III UK 25/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 2 sierpnia 2007 r.
III UK 25/07
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia legalność
decyzji rentowej według stanu rzeczy w chwili jej wydania. W uzasadnionych
jednakże sytuacjach, kiedy przesłanka prawa do renty dotycząca wymaganego
stażu ubezpieczeniowego spełni się w sposób pewny po wydaniu zaskarżonej
decyzji, sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie (art. 316 § 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Romualda Spyt
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 sierpnia
2007 r. sprawy z odwołania Mirosława Z. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w S. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13
grudnia 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Po ponownym rozpoznaniu sprawy z odwołania Mirosława Z. przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o rentę Sąd Apelacyjny w Lubli-
nie wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. zmienił w części wyrok Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 20 stycznia 2005 r.,
przyznający ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy od 12 października 2004 r. do 31 października 2005 r. w ten sposób, że datę
początkową prawa do renty ustalił na dzień 16 grudnia 2004 r. i w pozostałej części
apelację organu rentowego oddalił. W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia Sąd
stwierdził, że ubezpieczony z wnioskiem o rentę wystąpił w dniu 30 czerwca 2004 r.,
a jego niezdolność do pracy powstała w dniu 12 października 2004 r. Na dzień zło-
żenia wniosku oraz na dzień powstania niezdolności do pracy ubezpieczony nie le-
2
gitymuje się wymaganym - zgodnie z przepisem art. 58 ust.1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) - okresem składkowym i
nieskładkowym. Okresy te, liczone w dziesięcioleciu poprzedzającym datę wniosku,
a także poprzedzającym dzień powstania niezdolności do pracy, wynosiły mniej niż 5
lat. Sąd stwierdził, że w obu tych datach ubezpieczony nie spełniał więc wszystkich
wymogów prawa do renty wskazanych w art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS. Jednocześnie wywiódł, że warunki te są spełnione na dzień 16 grudnia
2004 r., jeśli do stażu ubezpieczeniowego doliczyć dalszy okres pobierania zasiłku
dla bezrobotnych, będący okresem pozostawania w ubezpieczeniu. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że postępowanie sądowe w niniejszej sprawie ma charakter kontrolny w
stosunku do zaskarżonej decyzji, co jednak nie wyklucza zastosowania reguły wyni-
kającej z przepisu art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd wydaje wyrok, biorąc za
podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności za-
sądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagal-
ne w toku sprawy. Wskazał na orzecznictwo Sądu Najwyższego niewykluczające
takiej możliwości w sprawach o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, w tym
wyrok z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 181), a
także na wyrok z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 13/01 (OSNP 2003 nr 22, poz. 549), w
których Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy, doliczenie w postępowaniu sądowym do okresów składkowych i nie-
składkowych uwzględnionych przez organ rentowy, okresów ubezpieczenia przypa-
dających po wydaniu zaskarżonej decyzji, nie jest naruszeniem art. 33 ust. 1 pkt 5 w
związku z ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Sąd Apelacyjny podkreślił, że
nie podziela przeciwnego stanowiska wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43), zgodnie z którym wa-
runki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS muszą być speł-
nione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy, a w postępowaniu od-
woławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecz-
nych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.
Dlatego też Sąd Apelacyjny biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili wyda-
nia wyroku doliczył do stażu ubezpieczeniowego dalszy okres pobierania zasiłku dla
3
bezrobotnych do dnia 16 grudnia 2004 r., kiedy to ubezpieczony osiągnął pięcioletni
okres składkowy i nieskładkowy i ustalił prawo ubezpieczonego do renty od tej daty.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy
opierając ją na naruszeniu prawa materialnego i zarzucając błędną subsumcję bez-
spornego stanu faktycznego pod normę przepisu art. 57 ust. 1 pkt 2 i art. 58 ust. 1
pkt 5 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz na naruszeniu prawa proce-
sowego - art. 316 § 1 k.p.c. Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania. Uzasadniając wniosek
o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący podniósł, że jest ona oczywiście uzasad-
niona, nadto uzasadnia ją rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego dotycząca
stosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 316 § 1 k.p.c., do-
strzeżona także przez Sąd Apelacyjny. W uzasadnieniu skargi skarżący przyznał, że
konstrukcja prawna Sądu Apelacyjnego umożliwiająca przyznanie renty na tej pod-
stawie, że wszystkie przesłanki prawa do renty spełnione zostały po wydaniu decyzji,
lecz przed wydaniem wyroku, nie jest pozbawiona logiki. Jednakże, jego zdaniem,
przepis art. 316 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych, bowiem sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według
stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W tym zakresie skarżący poparł swoje
stanowisko poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 20 maja 2004
r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43). Ponadto podkreślił, że stanowiska za-
warte w orzeczeniach Sądu Najwyższego, które uwzględnił Sąd Apelacyjny, zapadły
na tle uprzednio obowiązującego stanu prawnego, co jego zdaniem nie pozostaje
bez znaczenia dla oceny rozstrzyganej kwestii prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 316 § 1 k.p.c. stanowi, iż po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wy-
rok biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w
szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało
się ono wymagalne w toku sprawy. Wywody skargi kasacyjnej wniesionej przez or-
gan rentowy sprowadzają się do kwestionowania stosowania tej ogólnej reguły pro-
cesowej do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, rozpoznawanych w postępo-
waniu odrębnym, objętym przepisami 4778
k.p.c. - 47716
k.p.c. Zasadnicza argumen-
tacja organu rentowego opiera się na odrębności tego postępowania, która wyraża
4
się tym, iż postępowanie sądowe jest kontynuacją postępowania administracyjnego i
rola sądu sprowadza się do kontroli prawidłowości decyzji kończącej to postępowa-
nie. Stanowiska tego nie sposób uznać za nieuprawnione. W istocie bowiem pozy-
tywne rozstrzygnięcie w decyzji o prawie do określonego świadczenia stanowi po-
twierdzenie spełnienia wszystkich przesłanek tego prawa, a więc wystąpić one mu-
szą w dacie wydania decyzji. Skoro postępowanie sądowe w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych wszczyna się poprzez wniesienie odwołania od negatyw-
nej decyzji organu rentowego, to postępowanie to ma na celu zweryfikowanie stano-
wiska tego organu wyrażonego w decyzji, a więc ze swej istoty weryfikacja ta nie po-
winna uwzględniać stanu istniejącego w dacie późniejszej niż data jej wydania.
Oczywiste jest to, iż z żądaniem prawa do renty nie można wystąpić bezpośrednio do
sądu, pomijając drogę postępowania administracyjnego. Przeciwne stanowisko prze-
czyłoby generalnej zasadzie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
postępowanie sądowe poprzedza obligatoryjne postępowanie administracyjne, za-
kończone decyzją administracyjną i dopiero wtedy otwiera się droga sądowa do do-
chodzenia roszczenia. Jednakże to, co jawi się jako oczywistość przy wystąpieniu z
żądaniem przyznania prawa do renty, nie jest już tak jednoznaczne w sytuacji trwają-
cego już przed sądem procesu odwoławczego od decyzji, kiedy to okazuje się, że
ostatnia przesłanka prawa do renty spełniła się w sposób pewny i niekwestionowany
przez organ rentowy już po wydaniu decyzji. Stąd pytanie, czy w takiej sytuacji uzy-
skanie prawa do renty wymaga ponownego wniosku w organie rentowym, czyli roz-
poczęcia procedury administracyjnej od nowa. Rozważenia zatem wymaga, czy w
takim właśnie wypadku nie podlega modyfikacji generalna zasada sprowadzenia po-
stępowania sądowego do badania legalności decyzji w chwili jej wydania, o ile oczy-
wiście przepisy dotyczące postępowania odrębnego w sprawach z zakresu ubezpie-
czeń, modyfikacji takiej wprost nie zakazują. Otóż w obecnym stanie prawnym, obo-
wiązującym od dnia 1 stycznia 2005 r. (w myśl art. 47714
§ 4 k.p.c.) w sprawie o
świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a
podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego
orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności
dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej
5
egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przy-
padku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i
umarza postępowanie. Przepis ten wyraźnie wyodrębnia określoną kategorię spraw z
zakresu ubezpieczeń społecznych, w których spór sprowadza się do jednej z prze-
słanek prawa do świadczenia, a mianowicie do kwestii związanych z niezdolnością
do pracy lub niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zakazuje on orzekać sądowi
co do istoty sprawy w sytuacji zaistnienia, po wniesieniu odwołania do sądu, nowych
okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji. Wynika z niego zatem, iż wszystko, co ma walor nowości
po wniesieniu odwołania, nie podlega ocenie sądu, bowiem „nowości” te winien w
pierwszej kolejności ocenić organ rentowy. Nowe okoliczności dotyczące stwierdze-
nia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, to również
okoliczności, które wskazują na ewentualną możliwość powstania niezdolności do
pracy po wniesieniu odwołania, a więc mogą być to okoliczności wskazujące na
spełnienie się ostatniej przesłanki prawa do renty po wydaniu zaskarżonej decyzji.
Przepis ten zatem wyklucza stosowanie w tych sprawach reguły wynikającej z prze-
pisu art. 316 § 1 k.p.c. skoro istniejący stan rzeczy powstały w trakcie postępowania
sądowego nie może być brany pod uwagę przez sąd i co więcej stanowi on prze-
szkodę procesową w wydaniu merytorycznego rozstrzygnięcia w ogóle. Ograniczenia
takiego nie doznają pozostałe kategorie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych,
w tym te o prawo do renty, w których jedyną okolicznością sporną są kwestie zwią-
zane ze stażem ubezpieczeniowym, jako warunkiem koniecznym nabycia prawa do
tego świadczenia. Stąd też stanowisko, że w takich sprawach zasada badania legal-
ności decyzji organu rentowego na dzień jej wydania ma charakter bezwzględny, nie
jest tak oczywista. Ostatecznie bowiem postępowanie sądowe toczy się według reguł
wynikających z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a odwołanie od decyzji
organu rentowego zastępuje pozew w sprawie cywilnej. Stąd też założenie, że orze-
kanie w procesie przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych do-
tyczy wyłącznie badania legalności decyzji organu rentowego nie może mieć cha-
rakteru absolutnego. Ma ono bowiem uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się
do przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odręb-
ności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania
administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa ta-
6
kiego nie ma w sytuacji, kiedy spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do świad-
czenia (osiągnięcie wymaganego stażu ubezpieczeniowego) w trakcie postępowania
sądowego jest oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy. Takie też stano-
wisko zaprezentowane zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005
r., I UK 152/04 (OSNP 2005 nr 17, poz. 273), który przyjął, że z art. 316 § 1 k.p.c. nie
wynika obowiązek przeprowadzenia dowodów w celu ustalenia niezdolności do
pracy, która miała powstać po wydaniu zaskarżonej odwołaniem decyzji odmawiają-
cej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz wywiódł, że zasadą jest, iż sąd
ocenia legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili
jej wydania, a jedynie wyjątkowo może przyznać ubezpieczonemu świadczenie,
jeżeli warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji.
Wyjątek taki jest obwarowany szeregiem zastrzeżeń, takich jak oczywistość prawa
do świadczenia i pewność co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ
rentowy w razie ponownego zgłoszenia wniosku. Również w wyroku z dnia 20 maja
2004 r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43), Sąd Najwyższy dostrzegł wyjątko-
wość sytuacji, w której warunek w postaci wymaganego stażu ubezpieczeniowego
spełnia się po wydaniu zaskarżonej decyzji i mimo że wyraził pogląd, iż warunki
nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS muszą być spełnione łącznie
w chwili wydania decyzji przez organ rentowy i stwierdził, że w postępowaniu odwo-
ławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecznych
ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, za
aksjologicznie usprawiedliwione uznał przyznanie prawa do renty w analogicznej jak
w niniejszej sprawie sytuacji. Z kolei w wyroku z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 13/01
(OSNP 2003 nr 22, poz. 549), Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy, doliczenie w postępowaniu sądowym do okre-
sów składkowych i nieskładkowych uwzględnionych przez organ rentowy, okresów
ubezpieczenia przypadających po wydaniu zaskarżonej decyzji, nie jest naruszeniem
art. 33 ust. 1 pkt 5 w związku z ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Pogląd ten
poparł wieloletnią praktyką sądów ubezpieczeń społecznych i orzecznictwem byłego
Trybunału Ubezpieczeń Społecznych oraz Sądu Najwyższego (por. wyroki: z dnia 7
lipca 1971 r., III URN 9/71, OSPiKA 1971 nr 42, z 22 października 1987 r., II URN
290/86, PiZS 1987 nr 7, s. 62, z dnia 23 czerwca 1988 r., II URN 29/88, OSP 1989 nr
7
5, poz. 107). Wreszcie w wyroku z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS
1999 nr 5, poz. 181), Sąd Najwyższy po raz kolejny stwierdził, że sąd ocenia legal-
ność decyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Jed-
nakże dalej wywiódł, że sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli
warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji (art. 316
§ 1 k.p.c.). Wywiódł także, że jeżeli sąd ustali, że jedyna przyczyna odmowy przy-
znania emerytury lub renty ustała po wydaniu zaskarżonej decyzji, jest władny wydać
wyrok przyznający świadczenie z datą spełnienia się wszystkich przesłanek koniecz-
nych do nabycia prawa do tego świadczenia. Ustalenia stanowiące faktyczną pod-
stawę rozstrzygnięcia zawartego w takim wyroku muszą jednak dotyczyć okolicz-
ności pewnych. Tylko w takich razach dopuszczalne jest swego rodzaju skrócenie
procedury przez eliminację ponownego postępowania przed organem rentowym z
nowego wniosku o świadczenie niewątpliwie należne. Identyczne stanowisko wyra-
żone zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97
(OSNP 1999 nr 5, poz. 181). W tym miejscu podkreślić należy, że wbrew zarzutom
skargi, które nota bene w żaden sposób nie zostały uzasadnione, nie ma znaczenia,
że niektóre z tych poglądów odnoszą się do uprzednio obowiązujących przepisów
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin, bowiem rozważania na tle niniejszej sprawy nie dotyczą prawa materialnego,
lecz przepisów postępowania cywilnego. Tak więc - wbrew wywodom skargi -
wszystkie powoływane przez skarżącego na poparcie swojego stanowiska orzecze-
nia Sądu Najwyższego dopuszczają wyjątek od zasady, że sąd ocenia legalność de-
cyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Wyjątek ten do-
tyczy spraw identycznych jak niniejsza sprawa, bowiem i w tej sprawie przesłanka w
postaci osiągnięcia wymaganego przepisem art. 58 ust. 1 pkt 5 w związku z ust. 2
tego artykułu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych okresu składkowego i nieskładkowego wystąpiła po wy-
daniu decyzji przez organ rentowy.
Kończąc powyższe rozważania podkreślić należy, że powyższa konstrukcja
prawna jest możliwa tylko w odniesieniu do dziesięciolecia liczonego wstecz od daty
wniosku o rentę i prowadzi do tego, iż w trakcie trwającego postępowania sądowego
ziszczenie się w sposób pewny ostatniej przesłanki prawa do renty w postaci wyma-
ganego okresu składkowego i nieskładkowego wniosek ten zastępuje. Natomiast nie
jest ona możliwa w przypadku dziesięciolecia liczonego wstecz od daty powstania
8
inwalidztwa, gdyż w tej sytuacji warunkiem koniecznym prawa do renty jest to, aby
osiągnąć wymagany okres przed a nie po powstaniu niezdolności do pracy. Powyż-
sze rozważania prowadzą ostatecznie do stanowiska, zgodnie z którym w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia legalność decyzji rentowej według
stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W uzasadnionych jednakże sytua-
cjach, kiedy przesłanka prawa do renty dotycząca wymaganego stażu ubezpiecze-
niowego spełni się w sposób pewny po wydaniu zaskarżonej decyzji, sąd może przy-
znać ubezpieczonemu świadczenie, biorąc za podstawę przepis art. 316 § 1 k.p.c.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy, uznając skargę kasacyjną za
bezzasadną, na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================
III UK 25/07
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia legalność
decyzji rentowej według stanu rzeczy w chwili jej wydania. W uzasadnionych
jednakże sytuacjach, kiedy przesłanka prawa do renty dotycząca wymaganego
stażu ubezpieczeniowego spełni się w sposób pewny po wydaniu zaskarżonej
decyzji, sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie (art. 316 § 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Romualda Spyt
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 sierpnia
2007 r. sprawy z odwołania Mirosława Z. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w S. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 13
grudnia 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Po ponownym rozpoznaniu sprawy z odwołania Mirosława Z. przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o rentę Sąd Apelacyjny w Lubli-
nie wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. zmienił w części wyrok Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 20 stycznia 2005 r.,
przyznający ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy od 12 października 2004 r. do 31 października 2005 r. w ten sposób, że datę
początkową prawa do renty ustalił na dzień 16 grudnia 2004 r. i w pozostałej części
apelację organu rentowego oddalił. W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia Sąd
stwierdził, że ubezpieczony z wnioskiem o rentę wystąpił w dniu 30 czerwca 2004 r.,
a jego niezdolność do pracy powstała w dniu 12 października 2004 r. Na dzień zło-
żenia wniosku oraz na dzień powstania niezdolności do pracy ubezpieczony nie le-
2
gitymuje się wymaganym - zgodnie z przepisem art. 58 ust.1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) - okresem składkowym i
nieskładkowym. Okresy te, liczone w dziesięcioleciu poprzedzającym datę wniosku,
a także poprzedzającym dzień powstania niezdolności do pracy, wynosiły mniej niż 5
lat. Sąd stwierdził, że w obu tych datach ubezpieczony nie spełniał więc wszystkich
wymogów prawa do renty wskazanych w art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS. Jednocześnie wywiódł, że warunki te są spełnione na dzień 16 grudnia
2004 r., jeśli do stażu ubezpieczeniowego doliczyć dalszy okres pobierania zasiłku
dla bezrobotnych, będący okresem pozostawania w ubezpieczeniu. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że postępowanie sądowe w niniejszej sprawie ma charakter kontrolny w
stosunku do zaskarżonej decyzji, co jednak nie wyklucza zastosowania reguły wyni-
kającej z przepisu art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd wydaje wyrok, biorąc za
podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności za-
sądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagal-
ne w toku sprawy. Wskazał na orzecznictwo Sądu Najwyższego niewykluczające
takiej możliwości w sprawach o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, w tym
wyrok z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 181), a
także na wyrok z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 13/01 (OSNP 2003 nr 22, poz. 549), w
których Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy, doliczenie w postępowaniu sądowym do okresów składkowych i nie-
składkowych uwzględnionych przez organ rentowy, okresów ubezpieczenia przypa-
dających po wydaniu zaskarżonej decyzji, nie jest naruszeniem art. 33 ust. 1 pkt 5 w
związku z ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Sąd Apelacyjny podkreślił, że
nie podziela przeciwnego stanowiska wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43), zgodnie z którym wa-
runki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS muszą być speł-
nione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy, a w postępowaniu od-
woławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecz-
nych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.
Dlatego też Sąd Apelacyjny biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili wyda-
nia wyroku doliczył do stażu ubezpieczeniowego dalszy okres pobierania zasiłku dla
3
bezrobotnych do dnia 16 grudnia 2004 r., kiedy to ubezpieczony osiągnął pięcioletni
okres składkowy i nieskładkowy i ustalił prawo ubezpieczonego do renty od tej daty.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy
opierając ją na naruszeniu prawa materialnego i zarzucając błędną subsumcję bez-
spornego stanu faktycznego pod normę przepisu art. 57 ust. 1 pkt 2 i art. 58 ust. 1
pkt 5 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz na naruszeniu prawa proce-
sowego - art. 316 § 1 k.p.c. Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania. Uzasadniając wniosek
o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący podniósł, że jest ona oczywiście uzasad-
niona, nadto uzasadnia ją rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego dotycząca
stosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 316 § 1 k.p.c., do-
strzeżona także przez Sąd Apelacyjny. W uzasadnieniu skargi skarżący przyznał, że
konstrukcja prawna Sądu Apelacyjnego umożliwiająca przyznanie renty na tej pod-
stawie, że wszystkie przesłanki prawa do renty spełnione zostały po wydaniu decyzji,
lecz przed wydaniem wyroku, nie jest pozbawiona logiki. Jednakże, jego zdaniem,
przepis art. 316 § 1 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych, bowiem sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według
stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W tym zakresie skarżący poparł swoje
stanowisko poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 20 maja 2004
r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43). Ponadto podkreślił, że stanowiska za-
warte w orzeczeniach Sądu Najwyższego, które uwzględnił Sąd Apelacyjny, zapadły
na tle uprzednio obowiązującego stanu prawnego, co jego zdaniem nie pozostaje
bez znaczenia dla oceny rozstrzyganej kwestii prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 316 § 1 k.p.c. stanowi, iż po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wy-
rok biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w
szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało
się ono wymagalne w toku sprawy. Wywody skargi kasacyjnej wniesionej przez or-
gan rentowy sprowadzają się do kwestionowania stosowania tej ogólnej reguły pro-
cesowej do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, rozpoznawanych w postępo-
waniu odrębnym, objętym przepisami 4778
k.p.c. - 47716
k.p.c. Zasadnicza argumen-
tacja organu rentowego opiera się na odrębności tego postępowania, która wyraża
4
się tym, iż postępowanie sądowe jest kontynuacją postępowania administracyjnego i
rola sądu sprowadza się do kontroli prawidłowości decyzji kończącej to postępowa-
nie. Stanowiska tego nie sposób uznać za nieuprawnione. W istocie bowiem pozy-
tywne rozstrzygnięcie w decyzji o prawie do określonego świadczenia stanowi po-
twierdzenie spełnienia wszystkich przesłanek tego prawa, a więc wystąpić one mu-
szą w dacie wydania decyzji. Skoro postępowanie sądowe w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych wszczyna się poprzez wniesienie odwołania od negatyw-
nej decyzji organu rentowego, to postępowanie to ma na celu zweryfikowanie stano-
wiska tego organu wyrażonego w decyzji, a więc ze swej istoty weryfikacja ta nie po-
winna uwzględniać stanu istniejącego w dacie późniejszej niż data jej wydania.
Oczywiste jest to, iż z żądaniem prawa do renty nie można wystąpić bezpośrednio do
sądu, pomijając drogę postępowania administracyjnego. Przeciwne stanowisko prze-
czyłoby generalnej zasadzie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
postępowanie sądowe poprzedza obligatoryjne postępowanie administracyjne, za-
kończone decyzją administracyjną i dopiero wtedy otwiera się droga sądowa do do-
chodzenia roszczenia. Jednakże to, co jawi się jako oczywistość przy wystąpieniu z
żądaniem przyznania prawa do renty, nie jest już tak jednoznaczne w sytuacji trwają-
cego już przed sądem procesu odwoławczego od decyzji, kiedy to okazuje się, że
ostatnia przesłanka prawa do renty spełniła się w sposób pewny i niekwestionowany
przez organ rentowy już po wydaniu decyzji. Stąd pytanie, czy w takiej sytuacji uzy-
skanie prawa do renty wymaga ponownego wniosku w organie rentowym, czyli roz-
poczęcia procedury administracyjnej od nowa. Rozważenia zatem wymaga, czy w
takim właśnie wypadku nie podlega modyfikacji generalna zasada sprowadzenia po-
stępowania sądowego do badania legalności decyzji w chwili jej wydania, o ile oczy-
wiście przepisy dotyczące postępowania odrębnego w sprawach z zakresu ubezpie-
czeń, modyfikacji takiej wprost nie zakazują. Otóż w obecnym stanie prawnym, obo-
wiązującym od dnia 1 stycznia 2005 r. (w myśl art. 47714
§ 4 k.p.c.) w sprawie o
świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od
stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a
podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego
orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności
dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej
5
egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przy-
padku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i
umarza postępowanie. Przepis ten wyraźnie wyodrębnia określoną kategorię spraw z
zakresu ubezpieczeń społecznych, w których spór sprowadza się do jednej z prze-
słanek prawa do świadczenia, a mianowicie do kwestii związanych z niezdolnością
do pracy lub niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zakazuje on orzekać sądowi
co do istoty sprawy w sytuacji zaistnienia, po wniesieniu odwołania do sądu, nowych
okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji. Wynika z niego zatem, iż wszystko, co ma walor nowości
po wniesieniu odwołania, nie podlega ocenie sądu, bowiem „nowości” te winien w
pierwszej kolejności ocenić organ rentowy. Nowe okoliczności dotyczące stwierdze-
nia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, to również
okoliczności, które wskazują na ewentualną możliwość powstania niezdolności do
pracy po wniesieniu odwołania, a więc mogą być to okoliczności wskazujące na
spełnienie się ostatniej przesłanki prawa do renty po wydaniu zaskarżonej decyzji.
Przepis ten zatem wyklucza stosowanie w tych sprawach reguły wynikającej z prze-
pisu art. 316 § 1 k.p.c. skoro istniejący stan rzeczy powstały w trakcie postępowania
sądowego nie może być brany pod uwagę przez sąd i co więcej stanowi on prze-
szkodę procesową w wydaniu merytorycznego rozstrzygnięcia w ogóle. Ograniczenia
takiego nie doznają pozostałe kategorie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych,
w tym te o prawo do renty, w których jedyną okolicznością sporną są kwestie zwią-
zane ze stażem ubezpieczeniowym, jako warunkiem koniecznym nabycia prawa do
tego świadczenia. Stąd też stanowisko, że w takich sprawach zasada badania legal-
ności decyzji organu rentowego na dzień jej wydania ma charakter bezwzględny, nie
jest tak oczywista. Ostatecznie bowiem postępowanie sądowe toczy się według reguł
wynikających z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a odwołanie od decyzji
organu rentowego zastępuje pozew w sprawie cywilnej. Stąd też założenie, że orze-
kanie w procesie przed sądem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych do-
tyczy wyłącznie badania legalności decyzji organu rentowego nie może mieć cha-
rakteru absolutnego. Ma ono bowiem uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się
do przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odręb-
ności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania
administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa ta-
6
kiego nie ma w sytuacji, kiedy spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do świad-
czenia (osiągnięcie wymaganego stażu ubezpieczeniowego) w trakcie postępowania
sądowego jest oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy. Takie też stano-
wisko zaprezentowane zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005
r., I UK 152/04 (OSNP 2005 nr 17, poz. 273), który przyjął, że z art. 316 § 1 k.p.c. nie
wynika obowiązek przeprowadzenia dowodów w celu ustalenia niezdolności do
pracy, która miała powstać po wydaniu zaskarżonej odwołaniem decyzji odmawiają-
cej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz wywiódł, że zasadą jest, iż sąd
ocenia legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili
jej wydania, a jedynie wyjątkowo może przyznać ubezpieczonemu świadczenie,
jeżeli warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji.
Wyjątek taki jest obwarowany szeregiem zastrzeżeń, takich jak oczywistość prawa
do świadczenia i pewność co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ
rentowy w razie ponownego zgłoszenia wniosku. Również w wyroku z dnia 20 maja
2004 r., II UK 395/03 (OSNP 2005 nr 3, poz.43), Sąd Najwyższy dostrzegł wyjątko-
wość sytuacji, w której warunek w postaci wymaganego stażu ubezpieczeniowego
spełnia się po wydaniu zaskarżonej decyzji i mimo że wyraził pogląd, iż warunki
nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS muszą być spełnione łącznie
w chwili wydania decyzji przez organ rentowy i stwierdził, że w postępowaniu odwo-
ławczym od decyzji odmawiającej prawa do tej renty sąd ubezpieczeń społecznych
ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, za
aksjologicznie usprawiedliwione uznał przyznanie prawa do renty w analogicznej jak
w niniejszej sprawie sytuacji. Z kolei w wyroku z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 13/01
(OSNP 2003 nr 22, poz. 549), Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy, doliczenie w postępowaniu sądowym do okre-
sów składkowych i nieskładkowych uwzględnionych przez organ rentowy, okresów
ubezpieczenia przypadających po wydaniu zaskarżonej decyzji, nie jest naruszeniem
art. 33 ust. 1 pkt 5 w związku z ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Pogląd ten
poparł wieloletnią praktyką sądów ubezpieczeń społecznych i orzecznictwem byłego
Trybunału Ubezpieczeń Społecznych oraz Sądu Najwyższego (por. wyroki: z dnia 7
lipca 1971 r., III URN 9/71, OSPiKA 1971 nr 42, z 22 października 1987 r., II URN
290/86, PiZS 1987 nr 7, s. 62, z dnia 23 czerwca 1988 r., II URN 29/88, OSP 1989 nr
7
5, poz. 107). Wreszcie w wyroku z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97 (OSNAPiUS
1999 nr 5, poz. 181), Sąd Najwyższy po raz kolejny stwierdził, że sąd ocenia legal-
ność decyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Jed-
nakże dalej wywiódł, że sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli
warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji (art. 316
§ 1 k.p.c.). Wywiódł także, że jeżeli sąd ustali, że jedyna przyczyna odmowy przy-
znania emerytury lub renty ustała po wydaniu zaskarżonej decyzji, jest władny wydać
wyrok przyznający świadczenie z datą spełnienia się wszystkich przesłanek koniecz-
nych do nabycia prawa do tego świadczenia. Ustalenia stanowiące faktyczną pod-
stawę rozstrzygnięcia zawartego w takim wyroku muszą jednak dotyczyć okolicz-
ności pewnych. Tylko w takich razach dopuszczalne jest swego rodzaju skrócenie
procedury przez eliminację ponownego postępowania przed organem rentowym z
nowego wniosku o świadczenie niewątpliwie należne. Identyczne stanowisko wyra-
żone zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97
(OSNP 1999 nr 5, poz. 181). W tym miejscu podkreślić należy, że wbrew zarzutom
skargi, które nota bene w żaden sposób nie zostały uzasadnione, nie ma znaczenia,
że niektóre z tych poglądów odnoszą się do uprzednio obowiązujących przepisów
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin, bowiem rozważania na tle niniejszej sprawy nie dotyczą prawa materialnego,
lecz przepisów postępowania cywilnego. Tak więc - wbrew wywodom skargi -
wszystkie powoływane przez skarżącego na poparcie swojego stanowiska orzecze-
nia Sądu Najwyższego dopuszczają wyjątek od zasady, że sąd ocenia legalność de-
cyzji rentowej według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Wyjątek ten do-
tyczy spraw identycznych jak niniejsza sprawa, bowiem i w tej sprawie przesłanka w
postaci osiągnięcia wymaganego przepisem art. 58 ust. 1 pkt 5 w związku z ust. 2
tego artykułu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych okresu składkowego i nieskładkowego wystąpiła po wy-
daniu decyzji przez organ rentowy.
Kończąc powyższe rozważania podkreślić należy, że powyższa konstrukcja
prawna jest możliwa tylko w odniesieniu do dziesięciolecia liczonego wstecz od daty
wniosku o rentę i prowadzi do tego, iż w trakcie trwającego postępowania sądowego
ziszczenie się w sposób pewny ostatniej przesłanki prawa do renty w postaci wyma-
ganego okresu składkowego i nieskładkowego wniosek ten zastępuje. Natomiast nie
jest ona możliwa w przypadku dziesięciolecia liczonego wstecz od daty powstania
8
inwalidztwa, gdyż w tej sytuacji warunkiem koniecznym prawa do renty jest to, aby
osiągnąć wymagany okres przed a nie po powstaniu niezdolności do pracy. Powyż-
sze rozważania prowadzą ostatecznie do stanowiska, zgodnie z którym w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia legalność decyzji rentowej według
stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W uzasadnionych jednakże sytua-
cjach, kiedy przesłanka prawa do renty dotycząca wymaganego stażu ubezpiecze-
niowego spełni się w sposób pewny po wydaniu zaskarżonej decyzji, sąd może przy-
znać ubezpieczonemu świadczenie, biorąc za podstawę przepis art. 316 § 1 k.p.c.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy, uznając skargę kasacyjną za
bezzasadną, na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================