi część składową lokalu sprzedanego powódce 27 grudnia
1994 r.
Argumentacja ta nie uwzględnia wywodów uzasadnienia wyroku Sądu
Okręgowego wykazujących różnice przesłanek rozstrzygnięcia w jednej i drugiej
sprawie, tj. brak interesu prawnego powódki M. H. nie mogącej wykazać tytułu
własności do tej części nieruchomości ani roszczenia o jego nabycie oraz w drugiej
sprawie brak przesłanki najmu pomieszczenia po stronie J. F.
W rezultacie odmienne stanowiska sądów w porównywanych sprawach
dotyczyły niektórych elementów stanu faktycznego nieistotnych dla podstawy
rozstrzygnięcia.
Zakaz ponownego orzekania w tej samej sprawie nie może sięgać tak
daleko, aby uzasadnienia wyroków były zgodne nawet w najdrobniejszych
szczegółach faktycznych. Przy rozbudowanych stanach faktycznych i przytaczaniu
obszernej argumentacji uniemożliwiałoby to rozpoznawanie innych roszczeń
wynikających z tego samego zespołu faktów. Z tych względów nie można odmówić
stronie pozwanej w sprawie objętej skargą, wykazywania, że sporne pomieszczenie
nie było objęte umową z 1990 r., jako zarzutu podważającego prawo własności
powódki, które nie było przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie I C …/95.
Nie dopatrując się usprawiedliwionych podstaw skargi Sąd Najwyższy oddalił
ją na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
9
kg