Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 88/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 września 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z odwołania K. K
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 września 2007 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 października 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 16
marca 2006 r., w sprawie [...], oddalił wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o
2
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z 12 września 2002 r., w sprawie [...], którym uwzględniono
odwołanie K. K.
Sąd Okręgowy ustalił, że od lutego 1992 r. K. K. otrzymał prawo do renty
inwalidzkiej – uczniowskiej. Świadczenie to ubezpieczony pobierał do końca maja
1998 r., kiedy zostało wstrzymane, gdyż stwierdzono u niego częściową
niezdolność do pracy, co wykluczało dalsze pobieranie renty. Następnie organ
rentowy przyznał ubezpieczonemu rentę okresową z tytułu częściowej niezdolności
do pracy od 1 czerwca 1998 r. do 31 maja 2001 r. Decyzją z 21 maja 2001 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przedłużenia prawa do tej renty z
powodu braku niezdolności do pracy, a na skutek odwołania od tej decyzji Sąd
Okręgowy wyrokiem z 12 września 2002 r. zmienił decyzję i przyznał
ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1
czerwca 2001 r. na stałe.
Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 114 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i
rentach z FUS) warunkiem wznowienia postępowania jest sytuacja, w której
przedstawienie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności istniejących przed
wydaniem decyzji, ma miejsce po uprawomocnieniu się decyzji organu rentowego
lub orzeczenia organu odwoławczego. Zdaniem Sądu, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych we wniosku o wznowienie postępowania nie przedstawił żadnego
nowego dowodu ani nie ujawnił żadnej okoliczności istniejącej przed wydaniem
decyzji, gdyż wszystkie istotne w sprawie okoliczności, w tym odnoszące się do
stanu zdrowia odwołującego się, były a w każdym razie mogły i powinny być znane
stronom postępowania, jak i Sądowi, albowiem wszystkie stosowne dokumenty były
zgromadzone w aktach rentowych w toku poprzedniego postępowania. Nie można
instytucją wznowienia postępowania zastępować zwykłych środków zaskarżenia
(np. apelacji), z których organ rentowy nie skorzystał w ustawowym terminie, choć
mógł to uczynić. Prawomocny wyrok sądu korzysta z powagi rzeczy osądzonej i nie
może być w dowolnym czasie wzruszany w drodze wznowienia postępowania tylko
dlatego, że stwierdzono pomyłkę sądu przy ustalaniu stanu faktycznego, na którą
3
organ rentowy nie zwrócił uwagi w toku postępowania. Organ rentowy nie ujawnił
żadnej okoliczności istniejącej przed wydaniem zaskarżonego wyroku, a mającej
wpływ na prawo do świadczenia, bo nie może nią być, w ocenie Sądu Okręgowego,
niespełnienie przez ubezpieczonego w 1998 r. wszystkich przesłanek do uzyskania
prawa do renty. Ponadto, to sam organ rentowy przyznał odwołującemu się w 1998
r. prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zarzucając
naruszenie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS polegające na
błędnej jego wykładni poprzez przyjęcie, że ujawnienie okoliczności, iż
ubezpieczony nie spełnia przesłanek do przyznania renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy, nie może być podstawą do wznowienia postępowania
sądowego. Skarżący podniósł, że obowiązujące 4 czerwca 1998 r., czyli w dniu
złożenia przez ubezpieczonego wniosku o rentę inwalidzką, przepisy ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) stanowiły, iż renta inwalidzka przysługuje pracownikowi, który
jest inwalidą, ma wymagany okres zatrudnienia, a inwalidztwo powstało w czasie
zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później
niż w ciągu 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Ubezpieczony nie spełnił
ostatniego warunku, gdyż zgodnie z orzeczeniem Komisji Lekarskiej do spraw
Inwalidztwa i Zatrudnienia z 25 lutego 1992 r. inwalidztwo ubezpieczonego istnieje
od lutego 1992 r., natomiast zatrudnienie podjął on od października 1992 r.
Skarżący podkreślił, że powołana podstawa wniosku o wznowienie postępowania
nie dotyczy kwestionowania podstawy faktycznej prawomocnego wyroku czy też
odmiennej oceny dowodów dołączonych do wniosku o rentę z tytułu częściowej
niezdolności do pracy, lecz nieuwzględnienia tych okoliczności, które istniały przed
wydaniem wyroku i miały wpływ na jego treść, wobec czego sam fakt
uprawomocnienia się wyroku nie wpływa w żadnym stopniu na dopuszczalność
wznowienia postępowania w omawianym trybie.
Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
przez wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem tego
Sądu z 12 września 2002 r. i przyznanie ubezpieczonemu renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy tylko do 30 czerwca 2003 r.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 10 października 2006 r., w sprawie [...], wznowił
postępowanie oraz zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego.
Sąd Apelacyjny przyjął, że podstawą prawną wznowienia postępowania na
wniosek organu rentowego - złożony w każdym czasie przed właściwym sądem
pracy i ubezpieczeń społecznych w sytuacji, gdy z przedłożonych dowodów lub
ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że
świadczenia przysługują w niższej wysokości - jest art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli prawo do świadczeń
lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na
podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1, występuje do
organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym
organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że
prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej
wysokości; z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie.
Prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek
osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w
sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności
istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub
na ich wysokość (ust. 1). Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone dowody nie dawały
podstaw do ustalenia prawa do emerytury. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że po
dodaniu od 1 lipca 2004 r. do art. 114 ust. 1a umożliwiono organowi rentowemu
dokonywanie, po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń, ponownej
oceny tych samych dowodów, na podstawie których ustalono prawo do świadczeń
lub ich wysokość; ponadto art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS przewiduje, że możliwe jest wznowienie postępowania w sytuacji, gdy zapadło
orzeczenie przed organem odwoławczym, gdy z przedłożonych dowodów lub
ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje; z wnioskiem
tym można wystąpić w każdym czasie.
Sąd Apelacyjny - powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z 23 listopada 2004 r., l UK 15/04, OSNP z 2005 r. nr 11, poz. 161 -
stwierdził, że sąd oddala odwołanie od decyzji organu rentowego uznając, iż nie
5
wystąpiły wskazane w niej podstawy odmowy przyznania prawa do świadczenia w
wyniku jego ponownego ustalenia, jeżeli w postępowaniu sadowym zostały
ujawnione inne okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, uzasadniające brak
prawa do świadczenia. Ujawnienie zatem już tego faktu jest podstawą odmowy
prawa do renty przyznanego uprzednio w oparciu o te same dowody.
Sąd podniósł, że wznowienie postępowania na podstawie art. 114 ust. 2 pkt
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie jest uzależnione od wykazania przez
organ rentowy, iż z okoliczności faktycznych lub dowodów podważających prawo
do świadczenia lub jego wysokość nie mógł skorzystać w poprzednim
postępowaniu. Jest to więc uregulowanie bardziej liberalne od przyjętego w
Kodeksie postępowania cywilnego, co wiąże się z charakterem uprawnienia
emerytalno-rentowego, nabywanego po spełnieniu wszystkich warunków
określonych bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa ubezpieczeń
społecznych, w świetle których decyzja organu rentowego ma jedynie
deklaratoryjne znaczenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia
1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS z 1997 r. nr 17, poz. 328). Według Sądu wynika
z tego, że tryb postępowania w sprawach emerytalno-rentowych korzysta z
pierwszeństwa i nie zależy od wykazania przez organ rentowy, iż z okoliczności
faktycznych lub dowodów podważających prawo do świadczeń lub ich wysokość
nie mógł skorzystać w poprzednim postępowaniu (brak powagi rzeczy osądzonej).
Sąd Apelacyjny odniósł się również do wyroku z 12 stycznia 2001 r., II UKN
182/00, OSNAPiUS z 2002 r. nr 17, poz. 419, w którym Sąd Najwyższy przyjął, że
warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń na podstawie art. 80 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin - odpowiednika obecnego art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS -
nie jest ujawnienie nowych okoliczności, lecz takich, które istniały przed wydaniem
decyzji, a nie zostały uwzględnione. Prawomocność wyroku wydanego w sprawie o
rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy nie stanowi
przeszkody do ponownego rozpoznania sprawy o to świadczenie, jeżeli na
podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS
organ rentowy wydał decyzję, od której ubezpieczony odwołał się do sądu (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2004 r., II UK 404/03, OSNP z
6
2005 r. nr 4, poz. 58). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z uwagi na przytoczone
stanowisko Sądu Najwyższego prawomocność wyroku w przedmiotowej sprawie
nie może być przeszkodą w ponownym rozpoznaniu sprawy.
Sąd Apelacyjny uznał, że istnieją podstawy do wznowienia postępowania w
rozpoznawanej sprawie. Ubezpieczony uzyskał w oparciu o wyrok Sądu
Okręgowego w K. z 12 września 2002 r. prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy na stałe, pomimo że nie spełniał przesłanki z art. 32 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, a mianowicie
ustawowego warunku powstania inwalidztwa w czasie zatrudnienia lub w okresie
równorzędnym z okresem zatrudnienia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od
ustania zatrudnienia, skoro bezspornie jego inwalidztwo powstało w lutym 1992 r., a
zatrudnienie zostało podjęte dopiero 1 października 1992 r. Zatem inwalidztwo nie
powstało w okresie zatrudnienia ani w ciągu 18 miesięcy od jego ustania. Skoro
ubezpieczony nie spełnił przesłanki z art. 32 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin, nie mógł uzyskać prawa do renty inwalidzkiej.
Rozstrzygając kolejną wątpliwość, Sąd stwierdził, że ubezpieczony nie mógł
uzyskać prawa do renty zgodnie z art. 63 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, zgodnie z którym uczniom szkół
ponadpodstawowych, studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów
doktoranckich lub aspirantury naukowej, którzy stali się inwalidami I lub II grupy w
czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów, przysługuje prawo do renty
inwalidzkiej, gdyż stwierdzono, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do
pracy. Osoba, która nabyła prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy, prawo do tego świadczenia zachowuje, jeżeli w
dalszym ciągu jest całkowicie i nieprzerwanie niezdolna do pracy, choćby ta
niezdolność do pracy miała charakter okresowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z
30 sierpnia 2001 r., II UKN 517/00, OSNAPiUS z 2003 r. nr 10, poz. 259), gdyż jest
to zgodne z zasadą praw słusznie nabytych. Podobnie jest z osobami, które nabyły
prawo do renty uczniowskiej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na podstawie
art. 63 ust. 1 ustawy - zachowują prawo do tego świadczenia, jeżeli w dalszym
ciągu są całkowicie niezdolne do pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 5 lipca
2001 r., III ZP 10/01, OSNAPiUS z 2001 r. nr 23, poz. 694). Sąd Okręgowy w K. w
7
wyroku z 12 września 2002 r. bezpodstawnie przyznał ubezpieczonemu rentę z
tytułu niezdolności do pracy. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Najwyższego
wyrażony w wyroku z 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP z 2005 r. nr 11, poz.
161, zgodnie z którym sąd oddala odwołanie od decyzji organu rentowego uznając,
że nie wystąpiły (bądź wystąpiły, jak w rozpoznawanej sprawie) wskazane w niej
podstawy odmowy przyznania prawa do świadczenia w wyniku jego ponownego
ustalenia (art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), jeżeli w
postępowaniu sądowym zostały ujawnione inne okoliczności, istniejące przed
wydaniem decyzji, uzasadniające brak prawa do świadczenia.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
przez pełnomocnika ubezpieczonego.
Skarga kasacyjna oparta została na podstawie naruszenia przepisów
postępowania, a mianowicie;
1) art. 403 § 2 k.p.c. dopuszczającego żądanie wznowienia postępowania
wyłącznie w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub
środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu, podczas gdy jako
podstawę wznowienia postępowania w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny, w ślad
za żądaniem organu rentowego, przyjął okoliczności istniejące przed wydaniem
zakwestionowanego wnioskiem o wznowienie postępowania prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego z 12 września 2002 r., w sprawie [...], bez ujawnienia
innych nowych okoliczności, nieznanych w chwili orzekania a uzasadniających brak
prawa ubezpieczonego do przyznanych świadczeń, co spowodowało ponowne
merytoryczne rozpoznanie istoty sprawy, pomimo przysługującego wskazanemu
wyżej orzeczeniu przymiotu powagi rzeczy osądzonej;
2) art. 114 ust. 1 i 1a w związku z ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, dopuszczających zakwestionowanie przesłanek faktycznych
stanowiących podstawę przyznanych ubezpieczonemu prawomocnym orzeczeniem
świadczeń wyłącznie w przypadku przedstawienia nowych dowodów lub ujawnienia
nowych okoliczności istniejących, co prawda, przed wydaniem orzeczenia, ale
nieznanych w chwili orzekania, podczas gdy w niniejszej sprawie takie nowe
dowody i okoliczności nie zostały ujawnione a powołano jedynie istniejące
8
uprzednio, niezakwestionowane przez ZUS w trybie odwoławczym, na skutek
czego wbrew ustalonej wykładni sądowej powołanych przepisów doszło do
ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy, uprzednio prawomocnie
rozstrzygniętej.
Skarżący zarzucił ponadto nieważność postępowania w sprawie (art. 379 pkt
3 k.p.c.) polegającą na orzekaniu co do istoty sprawy w zakresie podstawy objętej
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 12 września 2002 r., co było
niedopuszczalne w świetle obowiązującej z mocy art. 365 § 1 k.p.c. zasady powagi
rzeczy osądzonej oraz wskazanego (w pkt 1 i 2) braku podstaw do wznowienia
postępowania, co na skutek nierespektowania przez Sąd Apelacyjny powagi rzeczy
osądzonej doprowadziło do ponownego, merytorycznego rozpoznania osądzonej
uprzednio prawomocnie sprawy.
Pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania w związku z potrzebą wykładni przepisów wywołujących rozbieżności
w orzecznictwie sądów, a mianowicie art. 114 ust. 1 i 1 a w związku z art. 114 ust. 2
pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie dopuszczalności
ponownego rozpoznania (po uprzednim prawomocnym osądzeniu sprawy) prawa
do świadczeń rentowych w przypadku ujawnienia, że dowody zgłoszone przed
wydaniem orzeczenia lub ujawnione okoliczności wcześniej istniejące nie dawały
podstaw do ustalenia prawa do renty, skoro już w samym orzecznictwie Sądu
Najwyższego, a to w wyrokach: z 20 lutego 2006 r., II UK 170/05; z 18 lutego 2003
r., II UK 146/02; z 8 lipca 2005 r., l UK 11/05; z 18 lutego 2003 r., II UK 139/02 oraz
w postanowieniu z 25 września 1998 r., II UKN 373/98 Sąd Najwyższy wyłączył
jednoznacznie możliwość wznowienia postępowania w trybie art. 114 ust. 1 w
związku z ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jeśli nie
przedstawiono nowych dowodów ani nie ujawniono żadnych okoliczności
istniejących przed uprawomocnieniem się orzeczenia, uzasadniających ponowne
rozpoznanie sprawy mającej przymiot powagi rzeczy osądzonej, natomiast w
odmiennym tonie wypowiedział się w wyrokach: z 23 listopada 2004 r., l UK 15/04;
z 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00 oraz w postanowieniach z 14 stycznia 1997 r.,
II UKN 50/96; z 22 czerwca 2004 r., II UK 404/03. Skarżący zwrócił uwagę, że taka
sama rozbieżność występuje w tym zakresie w orzecznictwie Sądów Apelacyjnych.
9
Pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego w całości, zniesienie postępowania w tym zakresie z powodu
nieważności postępowania i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Okoliczność, że ubezpieczony nie spełnia jednej z przesłanek (jednego z
warunków) przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, w
szczególności warunku powstania niezdolności do pracy w czasie zatrudnienia lub
w ciągu 18 miesięcy po ustaniu zatrudnienia, może być - co do zasady - podstawą
do ponownego ustalenia prawa do świadczenia przez organ rentowy w oparciu o
art. 114 ust. 1 lub podstawą do wystąpienia przez organ rentowy z wnioskiem o
wznowienie postępowania przed organem odwoławczym w oparciu o art. 114 ust. 2
pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W rozpoznawanej sprawie chodzi o
możliwość i dopuszczalność wystąpienia w takiej sytuacji przez organ rentowy z
wnioskiem o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
sądu jako organu odwoławczego w rozumieniu art. 114 ust. 2 tej ustawy.
Z wnioskiem takim można wystąpić na podstawie dowodów i okoliczności, o
których mowa w art. 114 ust. 1 ustawy (czyli po przedłożeniu n o w y c h dowodów
i u j a w n i e n i u okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji przez organ
rentowy lub orzeczenia przez organ odwoławczy), gdy z przedłożonych dowodów
lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że
świadczenia przysługują w niższej wysokości.
W przedmiotowej sprawie wymagający rozstrzygnięcia istotny problem
sprowadzał się do tego, czy organ rentowy wykazał w toku postępowania, że
okoliczność wymieniona na wstępie (dotycząca braku spełnienia przez
ubezpieczonego jednej z przesłanek do przyznania mu prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy) została u j a w n i o n a później w stosunku do daty
wydania przez organ rentowy w 1998 r. decyzji przyznającej ubezpieczonemu rentę
okresową z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 czerwca 1998 r. do 31
10
maja 2001 r. oraz w stosunku do daty wydania przez Sąd Okręgowy wyroku z 12
września 2002 r. przyznającego ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy od 1 czerwca 2001 r. na stałe.
W ocenie Sądu Najwyższego nie zostało dotychczas wykazane w toku
postępowania prowadzonego w niniejszej sprawie, że organ rentowy nie znał tej
okoliczności wcześniej, czyli przed wydaniem własnej decyzji z 1998 r. oraz przed
wydaniem przez Sąd Okręgowy wyroku z 2002 r., chociaż stanowiła ona jeden z
warunków (jedną z ustawowych przesłanek) przyznania ubezpieczonemu prawa do
renty na podstawie art. 32 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin, a zatem musiała (powinna była) być rozważana przez
organ rentowy zarówno w 1998 r. przy wydawaniu decyzji przyznającej
ubezpieczonemu rentę okresową z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jak i w
2002 r. w toku postępowania zakończonego wyrokiem przyznającym
ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, w
którym to postępowaniu organ rentowy występował jako strona, mógł zgłaszać
odpowiednie twierdzenia faktyczne, zarzuty formalne i materialne oraz prezentować
dowody i argumenty prawne. Wykazania (udowodnienia) pewnych faktów nie
można bowiem utożsamiać z twierdzeniem strony. W przytoczonym kontekście
faktycznym trudno uznać za kwestię niepodlegającą dyskusji, że niespełnienie
przez ubezpieczonego jednej z przesłanek przyznania mu prawa do renty stanowi
okoliczność u j a w n i o n ą, czyli wykrytą, później w stosunku do wydania przez
organ rentowy decyzji z 1998 r. przyznającej rentę okresową z tytułu częściowej
niezdolności do pracy, a zwłaszcza w stosunku do wydania prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego z 12 września 2002 r. przyznającego ubezpieczonemu prawo do
renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na stałe. Organ rentowy ma
bowiem obowiązek należytego przygotowania się do postępowania prowadzonego
przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych, wszczętego w wyniku wniesienia
odwołania ubezpieczonego od wydanej przezeń decyzji, w szczególności powinien
w związku z toczącym się postępowaniem sądowym przeanalizować wszystkie
przesłanki przyznania ubezpieczonemu świadczenia i zgłosić odpowiednie zarzuty
w toku tego postępowania.
11
Rozważenia wymaga w związku z tym, czy brak wykazania przez organ
rentowy, że okoliczność, stanowiąca podstawę wystąpienia z wnioskiem o
wznowienie postępowania przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych, została
u j a w n i o n a jako nowa i nieznana organowi rentowemu przed prawomocnym
zakończeniem postępowania, którego dotyczy wniosek o wznowienie, ma
znaczenie dla oceny zasadności tego wniosku.
Artykuł 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS reguluje możliwość
wznowienia postępowania w sprawie o przyznanie prawa do świadczenia lub jego
wysokość w dwóch różnych i zasadniczo odmiennych sytuacjach.
Pierwsza dotyczy ponownego ustalenia przez organ rentowy - z urzędu lub
na wniosek osoby zainteresowanej - prawa do świadczenia lub jego wysokości,
jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone
nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji,
które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość (art. 114 ust. 1
ustawy) lub jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone
dowody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich
wysokości (art. 114 ust. 1a ustawy). W tych przypadkach ponowne ustalenie prawa
do świadczenia lub jego wysokości dokonuje się w stosunku do poprzedniej,
prawomocnej decyzji organu rentowego, od której nie wniesiono odwołania do sądu
pracy i ubezpieczeń społecznych.
Druga obejmuje przypadki, w których prawo do świadczeń lub ich wysokość
ustalono orzeczeniem organu odwoławczego (w szczególności wyrokiem sądu
pracy i ubezpieczeń społecznych, wydanym w wyniku wniesienia odwołania od
decyzji organu rentowego). W tej sytuacji istnieje możliwość wystąpienia przez
organ rentowy do organu odwoławczego (w szczególności sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych) z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym
organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że
prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej
wysokości (art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy). Z wnioskiem tym organ rentowy może
wystąpić w każdym czasie (a zatem także po upływie terminów przewidzianych w
przepisach Kodeksu postępowania cywilnego dla wystąpienia ze skargą o
12
wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu - por.
art. 407 i 408 k.p.c.).
Każda z tych dwóch, opisanych powyżej sytuacji wymaga odmiennego
potraktowania.
W przypadku swoistego wznowienia postępowania przed organem
rentowym, które zostało wcześniej zakończone wydaniem decyzji, czyli w sytuacji
ponownego ustalenia przez organ rentowy - z urzędu lub na wniosek osoby
zainteresowanej - prawa do świadczenia lub jego wysokości, można zaakceptować
stanowisko, że podstawą tego wznowienia może być ujawnienie okoliczności
istniejących przed wydaniem prawomocnej decyzji organu rentowego, mających
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, które zostały przez organ
rentowy pominięte przez przeoczenie, pomyłkę, błąd lub uchybienie formalne.
Pogląd taki przedstawiany jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w którym
przyjmuje się, że ujawnienie po uprawomocnieniu się decyzji uchybienia
formalnego organu rentowego polegającego na pominięciu jednego z warunków
wymaganych do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest podstawą do
ponownego ustalenia z urzędu prawa do tego świadczenia na niekorzyść
ubezpieczonego w oparciu o art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2005 r., III UK 242/04, OSNP z 2006 r. nr
3-4, poz. 54). Sąd Najwyższy uznaje zatem, że ujawnienie uchybienia organu
rentowego, polegającego na wydaniu decyzji ustalającej powstanie prawa, pomimo
niedysponowania dowodem stwierdzającym spełnienie jednego z wymaganych
warunków, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczeń, ze względu
na którą dopuszczalna jest weryfikacja decyzji w trybie art. 114 ust. 1 ustawy.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale składu
siedmiu sędziów z 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03 (OSNP z 2003 r. nr 18, poz. 442)
i rozwiniętym w wyroku z 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03 (OSNP z 2004 r. nr 19,
poz. 341), podstawy weryfikacji prawomocnej decyzji rentowej nie może natomiast
stanowić dokonanie ponownej oceny dowodów, rozumianej jako zakwestionowanie
wiarygodności dołączonego do wniosku środka dowodowego, chyba że
przedłożono nowe dowody podważające jego wiarygodność. W odniesieniu do
ubezpieczonego K. K. organ rentowy nie dokonał po 1998 r. odpowiedniego
13
ustalenia i prawidłowej oceny istnienia przesłanek przyznania ubezpieczonemu
prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Można bowiem przyjąć,
że w przedmiotowej sprawie istniała przesłanka weryfikacji z urzędu prawomocnej
decyzji rentowej, ponieważ ujawniono okoliczność istniejącą przed wydaniem
decyzji, mającą wpływ na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokość. Tą
okolicznością było uchybienie formalne organu rentowego, polegające na
pominięciu ustalenia jednego z warunków wymaganych do nabycia prawa. Organ
rentowy mógł w związku z tym, działając na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, ponownie ustalić - także z urzędu - istnienie (albo
raczej nieistnienie) prawa do tego świadczenia, nawet po uprawomocnieniu się
decyzji w sprawie przyznania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, w
następstwie ujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, które
miały wpływ na prawo do świadczeń. Z możliwości tej organ rentowy w stosownym
czasie nie skorzystał.
Wystąpił natomiast - na podstawie art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy emeryturach
i rentach z FUS – z wnioskiem o wznowienie postępowania przed Sądem
Okręgowym w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem z 12 września 2002
r., przyznającym ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności
do pracy, od którego nie wniósł w stosownym czasie apelacji. Organ rentowy
powołał się przy tym na „ujawnienie” okoliczności w postaci niespełnienia przez
ubezpieczonego jednego z warunków do przyznania prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy. Możliwość skorzystania z tej drogi budzi jednak poważne
wątpliwości.
Decyzje organu rentowego, inaczej niż wyroki sądów, nie korzystają z
powagi rzeczy osądzonej. Odmiennie też ukształtowana została ich prawomocność
i wzruszalność. Do wznowienia postępowania przed organem rentowym w
sprawach świadczeń z ubezpieczenia rentowego stosuje się art. 114 ust. 1 ustawy,
zgodnie z którym prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu
ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono
okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do
świadczeń lub na ich wysokość. Postępowanie w sprawie o rentę z tytułu
14
niezdolności do pracy może więc być wznawiane przed organem rentowym
wielokrotnie, w każdym czasie, jeżeli zaistnieją okoliczności przewidziane w art.
114 ust. 1 ustawy. Kończy je wydanie decyzji, bo w takiej formie orzekają organy
rentowe. Od każdej zaś decyzji organu rentowego służy ubezpieczonemu
odwołanie do sądu. Dlatego prawomocny wyrok wydany w sprawie odmowy
przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy nie zamyka poszkodowanemu drogi
do ponownego złożenia wniosku o to świadczenie, a w razie wydania ponownie
nowej decyzji odmownej - do wniesienia odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń
społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2004 r., II UK
404/03, OSNP z 2005 r. nr 4, poz. 58).
Regulacja objęta art. 114 ust. 1 ustawy (szersza niż wynikająca z art. 403 § 2
k.p.c., dotyczy bowiem nie tylko okoliczności faktycznych) jest wynikiem przyjęcia,
że decyzja organu rentowego nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej równej
wyrokowi sądu. To swoiste wznowienie postępowania rentowego (ponowne
ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości) nie jest uzależnione od wykazania
przez organ rentowy, że z okoliczności faktycznych lub dowodów podważających
prawo do świadczenia lub jego wysokości nie mógł skorzystać w poprzednim
postępowaniu. Wiąże się to z charakterem uprawnień emerytalno-rentowych, które
mogą być nabywane po spełnieniu warunków określonych przez prawo. Nie można
powoływać się na prawo do świadczeń ustalone błędną decyzją organu rentowego
- a więc pomijającą, że nie zostały spełnione warunki, od których uzależnione jest
nabycie tego prawa - która po ujawnieniu błędu została zmieniona (por.
uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2003 r., III
UZP 5/03, OSNAPiUS z 2003 r., nr 18, poz. 442). Znajduje to potwierdzenie w
treści art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który stanowi, że wypłatę
świadczeń wstrzymuje się, jeżeli okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało
(por. również wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00,
OSNAPiUS z 2002 r. nr 17, poz. 419).
Inaczej sprawa się przedstawia wówczas, gdy ma dojść do wznowienia na
podstawie art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy postępowania sądowego zakończonego
prawomocnym wyrokiem. Prawomocny wyrok korzysta bowiem z powagi rzeczy
osądzonej (art. 366 k.p.c.). Oznacza to, że nie jest dopuszczalne ponowne
15
rozpoznanie sprawy między tymi samymi stronami o te same roszczenia, o których
w nim rozstrzygnięto (art. 379 pkt 3 k.p.c.). Postępowanie sądowe zakończone
prawomocnym wyrokiem może być natomiast wznowione z przyczyn i na zasadach
określonych w art. 399-416 k.p.c. Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c., skarga o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z 12 września 2002 r. mogłaby zostać oparta przede wszystkim
na nowych dowodach lub ujawnionych (wykrytych) nowych okolicznościach, których
organ rentowy nie mógł wcześniej powołać i przedstawić w prawomocnie
zakończonym postępowaniu przed tym Sądem.
Powstaje w związku z tym kolejne istotne zagadnienie, czy organ rentowy
może skutecznie skorzystać z art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS wtedy, gdy pominął w swoich ustaleniach i ocenie prawnej, dotyczących
istnienia wszystkich ustawowych przesłanek przysługiwania ubezpieczonemu
prawa do świadczenia, jakąś istotną okoliczność (w tym przypadku - brak
spełnienia przez ubezpieczonego warunku powstania jego niezdolności do pracy w
czasie zatrudnienia lub w ciągu 18 miesięcy po ustaniu zatrudnienia), inaczej
mówiąc - gdy z powodu uchybień formalnych nie dostrzegł tej okoliczności, nie
uwzględnił jej z powodu błędu, omyłki, niedopatrzenia, choć wszystkie okoliczności
istotne albo były my znane, bo wynikały bezpośrednio i wprost z dokumentów
zgromadzonych i znajdujących się w aktach rentowych prowadzonych przez organ
rentowy, albo powinny podlegać ustaleniu w toku postępowania o ustalenie prawa
do świadczenia.
Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej.
Wznowienie - na podstawie art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS - postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu musi
uwzględniać fakt wydania prawomocnego wyroku sądowego kończącego
postępowanie, w którym przesądzono prawomocnie istnienie lub nieistnienie prawa
do świadczenia. W przypadku wznowienia postępowania przed sądem pracy i
ubezpieczeń społecznym jako organem odwoławczym w rozumieniu art. 114 ust. 2
ustawy okoliczność, na którą może powołać się organ rentowy, musi być
rzeczywiście u j a w n i o n a, czyli w y k r y t a, a to zakłada, że okoliczność ta
nie była znana organowi rentowemu przed wydaniem prawomocnego wyroku
16
kończącego postępowanie, o którego wznowienie organ ten występuje. Musi to być
zatem okoliczność nieznana wcześniej organowi rentowemu, na którą nie mógł się
powołać w zakończonym prawomocnie postępowaniu, a nie okoliczność, która
wynika jednoznacznie i bezpośrednio z materiału zgromadzonego w aktach
rentowych, a została wcześniej pominięta z powodu uchybień formalnych, błędu,
omyłki, niedopatrzenia.
W rozpoznawanej sprawie niedopatrzenie organu rentowego - pominięcie w
1998 r. przy ustalaniu prawa ubezpieczonego do renty okresowej z tytułu
częściowej niezdolności do pracy jednej z przesłanek przyznania prawa do tego
świadczenia - nie może być naprawione przez zgłoszony na podstawie art. 114
ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wniosek o wznowienie
postępowania w sprawie, która zakończyła się prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z 12 września 2002 r., zmieniającym - na skutek uwzględnienia
odwołania wniesionego przez ubezpieczonego - decyzję organu rentowego z 21
maja 2001 r. odmawiającą ubezpieczonemu przedłużenia prawa do tej renty z
powodu braku niezdolności do pracy. Sąd Okręgowy rozpoznający odwołanie
ubezpieczonego od decyzji organu rentowego z 21 maja 2001 r. nie rozważał z
urzędu spełnienia przez odwołującego się przesłanek przyznania renty z tytułu
niezdolności do pracy wynikających z art. 32 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin, ponieważ kwestia ta nie była przedmiotem ustaleń
faktycznych zaskarżonej decyzji, odmawiającej ubezpieczonemu prawa do renty z
powodu braku niezdolności do pracy, ani nie była objęta podstawą prawną jej
wydania.
Można postawić tezę, że należy dokonać rozróżnienia między podstawami
ponownego ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości przez organ
rentowy w stosunku do poprzednio wydanej decyzji (art. 114 ust. 1 ustawy) oraz
podstawami wniosku o wznowienie postępowania przed sądem jako organem
odwoławczym (art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy). Swoją własną decyzję przyznającą
świadczenie organ rentowy może zmienić w każdym czasie, jeżeli poprzednio
czegoś nie zauważył (coś pominął). Decyzja nie korzysta bowiem z powagi rzeczy
osądzonej. Jeżeli jednak został wydany przez sąd pracy i ubezpieczeń
społecznych prawomocny wyrok ustalający przysługiwane ubezpieczonemu
17
świadczenia, organ rentowy może domagać się wznowienia postępowania na
podstawie art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS z przyczyn
analogicznych do tych, które mogłyby stanowić podstawę wniesienia skargi o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem, a zatem wtedy,
gdy ujawnione okoliczności rzeczywiście nie były mu znane wcześniej i nie mógł
ich uwzględnić przy ustalaniu prawa ubezpieczonego do świadczenia, ponieważ
ujawniły się później w stosunku do chwili wydania przez sąd prawomocnego
orzeczenia.
Za przedstawioną wykładnia art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
przemawiają istotne względy. Przede wszystkim należy mieć na uwadze równe
traktowanie stron procesu cywilnego - nie tylko w zakresie przyznanych im praw
procesowych, ale także obowiązków. Gdy sąd pracy i ubezpieczeń społecznych
prawomocnie oddali odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego,
może on żądać wznowienia postępowania sądowego jedynie na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (w szczególności na podstawie art.
403 § 2 k.p.c., stanowiącego odpowiednik art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS). Dlatego – biorąc pod uwagę zasadę równego
traktowania uprawnień stron w procesie cywilnym – należy przyjąć, że art. 114 ust.
2 pkt 2 ustawy pozwala organowi rentowemu wystąpić z wnioskiem o wznowienie
postępowania przed organem odwoławczym (sądem) wówczas, gdy ujawniono
okoliczności, które wcześniej organowi rentowemu nie były znane i których nie mógł
uwzględnić przy wydawaniu decyzji przyznającej ubezpieczonemu świadczenie lub
powołać się na nie w toku postępowania przed sądem pracy i ubezpieczeń
społecznych. „Ujawnienie” okoliczności w rozumieniu art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy
powinno być zatem traktowane tak jak „wykrycie” okoliczności w rozumieniu art.
403 § 2 k.p.c. Tylko takie rozumienie poddawanego wykładni przepisu pozwoli na
zachowanie równowagi między uprawnieniami obu stron – ubezpieczonego i
organu rentowego. „Ujawnienie” w proponowanym znaczeniu oznacza, że jakaś
istotna dla ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości okoliczność nie była
wcześniej jawna, czyli nie była znana organowi rentowemu - organ o niej nie
wiedział, dlatego nie uwzględnił przy wydawaniu decyzji i nie powołał w
prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym. „Ujawnienie” nie może
18
natomiast oznaczać w tym przypadku uświadomienia sobie przez organ rentowy
własnych zaniedbań, braku staranności, pomyłek, błędów, przeoczeń, uchybień
formalnych.
Podstawowe gwarancje procesowe - w tym gwarancja równego traktowania
stron procesu przez prawo procesowe oraz przez sądy pracy i ubezpieczeń
społecznych – nie mogą ustąpić przed ewentualnymi argumentami co do celu
regulacji przewidzianej w art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jakim jest
ochrona systemu ubezpieczeń społecznych przed ewentualnym przyznaniem
świadczeń osobom nieuprawnionym. To przede wszystkim Zakład Ubezpieczeń
Społecznych ma obowiązek dbać o prawidłowe ustalenie spełniania przez
ubezpieczonych przesłanek do nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczeń
społecznych. Dlatego ZUS powinien już od chwili wpłynięcia wniosku o przyznanie
świadczenia (ustalenie prawa do świadczenia zbadać i zweryfikować wszystkie
przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia oraz jego wysokości. Jeżeli coś
przeoczy, pomyli się, z powodu uchybień formalnych czegoś nie dostrzeże, ma
instrument w postaci możliwości ponownego ustalenia prawa do świadczenia oraz
jego wysokości przewidziany w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Błąd popełniony przez organ rentowy w odniesieniu do wnioskodawcy w
niniejszej sprawie mógł być łatwo naprawiony albo przez uruchomienie
postępowania mającego na celu ponowne ustalenie prawa do świadczenia (art. 114
ust. 1 ustawy) albo w postępowaniu sądowym, gdy wnioskodawca wniósł odwołanie
od decyzji z 21 maja 2001 r. odmawiającej przedłużenia prawa do tej renty z
powodu braku niezdolności do pracy, które zakończyło się wyrokiem Sądu
Okręgowego z 12 września 2002 r. uwzględniającym odwołanie i przyznającym
ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1
czerwca 2001 r. na stałe. Organ rentowy nie tylko nie podniósł w tamtym
postępowaniu okoliczności niespełnienia przez ubezpieczonego wszystkich
przesłanek do nabycia renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, ale nawet
nie wniósł od tego wyroku apelacji, pozbawiając się w ten sposób najbardziej
naturalnej i skutecznej drogi procesowej mającej służyć wykazaniu swoich racji.
W sytuacji procesowej, jak powstała po uprawomocnieniu się wyroku Sądu
Okręgowego z 12 września 2002 r., mamy do czynienia z powagą rzeczy
19
osądzonej wynikającą z faktu wydania prawomocnego orzeczenia sądowego.
Powaga rzeczy osądzonej nie stoi, co prawda, na przeszkodzie wniesieniu
nadzwyczajnego środka zaskarżenia prawomocnego orzeczenia w postaci skargi o
wznowienie postępowania (art. 399 – 416 k.p.c.), jednak konieczność
respektowania prawomocnego wyroku sądowego musi wpływać na sposób
wykładni art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz sposób
rozumienia podstaw do wznowienia postępowania w trybie przewidzianym w tym
przepisie.
Skoro zarzut naruszenia art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS okazał się uzasadniony, skargę kasacyjną należało uwzględnić.
Nie ma między orzeczeniami Sądu Najwyższego powołanymi w skardze
kasacyjnej takich rozbieżności, a nawet sprzeczności, jakie próbuje przedstawić
skarżący. Rozbieżność ta miałaby polegać na tym, że w jednych orzeczeniach Sąd
Najwyższy przyjmuje, iż okoliczności u j a w n i o n e musiały być wcześniej
nieznane organowi rentowemu, w innych zaś nie wymaga od organu rentowego
wykazania, że nie mógł się na te okoliczności powołać wcześniej, wystarczy że ich
nie dostrzegł, nie zauważył, pominął, z powodu jakichś uchybień formalnych albo
błędu lub pomyłki nie uwzględnił przy wydawaniu decyzji. Ten pierwszy pogląd
dotyczy bowiem możliwości wznowienia postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem sądu (w oparciu o art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy), ten drugi -
możliwości ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości (w oparciu
o art. 114 ust. 1 ustawy).
Nie ma również racji skarżący zarzucając nieważność postępowania przed
Sądem Apelacyjnym polegającą na orzekaniu co do istoty sprawy w zakresie
podstawy objętej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 12 września
2002 r. (art. 379 pkt 3 k.p.c.), co - zdaniem skarżącego - było niedopuszczalne w
świetle obowiązującej z mocy art. 365 § 1 k.p.c. zasady powagi rzeczy osądzonej, a
co - na skutek nierespektowania przez Sąd Apelacyjny powagi rzeczy osądzonej -
doprowadziło do ponownego, merytorycznego rozpoznania osądzonej uprzednio
prawomocnie sprawy.
Zarzut ten jest nietrafny z tej przyczyny, że skarga o wznowienie
postępowania przysługuje zawsze od prawomocnego orzeczenia i to - co do
20
zasady - od orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie co do istoty (art. 399
§ 1 k.p.c.), czyli merytorycznie rozstrzygającego o zasadności lub bezzasadności
żądań lub roszczeń. Możliwość wzruszenia prawomocnego wyroku w drodze
wniesienia przez stronę i uwzględnienia przez sąd skargi o wznowienie
postępowania jest ustawowo przewidzianym i dopuszczonym przez prawo
procesowe wyjątkiem od zasady związania stron i sądu prawomocnym wyrokiem
(art. 365 § 1 k.p.c.). Przyjęcie punktu widzenia skarżącego oznaczałoby, że w
żadnej sytuacji nie byłoby możliwe prowadzenie postępowania wszczętego w
wyniku wniesienia skargi o wznowienie postępowania, bo byłoby ono prowadzone
w tej samej sprawie, która została już prawomocnie rozstrzygnięta.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.