Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 sierpnia 2007 r.
I PK 78/07
Obowiązek przeprowadzenia konkursu na stanowisko zastępcy kierow-
nika zakładu w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, w którym kierownik nie
jest lekarzem i następnie obowiązek nawiązania stosunku pracy z wybranym
kandydatem (art. 44a ust. 1 pkt 2 i ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o za-
kładach opieki zdrowotnej, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89) uza-
sadnia wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę, zmierzające do zwolnienia
tego stanowiska przez pracownika niewybranego uprzednio w drodze kon-
kursu (art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 sierpnia 2007 r. sprawy
z powództwa Ryszarda K. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej w R. o przywró-
cenie do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy, na skutek skargi kasa-
cyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 16 listopada 2006 r. [...]
I. o d d a l i ł skargę kasacyjną ,
II. zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosz-
tów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W sprawie ze skargi kasacyjnej Ryszarda K. oddalono jego powództwo i ape-
lację, w których kwestionował zasadność wypowiedzenia zmieniającego umowę o
pracę, powodowanego obowiązkiem przeprowadzenia konkursu na zajmowane prze-
zeń stanowisko.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wodzisławiu Śląskim ustalił, że powód był pra-
cownikiem pozwanego Zespołu Opieki Zdrowotnej w R. od 1 października 1985 r. W
2
lipcu 2005 r. powierzono mu stanowisko zastępcy dyrektora do spraw lecznictwa.
Wówczas dyrektorem Zespołu (ZOZ) był lekarz medycyny. Od 8 grudnia 2005 r.
funkcję tę sprawuje osoba, która nie jest lekarzem. W dniu 29 marca 2006 r. pozwa-
ny wypowiedział powodowi warunki pracy i płacy proponując stanowisko starszego
asystenta. W uzasadnieniu wypowiedzenia wskazał dwie przyczyny. Po pierwsze,
konieczność przeprowadzenia konkursu na stanowisko zastępcy dyrektora wobec
treści art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89; dalej: ustawa o zoz), zgodnie z któ-
rym, gdy dyrektorem nie jest lekarz, to przeprowadza się konkurs na stanowisko za-
stępcy. Drugą przyczyną była ocena o niskiej i niezadowalającej pracy powoda oraz
utrata zaufania ze strony pracodawcy. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu oddalenia od-
wołania od tego wypowiedzenia za wystarczającą przyczynę uznał konieczność
przeprowadzenia konkursu. Natomiast co do jakości pracy powoda stwierdził brak
konkretności tej przyczyny. Przyjął, że pozwany nie wskazał, co się na nią złożyło.
W postępowaniu apelacyjnym powód zmienił żądanie i w miejsce przywróce-
nia do pracy wniósł o zasądzenie odszkodowania, jako że sam wypowiedział umowę
o pracę ze skutkiem rozwiązania w dniu 31 grudnia 2006 r. Zarzucił naruszenie za-
sady ochrony praw słusznie nabytych. W chwili wyboru nowego dyrektora zajmował
już stanowisko zastępcy dyrektora do spraw lecznictwa, w związku z czym nie za-
chodziła konieczność przeprowadzenia procedury konkursowej. Został zatrudniony
na zasadach niewymagających konkursu, stąd późniejsza zmiana personalna na
stanowisku dyrektora nie powodowała „nieprawidłowości w zatrudnieniu”. Natomiast
z art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz nie wynika, by zmiana dyrektora pociągała
zmianę na stanowisku zastępcy dyrektora i konieczność wszczęcia procedury kon-
kursowej. W przeciwnym razie ustawodawca wyraźnie wskazałby, że wymóg konkur-
su dotyczy również osób pozostających w zatrudnieniu na poprzednich warunkach.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek
Zamiejscowy w Rybniku w wyroku z 16 listopada 2006 r. oddalającym apelację za
prawidłowe uznał ustalenia i rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji. Nie zgodził się
z zarzutem naruszenia zasady praw nabytych (art. 2 Konstytucji w związku z art. 42 i
32 k.p.). Zasada ta nie miała zastosowania, gdyż oznaczałaby niemożność dokony-
wania jakichkolwiek zmian personalnych przez pracodawców, nawet w sytuacji naru-
szenia przez pracownika swoich obowiązków, czy utraty zaufania koniecznego we
wzajemnych relacjach. Nie można traktować umowy o pracę na czas nieokreślony
3
jako umowy, której warunków nie można zmienić. Wypowiedzenie zmieniające nie
było niezgodne z prawem, gdyż zaistniała przyczyna je uzasadniająca (zmiana na
stanowisku dyrektora). Zarówno organ założycielski jak i kierownik zakładu muszą
mieć wpływ na dobór kadr. Zgodnie z art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz obsadzenie
stanowiska dyrektora przez osobę niebędącą lekarzem spowodowało konieczność
rozpisania konkursu na stanowisko, które powód zajmował. Nieuprawnione było rów-
nież pogląd, że konkurs przeprowadza się wyłącznie, gdy stanowisko zastępcy dy-
rektora nie jest obsadzone. Skoro powód został zatrudniony w warunkach, które nie
wymagały przeprowadzenia konkursu, to powinien liczyć się z tym, że w razie zmiany
dyrektora konieczny będzie konkurs na jego stanowisko. Nie stoi to w sprzeczności z
zasadami prawa pracy, gdyż obowiązek przeprowadzenia konkursu określa ustawa.
Wypowiedzenie zmieniające było zatem uzasadnione koniecznością przeprowadze-
nia konkursu na stanowisko zajmowane przez powoda. Sąd Okręgowy podobnie jak
Sąd pierwszej instancji uznał również, że druga przyczyna wypowiedzenia („meryto-
ryczna”) ze względów formalnych (braku konkretności) nie mogła uzasadniać wypo-
wiedzenia.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego: 1)
przez błędną wykładnię art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz oraz art. 45 § 1 k.p. pole-
gająca na przyjęciu, że zmiana na stanowisku dyrektora mogła spowodować przy-
czynę wypowiedzenia powodowi warunków pracy i płacy, w sytuacji gdy taka konse-
kwencja nie wynika z tego przepisu; dodatkowo potwierdzają to niezastosowane
przepisy art. 44a ust. 2 i 5 tej ustawy, poza tym przepis art. 44a ust. 1 pkt 2 adreso-
wany jest do podmiotu, który utworzył zakład, a przez to nie może stanowić przyczy-
ny uzasadniającej wypowiedzenie; 2) przez błędną wykładnię art. 2 Konstytucji w
związku z art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz polegającą na przyjęciu, że obowiązek
konkursu na stanowisko zastępcy, kiedy kierownik zakładu nie jest lekarzem, po-
wstaje w każdym przypadku zmiany na stanowisku kierownika zakładu, w sytuacji
gdy zastosowanie zasady ochrony praw nabytych prowadzi do wniosku, że „konkurs
przeprowadza się jedynie w sytuacji kiedy stanowisko kierownika zakładu nie jest w
danym momencie obsadzone”, a także niewłaściwe przyjęcie, że zasada ochrony
praw nabytych nie ma zastosowania w stosunkach pracowniczych, w sytuacji gdy
wprawdzie zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego i nie za-
kazuje stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki, jednakże tylko wtedy
kiedy przemawia za tym inna wartość konstytucyjna, której w niniejszej sprawie nie
4
można wywieść; 3) przez niezastosowanie art. 183a
i 183b
w związku z art. 45 § 1 i 42
k.p., pomimo że wypowiedzenie powodowi warunków pracy i płacy naruszyło prawo
do równego traktowania pracownika w zatrudnieniu. W uzasadnieniu wniosku o
przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na istotne zagadnienie prawne, wymaga-
jące odpowiedzi w kilku kwestiach: czy wynikający z art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o
zoz obowiązek przeprowadzenia konkursu na stanowisko zastępcy kierownika w
zakładzie, w którym kierownik nie jest lekarzem, powstaje w każdym przypadku
zmiany na stanowisku kierownika zakładu, bez względu na to, czy stanowisko za-
stępcy kierownika zakładu jest już obsadzone przez osobę, która została zatrudniona
na tym stanowisku w warunkach, które w dacie zawarcia umowy nie wymagały prze-
prowadzenia konkursu, „co będzie wiązać się dla tej osoby z koniecznością utraty
zajmowanego przez nią stanowiska czy też obowiązek przeprowadzenia konkursu
dotyczy tylko takiej sytuacji, w której stanowisko zastępcy kierownika zakładu nie jest
obsadzone; czy odwołanie się wyłącznie do treści art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz
może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia warunków pracy i płacy za-
równo z uwagi na to, że z tego przepisu nie wynika wprost, aby zmiana dyrektora
zakładu i objęcie stanowiska przez osobę niebędącą lekarzem pociągały koniecz-
ność wypowiedzenia zmieniającego z zatrudnianym zastępcą kierownika zakładu, jak
również dlatego, że przepis ten adresowany jest do podmiotu, który utworzył zakład,
skoro ogłoszenie konkursu i powołanie komisji konkursowej należy do tego podmiotu,
a na kierowniku zakładu spoczywa jedynie obowiązek nawiązania stosunku pracy z
kandydatem wybranym w drodze konkursu, zatem nie może być uzasadnione wypo-
wiedzenie z powołaniem się na treść przepisu, który skierowany jest do innego pod-
miotu; czy uzasadnione jest różne traktowanie w zakresie rozwiązywania stosunku
pracy dwóch pracowników zatrudnionych w ramach umowy o pracę na czas nieokre-
ślony na tym samym stanowisku, z których jeden został wyłoniony w drodze konkur-
su, a drugi zatrudniony bez konkursu, w warunkach, które w dacie zawarcia umowy
nie wymagały przeprowadzenia konkursu, przejawiające się tym, że drugi pracownik
będzie musiał liczyć się ze zmianą na stanowisku kierownika zakładu, zaś dla pierw-
szego przez 6-letnią kadencję bez znaczenia pozostawać będą kolejne zmiany na
stanowiskach kierownika zakładu, czy też jest to zachowanie naruszające zasadę
równego traktowania w zatrudnieniu (art. 183a
i 183b
k.p.)”. Na tej podstawie powód
wniósł o uchylenie wyroku i zasądzenie tytułem odszkodowania kwoty 10.646,19 zł
5
za „nieuzasadnione i niezgodne z prawem” wypowiedzenie warunków pracy i płacy,
ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę pozwany podtrzymywał twierdzenie, że obie przyczy-
ny wypowiedzenia były uzasadnione.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa skargi nie jest uzasadniona i dlatego podlega ona oddaleniu. Nie
jest uprawnione założenie, że konkurs mógłby zostać przeprowadzony tylko przy
„naturalnym” wakacie na stanowisku zastępcy kierownika zakładu, jak i to, że
ochrona przed wypowiedzeniem zmieniającym wynikała z praw nabytych oraz z za-
kazu dyskryminacji. Nie może być kwestionowane samo prawne rozwiązanie doty-
czące konkursu. Zgodnie z art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz w zakładzie, w którym
kierownik nie jest lekarzem, przeprowadza się konkurs na stanowisko zastępcy kie-
rownika zakładu. Cel konkursu jest wyraźny. Gdy kierownik nie jest lekarzem, to w
publicznym zoz jego zastępca, który musi być lekarzem, winien być wybrany w dro-
dze konkursu. W założeniu ma to zapewnić najlepszą osobę na tym stanowisku. Nie
może być również kwestionowany obowiązek nawiązania stosunku pracy z kandy-
datem wybranym na to stanowisko w drodze konkursu. Obowiązek taki określa art.
44a ust. 5 ustawy i potwierdza orzecznictwo (uchwała Sądu Najwyższego z 23 listo-
pada 2001 r., III ZP 16/01, OSNP 2002 nr 12, poz. 283; wyrok z 9 grudnia 2004 r., II
PK 79/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 194; wyrok z 9 maja 2000 r., I PKN 618/99,
OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 640).
Istota sporu sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy obowiązek prze-
prowadzenia konkursu i zatrudnienia kandydata wybranego w konkursie stanowi dla
pracodawcy sytuację uzasadniającą wypowiedzenie zmieniające w rozumieniu art.
45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p. To, że pracodawca nie przeprowadza konkursu
nie oznacza, że nie musiał dokonać wypowiedzenia zmieniającego. Z rozporządze-
nia Ministra Zdrowia i Opieki Zdrowotnej z 19 sierpnia 1998 r. (Dz.U. Nr 115, poz.
749 ze zm.; dalej: rozporządzenie) wynika, że powołanie komisji konkursowej
wszczyna postępowanie konkursowe, a komisję tę powołuje się nie później niż po
upływie dwóch miesięcy od zwolnienia stanowiska objętego konkursem (§ 2). Wa-
runkiem rozpoczęcia procedury konkursowej jest więc wakat na stanowisku. Zacho-
dzi zatem sytuacja prawna, która determinuje zachowanie pracodawcy. Tylko on
6
może wypowiedzieć zmieniająco umowę o pracę dotychczasowemu zastępcy kie-
rownika i spowodować wakat na tym stanowisku. Po wtóre, to właśnie na pracodaw-
cy ciąży obowiązek zatrudnienia wybranego w konkursie. Sytuacja ta dla pracodawcy
stanowi zatem uzasadnienie przyczyny wypowiedzenia.
Natomiast skarżący zakłada swoisty rozdział sfery zatrudnienia i regulacje
dotyczące konkursu, oparty na przekonaniu, że procedura konkursowa nie może od-
nosić się do stanowiska zastępcy kierownika zakładu, który został zatrudniony, gdy
kierownikiem zakładu był lekarz. Z określoną argumentacją dopuszcza tylko takie
rozwiązanie, w którym konieczność przeprowadzenia konkursu na stanowisko za-
stępcy kierownika dotyczy jedynie sytuacji, w której nie jest ono obsadzone. Podsta-
wa materialna skargi i jej zarzuty w sumie sprowadzają się do twierdzenia, że na
pierwszym miejscu jest ochrona stosunku pracy ze względu na określone prawo na-
byte i zakaz dyskryminacji, które wykluczają konkurs. Naruszenie prawa w sytuacji
powoda miałoby wynikać z niedostrzeżenia tej ochrony. Założenie to nie jest upraw-
nione. Gdyby je przyjąć, to jednocześnie należałoby stwierdzić, że sam konkurs i ob-
sadzenie po nim stanowiska, były bezprzedmiotowe lub niezgodne z prawem. Od
razu też widać, że rozwiązanie o konkursie kolidowałoby z interesem prywatnym do-
tychczas zatrudnianego pracownika. Taki kierunek argumentacji przedstawiany jest
w skardze.
Nie jest zasadny zarzut błędnej wykładni art. 2 Konstytucji w związku z art.
44a ust. 1 pkt 2 ustawy o zoz. Polegać ona ma na naruszeniu ochrony wynikającej z
zasady praw nabytych i twierdzeniu, że nie przeprowadza się konkursu, gdy stanowi-
sko jest już obsadzone przez lekarza niewybranego w konkursie. Skarżący nie pod-
waża ustrojowego rozwiązania o konkursie w publicznym zoz, nie stawia wszak za-
rzutu niekonstytucyjności przepisu art. 44a ust. 1 pkt 2 ustawy. Przedstawiona zatem
w skardze argumentacja odnoszona może być tylko do stosunku pracy. Skarżący nie
definiuje jednak zasady praw nabytych, co byłoby konieczne, gdyż jako zasadę kon-
stytucyjną wyprowadza się ją pośrednio z zasady państwa prawnego (art. 2 Konsty-
tucji). Trudno też przyjąć, aby w prawie pracy taka zasada ukształtowała się samo-
dzielnie. Nie stwierdza tego orzecznictwo ani doktryna. Zasada praw nabytych sta-
nowi więc tylko określony wzorzec konstytucyjny do badania konstytucyjności aktów
normatywnych i w takim ujęciu nie może być przedstawiana jako samodzielne źródło
indywidualnych roszczeń pracowników lub ochrony ich zatrudnienia. W prawie pracy
zasadą jest rozwiązywanie umów o pracę, a w przypadku umów na stanowiskach
7
samodzielnych i kierowniczych pracodawcy zapewnia się dużą swobodę w doborze
pracowników. Ochrona stosunku pracy odnosi się natomiast do sytuacji szczegól-
nych, wyraźnie w ustawach określonych. Taka ochrona powodowi nie przysługiwała.
Prawa pozwanego pracodawcy do wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę nie
ograniczała zatem bliżej nieokreślona przez skarżącego zasada praw nabytych. W
sytuacji powoda wypowiedzenie i jego zasadność wynikały z konkretnych rozwiązań
ustawy. Nie ma zatem racji skarżący twierdząc, że należałoby ustalić inną zasadę
konstytucyjną, która wyłączałaby zasadę praw nabytych, gdyż ta ostatnia w ogóle nie
zmienia prawa pracy mającego w sprawie samodzielne zastosowanie. Skarżący
zdaje się nie dostrzegać, że nawet w powołanym w skardze wyroku Trybunału Kon-
stytucyjnego z 7 lutego 2006 r., SK 45/04, stwierdzono, iż „w warunkach gospodarki
rynkowej każdy musi się liczyć z możliwością utraty zatrudnienia. Prawne gwarancje
stabilności zatrudnienia mają charakter wyjątku i nie mogą wykluczać zmian prawo-
dawczych potrzebnych dla zapewnienia realizacji innych wartości konstytucyjnych.
Jednostka musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych i gospodarczych
może uzasadniać rezygnację z takich gwarancji”.
Zaskarżonego rozstrzygnięcia nie podważa również podniesiony dopiero w
skardze kasacyjnej zarzut naruszenia prawa materialnego, przez niezastosowanie
art. 183a
i 183b
w związku z art. 45 § 1 i 42 k.p., łączony z prawem do równego trak-
towania pracowników w zatrudnieniu. Dyskryminacja jest działaniem niezgodnym z
prawem, które jednak zawsze ocenia się w relacji do sytuacji innych pracowników.
Tutaj zaś chodziło o stanowisko wybitnie indywidualne, które ustawa nakazywała
obsadzić kandydatem wybranym w konkursie i o określonych walorach (§ 8 rozpo-
rządzenia). Działanie pracodawcy miało więc uzasadnienie i oparcie w ustawie. Na-
tomiast porównywanie sytuacji dwóch pracowników przedstawiane w skardze odnosi
się do sytuacji hipotetycznej a nie realnej. Nie występuje bowiem jednoczesne za-
trudnienie dwóch pracowników na tym samym stanowisku (zatrudnienie zastępcy
niewybranego i wybranego w konkursie). Przed procedurą konkursową pracownik
zajmujący stanowisko musi z niego ustąpić, ma przy tym takie samo prawo do
uczestnictwa w konkursie. Powód na skutek wypowiedzenia zmieniającego nie utracił
też zatrudnienia. Przed wypowiedzeniem niedługo zajmował stanowisko zastępcy
kierownika. W stawianym zarzucie nie ma też znaczenia zatrudnienie bez konkursu
na tym stanowisku innego lekarza, gdyż było krótkotrwałe i tylko na czas do przepro-
wadzenia konkursu.
8
Reasumując, uprawniona jest teza, że wynikający z art. 44a ust. 1 pkt 2
ustawy o zoz obowiązek przeprowadzenia konkursu na stanowisko zastępcy kierow-
nika w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, w którym kierownik nie jest lekarzem,
uzasadnia wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę pracownikowi zajmującemu
to stanowisko i niewybranemu uprzednio w konkursie, wobec konieczności realizacji
obowiązku nawiązania stosunku pracy z kandydatem wybranym w drodze konkursu
ustanowionego w art. 44a ust. 5 tej ustawy. Regulacje te nie budzą wątpliwości praw-
nych, które przedstawiono w skardze, w szczególności w żadnej mierze nie można
przyjąć innej normy prawnej, która miałaby wynikać z praw nabytych czy z nakazu
równego traktowania pracowników i wyłączała konkurs oraz obowiązek nawiązania
zatrudnienia z wybranym w konkursie. Zatraciłby się wówczas w ogóle cel tej regula-
cji i dlatego, jeżeli konkurs miałby być przeprowadzony tylko przy „naturalnym” waka-
cie, to niewątpliwie ustawodawca tak też by to uregulował. Byłoby to nieracjonalne
rozwiązanie, gdyż przy określonym postępowaniu, a tu nie można wykluczyć również
instrumentalnego zachowania, przepis o konkursie mógłby być bezprzedmiotowy,
gdyż faktycznie to pracodawca decydowałby kto zajmie stanowisko.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji na mocy art. 39814
k.p.c. O kosz-
tach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 1 i 12 ust. 4. rozpo-
rządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.
========================================