Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 września 2007 r.
III UK 51/07
1. Okres urlopu dla poratowania zdrowia jest okresem niewykonywania
pracy, o którym stanowi art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
2. Zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy do osób, które przed
dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze, nie narusza konstytucyjnych zasad
równości i sprawiedliwości społecznej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 wrześ-
nia 2007 r. sprawy z odwołania Wiesławy C. od decyzji Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w J. o prawo do emerytury w wieku obniżonym, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie
z dnia 14 lutego 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie
z dnia 10 października 2006 r. [...] w ten sposób, że oddalił odwołanie.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 czerwca 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w J. odmówił Wiesławie C. prawa do wcześniejszej emerytury z tej przyczyny, że
wnioskodawczyni wykazała jedynie 13 lat, 1 miesiąc i 17 dni pracy w szczególnym
charakterze.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie art.
32 w związku z art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
2
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyż-
szego, nakazujące traktowanie okresów urlopu dla poratowania zdrowia oraz zasiłku
chorobowego jako okresów pracy, w których nauczyciel zachowuje status osoby wy-
konującej pracę w szczególnych charakterze.
Wyrokiem z dnia 10 października 2006 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie, zmienił
zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni Wiesławie C. prawo
do emerytury począwszy od dnia 19 czerwca 2006 r., to jest od miesiąca, w którym
zgłoszono wniosek. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawczyni (ur. 17 czerwca 1951 r.) w okresie od 7 października 1974 r.
do 30 czerwca 1997 r. zatrudniona była w charakterze nauczyciela, a od 1 lipca 1997
r. pobierała świadczenie rentowe. W dniu 19 czerwca 2006 r. złożyła wniosek o eme-
ryturę, który organ rentowy załatwił decyzją odmowną wskazując, że wnioskodaw-
czyni wykazała jedynie 13 lat, 1 miesiąc i 17 dni pracy w szczególnym charakterze.
Do okresu tego nie zaliczono urlopu dla poratowania zdrowia, z którego wniosko-
dawczyni korzystała od 5 grudnia 1994 r. do 4 czerwca 1995 r. i od 2 stycznia 1996 r.
do 1 lipca 1997 r. oraz okresów pobierania zasiłku chorobowego po dniu 14 listopada
1991 r. W ocenie Sądu Okręgowego, stanowisko organu rentowego jest błędne, al-
bowiem przerwy w pracy spowodowane czasową niezdolnością do jej świadczenia w
związku z chorobą i korzystaniem z wynagrodzenia lub ze świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego z tego tytułu są okresami, w których nauczyciel zachowuje status
osoby wykonującej pracę w szczególnym charakterze. To samo dotyczy okresu
urlopu dla podratowania zdrowia, który pomyślany został jako okres powstrzymywa-
nia się od pracy, niezbędny dla regeneracji sił i zapewnienia możliwości dalszego jej
wykonywania. W konsekwencji wnioskodawczyni spełniła wszystkie przesłanki do
nabycia prawa do emerytury przewidziane w art. 88 ust.1 Karty Nauczyciela w
związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych.
Wyrokiem z dnia 14 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił apela-
cję organu rentowego od powyższego wyroku, podzielając poczynione w sprawie
ustalenia. Sąd Apelacyjny wskazał, że ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonana
została z dniem 1 lipca 2004 r. zmiana definicji pracy w szczególnych warunkach i w
szczególnym charakterze, poprzez dodanie do art. 32 ustawy emerytalno-rentowej
ust. 1a, zgodnie z którym do okresu pracy pedagogicznej nie zaliczało się okresów
3
pobierania zasiłków chorobowych i okresów urlopów dla poratowania zdrowia. Prze-
pis ten nie ma jednak zastosowania do stanów powstałych przed dniem jego wejścia
w życie. Taki pogląd został wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja
2005 r., II UK 219/04. Ponadto z dniem 1 listopada 2005 r. uchylony został ustawą z
dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pkt 2 ust. 1a
art. 32 ustawy emerytalno-rentowej, co stanowi o ponownej możliwości zaliczania do
okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - a więc
także do okresów pracy pedagogicznej nauczycieli - okresów, w których na mocy
szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy. Takim
zwolnieniem ze świadczenia pracy jest przebywanie przez nauczyciela na urlopie dla
poratowania zdrowia. Tym samym do okresów pracy pedagogicznej wnioskodaw-
czyni winno zaliczać się okresy udzielonego jej urlopu dla poratowania zdrowia. Na-
tomiast nieuwzględnienie okresów pobierania przez wnioskodawczynię zasiłku cho-
robowego naruszałoby określone w art. 2 i art. 32 Konstytucji RP zasady równości i
sprawiedliwości społecznej. Należy bowiem mieć na uwadze, że wnioskodawczyni w
nie tak odległym czasie, bo do dnia 30 czerwca 2004 r., mogłaby skutecznie ubiegać
się o prawo do emerytury w wieku niższym, gdyby nie brak spełnienia wtedy prze-
słanki posiadania odpowiedniego wieku. Wówczas, legitymując się takim samym sta-
żem pracy i identycznym okresem pobierania zasiłku chorobowego oraz przy speł-
nieniu przesłanki wieku, nabyłaby prawo do emerytury tak jak nauczyciele, którzy
przed wskazaną datą nabywali prawo do tego świadczenia pomimo posiadania okre-
sów pobierania zasiłku chorobowego. W niniejszej sprawie brak jest racjonalnych
argumentów do zróżnicowania sytuacji wnioskodawczyni w odniesieniu do sytuacji
nauczycieli, którzy przed dniem 1 lipca 2004 r. nabyli prawo do emerytury na pod-
stawie art. 32 ustawy emerytalno-rentowej. W tym zakresie Sąd drugiej instancji
przytoczył wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 września 1996 r., K 10/96 i z
dnia 12 września 2000 r., K 1/00 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca
2005 r., I UK 300/04.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił narusze-
nie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32
ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, „poprzez ustalenie, że odwołująca spełnia warunki do
przyznania prawa do wcześniejszej emerytury”. Wskazując na powyższy zarzut skar-
4
żący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz zmianę poprzedzającego go wy-
roku Sądu pierwszej instancji i oddalenie odwołania wnioskodawczyni, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że sporne
okresy pobierania przez wnioskodawczynię wynagrodzenia w okresie urlopu dla po-
ratowania zdrowia oraz zasiłku chorobowego są okresami, o których stanowi art. 32
ust. 1a ustawy w nadal obowiązującym punkcie 1, a nie w punkcie 2. Ponadto błędna
jest, odnosząca się do konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej,
argumentacja Sądu Apelacyjnego w zakresie zróżnicowania sytuacji prawnej wniosko-
dawczyni w stosunku do nauczycieli, którzy przed dniem 1 lipca 2004 r. nabyli prawo do
emerytury w oparciu o art. 32 ustawy emerytalno-rentowej. Z chwilą wejścia w życie
art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy, to jest z dniem 1 lipca 2004 r., powstała bowiem nowa rze-
czywistość prawna. Każda zmiana w przepisach prawa powoduje, że sytuacja podmio-
tów podobnych będzie różnie traktowana odnośnie do ich statusu przed zmianą w
prawie jak i po tej zmianie. Będzie to sytuacja bądź bardziej korzystna od dotychczasowej
bądź niekorzystna. Wprowadzony z dniem 1 lipca 2004 r. przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ure-
gulował sporną do tej pory kwestię, jakie okresy nie podlegają zaliczeniu do okresów
pracy w warunkach szczególnych bądź w szczególnym charakterze. Wprowadzony przepis
w sposób jednoznaczny określił, że do okresów pracy w warunkach szczególnych bądź w
szczególnych charakterze nie zalicza się okresów niewykonywania pracy, za które pracow-
nik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przyjęcie trafności stanowiska Sądu dru-
giej instancji spowodowałoby, że przepis obowiązującego prawa - art. 32 ust. 1a pkt 1
ustawy - w praktyce nie miałby zastosowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że niesporne jest w sprawie, iż wniosko-
dawczyni nie spełnia warunków przejścia na emeryturę nauczycielską, bez względu na
wiek, według zasad określonych w art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) w związku z art. 32 ust. 5 i
art. 47 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą
o emeryturach i rentach lub ustawą). Niesporna jest również okoliczność, że bez
5
uwzględnienia okresów pobierania po dniu 14 listopada 1991 r. zasiłku chorobowego oraz
wynagrodzenia w okresach korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia wnioskodaw-
czyni legitymuje się okresem pracy w szczególnym charakterze w rozmiarze 13 lat, 1 mie-
siąca i 17 dni. Sąd drugiej instancji - podzielając wywody wnioskodawczyni zaprezento-
wane w odwołaniu od decyzji organu rentowego - przyjął, że spełnia ona warunki do na-
bycia prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 46
ustawy.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, ubezpieczonym uro-
dzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w
ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (co najmniej 60
lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn). W myśl art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy,
dla celów ustalania uprawnień do wcześniejszej emerytury, za pracowników zatrud-
nionych w szczególnym charakterze uważa się między innymi nauczycieli, wycho-
wawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę pedagogicz-
ną wymienioną w art. 1 ustawy - Karta Nauczyciela. Z kolei stosownie do art. 32 ust.
4 ustawy o emeryturach i rentach, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje
prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których wymienionym osobom przy-
sługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych
(art. 32 ust. 4). Nie budzi wątpliwości, że „dotychczasowe przepisy” to przepisy roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia, sto-
sowanym w związku z § 15, nauczyciel, który wykonywał prace w szczególnym cha-
rakterze, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn (pkt 1)
oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczegól-
nym charakterze (pkt 3). Za wymagany okres zatrudnienia (po zmodyfikowaniu defi-
nicji tego pojęcia ustawą z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr
104, poz. 450 ze zm., zwanej dalej ustawą rewaloryzacyjną) uważa się okresy skład-
kowe oraz podlegające uwzględnieniu okresy nieskładkowe i okresy uzupełniające
wynoszące 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (§ 3 rozporządzenia), natomiast za
okresy pracy uzasadniające prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozpo-
6
rządzeniu - okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Takie same zasady prze-
chodzenia na emeryturę stosuje się do nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia
1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., gdyż art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach odsyła do określonych w art. 32 warunków nabycia prawa do emerytury,
stawiając dodatkowo wymóg ich spełnienia do dnia 31 grudnia 2007 r. i nieprzystą-
pienia do otwartego funduszu emerytalnego.
Jednocześnie w myśl art. 184 ust. 1 ustawy, ubezpieczonym urodzonym po
dniu 31 grudnia 1968 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego
przewidzianego w art. 32-34, 30 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli
okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wy-
maganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku
niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i
nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (pkt 2). Emerytura ta przysługuje pod warun-
kiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania sto-
sunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust.
2). Przepis art. 184 odsyła w ust. 1 pkt 1 do przepisów dotychczasowych wyłącznie w
zakresie szczególnego charakteru zatrudnienia wymaganego w tych przepisach do
nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla
mężczyzn. Jest to oczywiste, skoro wymóg okresu pracy w tym charakterze musi być
spełniony przed dniem 1 stycznia 1999 r., a więc przed wejściem w życie ustawy o
emeryturach i rentach. W konsekwencji odesłanie to należy rozumieć w ten sposób,
że prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy może nabyć nauczyciel, który
wykazał się wymaganym okresem pracy nauczycielskiej, o której stanowi § 15 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnio-
nych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. także uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz.
199). Odesłanie do przepisów dotychczasowych nie obejmuje zatem samej definicji
okresu zatrudnienia (pracy) w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze.
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 lipca 2004 r. w orzecznic-
twie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do okresu pracy w szczególnych wa-
runkach (§ 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.) wlicza się okresy
7
zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia
w życie ustawy rewaloryzacyjnej (por. uchwałę z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP
10/03, OSNP 2004 nr 5, poz. 97, podjętą w sprawie dotyczącej wykonywania pracy w
szczególnym charakterze, a konkretnie pracy nauczyciela - § 15 w związku z § 4 ust.
1 rozporządzenia) oraz że do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej, wymaganego do
przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, wlicza się
okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do pracy, urlo-
pem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia (por. wyrok z dnia 30 lipca
2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197 z krytyczną glosą K. Antonowa,
OSP 2004 nr 12, poz. 151). Z dniem 1 lipca 2004 r. do art. 32 ustawy o emeryturach i
rentach został dodany ust. 1a, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się: okre-
sów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r.
wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pra-
cownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem okresów urlopu wypo-
czynkowego (pkt 2). Przepis art. 32 ust. 1a pkt 2 został uchylony z dniem 1 listopada
2005 r. na mocy art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 169, poz. 1412 ze zm.). W wyrokach z dnia 5
maja 2005 r., II UK 215/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 360), z dnia 5 maja 2005 r., II UK
219/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 361) i z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05 (niepubli-
kowany), Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach zmienia definicję pracy w szczególnych warunkach i w szczególnym charak-
terze. Wprowadza on istotną zmianę w obowiązującym stanie prawnym, określając
szczegółowo okresy niewykonywania pracy, które nie są wliczane do okresu wyko-
nywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którego
to rozróżnienia nie zawierały przepisy dotychczasowe. Z tego względu określona w
art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach normatywna zmiana nie może wpły-
wać na interpretację wcześniejszego pojmowania okresów pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze w odniesieniu do stanów powstałych
przed tą zmianą. Oznacza to niemożność odniesienia wskazanej normy do emerytur,
do których prawo powstało (a zatem wszystkie warunki zostały spełnione) przed jej
wejściem w życie. Możliwość zastosowania odmiennej kwalifikacji okresów faktycz-
8
nego niewykonywania pracy w szczególnym charakterze w okresie trwania zatrud-
nienia może dotyczyć jedynie emerytur przysługujących po tej dacie.
Stanowisko to jest trafne z punktu widzenia wynikającej z art. 2 Konstytucji RP
zasady ochrony praw nabytych, którą - w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytu-
cyjnego - objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji,
przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto zgodnie z ustawą przed
zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie. Natomiast w przypadku ekspektatyw praw
podmiotowych ochrona ogranicza się do ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych,
to jest takich, które spełniają zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia
praw pod rządami danej ustawy bez względu na stosunek do nich ustawy później-
szej. Dalej idące stanowisko utrudnić mogłoby zasadniczą reformę polskiego syste-
mu ubezpieczeń społecznych stosownie do nowych zasad społeczno-gospodarczego
ustroju państwa (por. orzeczenie z 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992, cz. I, str.
128, wyrok z dnia 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU 1997 nr 7, poz. 114, z dnia
22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 2000 nr 5, poz. 100 i z dnia 4 stycznia 2000 r., K
18/99, OTK 2000 nr 1, poz. 1). W powołanym wyżej wyroku z dnia 22 czerwca 1999
r., K 5/99, Trybunał stwierdził ponadto, że państwo ma obowiązek podejmować
działania, które zapewnią odpowiednie środki finansowe niezbędne do realizacji kon-
stytucyjnych praw socjalnych, ale musi przy tym uwzględniać sytuację gospodarczą i
konieczność zapewnienia warunków rozwoju gospodarczego. Podejmowane przez
państwo działania mające na celu zapewnienie środków finansowych na ubezpie-
czenia społeczne mają swoje granice. Ubezpieczony musi więc liczyć się z tym, że w
warunkach recesji gospodarczej lub niekorzystnych trendów demograficznych, w sy-
tuacji gdy spadają wpływy ze składek ubezpieczeniowych, państwo może być zmu-
szone zmienić obowiązujące regulacje prawne na niekorzyść, dostosowując zakres
realizacji praw socjalnych do warunków ekonomicznych. Zasada ochrony praw na-
bytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. Istnieją dziedziny
życia i sytuacje, w których jednostka musi liczyć się z tym, że zmiana warunków
społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym
również zmian, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa
podmiotowe. Usprawiedliwione oczekiwania realizacji praw nabytych powstają w
szczególności w przypadku przyznania świadczeń emerytalnych decyzją właściwych
organów i wiążą się one ze szczególnym charakterem stosunku ubezpieczeniowego.
Odmienny charakter mają natomiast sytuacje prawne osób, które nie spełniają
9
wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury, a w szczególności przesłanki
wieku emerytalnego. W tym przypadku brak jest równie silnych argumentów prze-
mawiających za zapewnieniem stabilności prawa. W konsekwencji tylko osoby, które
przed wejściem w życie nowych przepisów spełniły wszystkie warunki nabycia prawa
do świadczenia mogą zasadnie układać swoje plany życiowe w zaufaniu do obowią-
zującego prawa zakładając, że będą mogły skorzystać z przyznanych nim upraw-
nień. Ustawodawca może natomiast ingerować w ekspektatywy, które nie mają cha-
rakteru maksymalnie ukształtowanych, pod warunkiem, że nie naruszy istoty prawa
do zabezpieczenia społecznego, którą jest zagwarantowanie osobom uprawnionym
świadczeń odpowiadających minimum życiowemu, tak aby umożliwić im zaspokoje-
nie podstawowych potrzeb (art. 67 ust. 1 Konstytucji).
Wnioskodawczyni warunek posiadania wymaganego wieku (55 lat życia)
uprawniającego do wcześniejszej emerytury spełniła w dniu 17 czerwca 2006 r., a
zatem do tej daty nie posiadała maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy prawa do
tego świadczenia. W dacie spełnienia przez wnioskodawczynię przesłanki wieku
emerytalnego obowiązywał już przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach, który zmienił definicję zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze, wyłączając z niego okresy niewykonywania pracy, za które pra-
cownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wstępną kwestią,
którą należy rozważyć w tej sytuacji, jest zagadnienie, czy nowa norma prawna może
być stosowana również do zdarzeń prawnych zaistniałych przed dniem jej wejścia w
życie. Zasadą jest, że gdy jakieś zdarzenie prawne miało miejsce w przeszłości w
czasie obowiązywania dawnych norm prawnych, lecz skutki tego zdarzenia trwają w
okresie wejścia w życie norm nowoustanowionych, należy sięgnąć do reguł czaso-
wych stosowania nowych przepisów. Przepisy ustawy wprowadzającej zmiany w za-
kresie definicji zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze nie wypowiadają się w zakresie międzyczasowego ich obowiązywania. Kwestię
tę reguluje natomiast art. 186 ustawy o emeryturach i rentach, który nakazuje stoso-
wanie przepisów ustawy do wniosków o świadczenia zgłoszonych począwszy od
dnia jej wejścia w życie (ust. 2 pkt 1) z wyłączeniem wniosków osób, które do dnia
wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o emeryturę, mimo że spełniły warunki
do nabycia prawa do tego świadczenia (ust. 3). Niesporne jest, że wnioskodawczyni
ani przed dniem 1 stycznia 1999 r. ani przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniała wa-
10
runków do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, gdyż wymagany wiek 55 lat
osiągnęła dopiero w dniu 17 czerwca 2006 r. Zatem prawo wnioskodawczyni do
wcześniejszej emerytury dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze należy rozpatrywać na podstawie przepisów ustawy o
emeryturach i rentach obowiązujących w dacie spełnienia warunku posiadania wy-
maganego wieku, a więc z uwzględnieniem art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy. Zgodnie
bowiem z art. 100 ust. 1 ustawy prawo do świadczeń określonych w ustawie po-
wstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa.
Sąd drugiej instancji stanął w pierwszym rzędzie na stanowisku, że okres
urlopu dla poratowania zdrowia nie jest okresem niewykonywania pracy w rozumie-
niu art. 32 ust. 1a pkt 1, zdając się zaliczać do tego ostatniego wyłącznie okresy nie-
wykonywania pracy z powodu niezdolności do pracy, za które pracownik otrzymał
wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub
macierzyństwa. Natomiast okres urlopu dla poratowania zdrowia zaliczył do określo-
nych w art. 32 ust. 1a pkt 2 ustawy (uchylonym z dniem 1 listopada 2005 r.) okresów
zwolnienia pracownika od świadczenia pracy na mocy szczególnych przepisów. Po-
gląd ten jest błędny już tylko z tego względu, że art. 32 ust. 1a pkt 1 nie posługuje się
pojęciem „wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy” (tak w art. 7 pkt 1 lit. a
ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 92 k.p.), a za okres niewykonywania
pracy uznaje również okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, pomimo tego że
okres ten jest okresem składkowym w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 7 ustawy. Oznacza
to, że art. 32 ust. 1a pkt 1 odnosi się do okresów faktycznego niewykonywania pracy,
za które pracownik otrzymał wynagrodzenie, niezależnie od tego, czy niewykonywa-
nie pracy spowodowane było niezdolnością do pracy, czy też inną przyczyną i nie-
zależnie od tego, czy okres, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie, stanowi
okres składkowy czy też okres nieskładkowy. Te ostatnie mają bowiem znaczenie dla
oceny posiadania przez pracownika „wymaganego okresu zatrudnienia”, o którym
mowa w § 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., nie odnoszą się natomiast do
okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze w rozumieniu § 2 ust. 1 tego rozporządzenia. Taka kwalifikacja faktycznego nie-
wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
okresie trwania zatrudnienia jest uzasadniona charakterem prawa do wcześniejszej
emerytury dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
11
charakterze. Prawo to stanowi bowiem konsekwencję szybszej utraty zdolności do
zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy (por.
uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99,
OTK 2000 nr 1, poz. 1). Wymóg okresu pracy w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze winien więc odnosić się do okresu faktycznego wykonywa-
nia takiej pracy, z wyłączeniem okresów wyłącznie formalnego pozostawania w za-
trudnieniu, w których pracownik - zgodnie z treścią łączącego go z pracodawcą sto-
sunku pracy - zajmuje stanowisko, z którym łączy się wykonywanie pracy w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lecz w rzeczywistości pracy tej
nie wykonuje, a tym samym nie jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami
lub charakterem pracy. Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą
utratę zdolności pracownika do zarobkowania. W rezultacie okres niewykonywania
pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy to nie tylko okres niezdolności do
pracy, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie określone w art. 92 k.p. lub
świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ale
także każdy inny okres, w którym pracownik pozostawał w stosunku pracy i otrzymy-
wał wynagrodzenie, jednakże pracy faktycznie nie świadczył (nie wykonywał). Takim
okresem niewykonywania pracy jest również okres urlopu dla poratowania zdrowia.
Ponadto, wbrew stanowisku Sądu drugiej instancji, urlop dla poratowania
zdrowia nie był i nie jest okresem, w którym na mocy szczególnych przepisów pra-
cownik został zwolniony ze świadczenia pracy. Definicję pojęcia „zwolnienie od
pracy” zawiera § 4 wydanego na podstawie art. 2982
k.p. rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwia-
nia nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr
60, poz. 281). W myśl przytoczonego przepisu zwolnienie pracownika od pracy na-
stępuje w przypadku, gdy obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy, z przepisów wy-
konawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. Wymienione w § 4
rozporządzenia akty prawne są z pewnością przepisami szczególnymi w stosunku do
ustawy o emeryturach i rentach, a zawarte w nich unormowania wprost stanowią o
obowiązku pracodawcy zwolnienia pracownika od pracy (jej świadczenia) w ściśle
określonych sytuacjach, np. art. 37 § 1 k.p., zgodnie z którym w okresie co najmniej
dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę
pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa
do wynagrodzenia; § 5 - § 15 powołanego wyżej rozporządzenia z dnia 15 maja 1996
12
r., wymieniające przypadki przysługujących pracownikowi zwolnień od pracy, z za-
chowaniem prawa do wynagrodzenia lub bez zachowania takiego prawa; § 4 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania
urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w
związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w
czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 71, poz. 336), zgodnie z
którym pracodawca jest obowiązany, na wniosek zakładowej organizacji związkowej,
zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie
tej organizacji z zachowaniem prawa do wynagrodzenia; art. 21 ust. 2 Karty Nauczy-
ciela, w myśl którego nauczyciela zmieniającego miejsce zamieszkania w związku z
przeniesieniem zwalnia się od pełnienia obowiązków służbowych na odpowiedni
okres czasu, nie dłuższy niż 7 dni; art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o sa-
morządzie gminnym (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 ze zm.), na-
kazujący pracodawcy zwolnienie radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia
mu brania udziału w pracach organów gminy. Wszystkie te przykładowo wymienione
przepisy posługują się pojęciem „zwolnienia od pracy”, „zwolnienia od pracy zawo-
dowej”, „zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy” lub „zwolnienia od pełnienia
obowiązków służbowych” i brak jest podstaw do uznania jurydycznej odmienności ich
natury. Takiego zwrotu nie zawiera i nigdy nie zawierał art. 73 Karty Nauczyciela,
stanowiący o obowiązku dyrektora szkoły udzielenia nauczycielowi, po spełnieniu
określonych warunków, płatnego urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowa-
dzenia zaleconego leczenia. W stanie prawnym obowiązującym w okresie korzysta-
nia przez wnioskodawczynię z urlopów dla poratowania zdrowia, udzielenie takiego
urlopu uzależnione było od stwierdzenia przez właściwą jednostkę służby zdrowia, że
stan zdrowia nauczyciela wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowa-
dzenia zaleconego leczenia. Zatem okres urlopu dla poratowania zdrowia nie był co
prawda (i nie jest) „okresem niezdolności do pracy z powodu choroby”, lecz „okresem
powstrzymywania się pracownika od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego le-
czenia”, określanym również jako „przerwa w pracy”, „nieobecność w pracy” lub
„okres powstrzymywania się od pracy, niezbędny do regeneracji sił i zapewnienia
możności dalszego wykonywania pracy” (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19
września 1996 r., I PRN 67/96, OSNAPiUS 1997 nr 6, poz. 99 i z dnia 30 lipca 2003
r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197). Również więc z tego względu okres
13
urlopu dla poratowania zdrowia jest niewątpliwie okresem niewykonywania pracy w
rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Wobec zasadności kasacyjnego zarzutu naruszenia normy art. 32 ust. 1a pkt
1 ustawy, do rozważenia pozostaje kwestia, czy zastosowanie wskazanego przepisu
do stanów zaistniałych po dacie jego wejścia w życie narusza konstytucyjne zasady
sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa (art. 2 i 32 Konstytucji RP), na
które powołał się Sąd drugiej instancji i których zastosowanie zostało przez skarżą-
cego zakwestionowane w uzasadnieniu skargi kasacyjnej.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wyjaśniał, że wyrażona w art. 32 ust. 1
Konstytucji zasada równości nakazuje, aby wszystkie podmioty prawa charakteryzu-
jące się daną cechą istotną w równym stopniu były traktowane równo, tzn. bez różni-
cowań zarówno faworyzujących jak i dyskryminujących. Jednocześnie zasada ta za-
kłada odmienne traktowanie podmiotów, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej.
Należy zatem w pierwszej kolejności ustalić - biorąc pod uwagę cel i treść badanej
regulacji - czy istnieje wspólna cecha istotna uzasadniająca równe traktowanie okre-
ślonych podmiotów prawa. Jeżeli norma prawna traktuje odmiennie podmioty prawa
posiadające wspólną cechę istotną, to wprowadza ona odstępstwo od zasady rów-
ności. Odstępstwo takie jest dopuszczalne, jeżeli zostały spełnione trzy warunki: 1)
wprowadzone przez prawodawcę zróżnicowania muszą być racjonalnie uzasadnio-
ne, biorąc pod uwagę cel i treść przepisów, w których zawarta jest kontrolowana
norma; 2) waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych,
musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naru-
szone w wyniku różnego traktowania podmiotów podobnych; 3) regulacja prawna
musi znajdować podstawę w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych,
uzasadniających odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Zasada ta pozostaje
zatem w ścisłym związku z określoną w art. 2 Konstytucji zasadą sprawiedliwości
społecznej. Ta ostatnia nie ma jednolitego charakteru i niewątpliwie wiążą się z nią
między innymi równość praw, solidarność społeczna, minimum bezpieczeństwa so-
cjalnego oraz zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji dla osób pozo-
stających bez pracy nie z własnej woli. Sprawiedliwość społeczna wymaga trudnego
w praktyce wyważenia interesów i oczekiwań potencjalnych adresatów świadczeń z
interesami tych, którzy je w ostatecznym rozrachunku finansują. W związku z tym
Trybunał Konstytucyjny uznaje kwestionowane przepisy za niezgodne z Konstytucją
wtedy, gdy naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej nie budzi wątpliwości.
14
W powołanych wyżej wyrokach z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99, z dnia 4
stycznia 2000 r., K 18/99 oraz w wyroku z dnia 12 września 2000 r., K 1/00 (OTK
2000 nr 6, poz. 185), Trybunał Konstytucyjny uznał ustawę o emeryturach i rentach
za jeden z aktów prawotwórczych, które wprowadziły nowy system emerytalno-ren-
towy w Polsce. Celem reformy poprzedniego systemu ubezpieczeń społecznych było
stworzenie nowego stabilnego systemu w warunkach niekorzystnych trendów demo-
graficzno-ekonomicznych, prowadzących do wzrostu liczby świadczeniobiorców przy
jednoczesnym spadku liczby osób płacących składki na ubezpieczenie społeczne.
Wśród wielu wad poprzednio obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych
postrzegano w szczególności stworzenie zbyt szerokich możliwości wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę. Obniżenie wieku emerytalnego dla szeregu grup zawo-
dowych pogłębiało bowiem trudności z zapewnieniem równowagi finansowej dotych-
czasowego systemu ubezpieczeń społecznych. Reforma systemu emerytalno-rento-
wego zmierzała zatem między innymi do ograniczenia możliwości nabywania upraw-
nień do wcześniejszej emerytury. Taki społecznie usprawiedliwiony cel wprowadzo-
nej reformy znajduje oparcie w wartościach i normach konstytucyjnych, ponieważ
zmierza do urzeczywistnienia prawa do zabezpieczenia społecznego w aktualnych
warunkach demograficznych i gospodarczych przez stworzenie efektywnego syste-
mu emerytalno-rentowego, opartego na jednolitych zasadach dla wszystkich ubez-
pieczonych. Takie założenia nie przekreślały potrzeby, a nawet konieczności ograni-
czenia niektórych uprawnień zagwarantowanych w poprzednim systemie emerytalno-
rentowym. Kierując się założeniami dopuszczalności odstępstwa od nakazu równego
traktowania podmiotów podobnych Trybunał Konstytucyjny ostatecznie uznał, że: 1)
reformie systemu emerytalno-rentowego nie można odmówić racjonalnie uzasadnio-
nego charakteru, gdyż jej założeniem i celem było ograniczenie zakresu podmioto-
wego wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (ograniczenie uprawnień do
wcześniejszej emerytury i ujednolicenie wieku emerytalnego) według wyraźnie usta-
lonego kryterium wieku; 2) wynikające z przepisów ustawy o emeryturach i rentach
zróżnicowanie sytuacji pracowników ma charakter przejściowy i proporcjonalny z
uwagi na przyjęty w niej sposób „wygaszania dotychczasowych uprawnień z
uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji”; 3) zróżnicowanie to jest uzasadnione z
punktu widzenia sprawiedliwości społecznej, gdyż obniżenie wieku emerytalnego dla
niektórych grup zawodowych pociąga za sobą określone koszty, które muszą pono-
sić wszyscy zatrudnieni, płacąc odpowiednio podwyższone składki ubezpieczeniowe.
15
Ograniczenie zakresu osób uprawnionych do wcześniejszego przejścia na emeryturę
sprzyja bardziej równomiernemu rozłożeniu obciążeń związanych z finansowaniem
systemu ubezpieczeń społecznych między poszczególne grupy zawodowe. W kon-
sekwencji rozwiązania ustawowe polegające na stopniowej likwidacji odrębności
systemu świadczeń emerytalno-rentowych nie przekraczają pozostawionej ustawo-
dawcy swobody.
Sąd drugiej instancji uznał za niedające się uzasadnić racjonalnymi argumen-
tami zróżnicowanie sytuacji ubezpieczonych pracowników w oparciu o kryterium daty
spełnienia wszystkich warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury, wska-
zując, że gdyby wnioskodawczyni warunek osiągnięcia wymaganego wieku emery-
talnego spełniła przed dniem 1 lipca 2004 r., nabyłaby prawo do wcześniejszej eme-
rytury bez względu na występowanie w okresie jej zatrudnienia okresów faktycznego
niewykonywania pracy po dniu 14 listopada 1991 r., za które otrzymała zasiłek cho-
robowy (także wynagrodzenie). W ocenie Sądu Apelacyjnego, dodając z dniem 1
lipca 2004 r. do przepisów ustawy o emeryturach i rentach art. 32 ust. 1a, z kręgu
osób, które na tę datę nie posiadały wymaganego okresu zatrudnienia w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze z uwagi na okresy faktycznego nie-
wykonywania pracy, ustawodawca wyodrębnił dwie grupy, a mianowicie: 1) osoby,
które wszystkie warunki do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze spełniły przed dniem 1 lipca 2004 r. oraz
2) osoby, które do tej daty warunków tych nie spełniły. O ile osoby należące do
pierwszej z wymienionych grup nabyły prawo do wcześniejszej emerytury z osiągnię-
ciem wymaganego wieku, o tyle osoby należące do drugiej grupy prawa tego nie na-
bywają.
Ocena zgodności takiego zróżnicowania z konstytucyjnymi zasadami równości
i sprawiedliwości społecznej wymaga uwzględnienia następujących okoliczności.
Prawo do wcześniejszej emerytury stanowi formę różnicowania osób objętych ubez-
pieczeniem emerytalnym i rentowym. Z punktu widzenia ustaw emerytalno-rento-
wych wspólną cechą istotną dla podmiotów prawa jest przede wszystkim pozostawa-
nie w stosunku ubezpieczenia. Wprowadzenie odstępstw od ogólnie określonego
wieku emerytalnego stanowi formę zróżnicowania podmiotów podobnych. Stopniowe
„wygaszanie” uprawnień do wcześniejszej emerytury prowadzi do ograniczania za-
kresu różnicowań osób ubezpieczonych (por. przytoczony wyżej wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99). Ponadto należy mieć na uwa-
16
dze, że poprzez zmianę definicji pracy w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze, ustawodawca zróżnicował z dniem 1 lipca 2004 r. wyłącznie sytu-
ację osób, które nie legitymują się wymaganym okresem faktycznego wykonywania
takiej pracy. Zmiana ta w żadnym zakresie nie wpływa na uprawnienia do wcześniej-
szej emerytury osób, które okres taki posiadają. Jak wyżej wskazano, wliczanie do
okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tylko
okresów faktycznego wykonywania takiej pracy uzasadnione jest charakterem prawa
do wcześniejszej emerytury z tego tytułu. Skoro bowiem prawo to stanowi konse-
kwencję szybszej utraty zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki
lub szczególny charakter pracy, to wymóg okresu pracy w takich warunkach lub w
takim charakterze winien odnosić się tylko do okresu faktycznego jej wykonywania.
Okresy wyłącznie formalnego pozostawania w zatrudnieniu, w których pracownik nie
jest narażony na uciążliwość związaną z warunkami lub charakterem pracy nie
wpływają na szybszą utratę przez niego zdolności do zarobkowania. W konsekwencji
brak jest uzasadnienia dla uwzględniania tych okresów do okresu zatrudnienia
(pracy) w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z tego punktu
widzenia, jednakowe traktowanie w zakresie uprawnień do wcześniejszej emerytury
przy obniżonym wieku emerytalnym osób nieposiadających wymaganego okresu
faktycznego wykonywania pracy oraz osób posiadających taki okres stanowi nieuza-
sadnione uprzywilejowanie tych pierwszych. Zmiana definicji okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze prowadzi do likwidacji tego
uprzywilejowania. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, że ustawą z dnia 27
lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397) określony w
art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach wymóg spełnienia wszystkich wa-
runków dla nabycia prawa do wcześniejszej emerytury przedłużony został z końca
2006 r. do dnia 31 grudnia 2007 r.
Kryterium daty spełnienia warunków do nabycia prawa do wcześniejszej eme-
rytury nie jest nowością w ustawie o emeryturach i rentach, albowiem znalazło ono
już zastosowanie w przytoczonym wyżej art. 46 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, zgodnie z któ-
rym osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnione w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze, nabywają prawo do wcześniejszej emerytury,
jeżeli warunki do jej nabycia spełnią do dnia 31 grudnia 2007 r. (początkowo do dnia
31 grudnia 2006 r.). A zatem w aktualnym stanie prawnym, osoby, które spełnią te
17
warunki poczynając od dnia 1 stycznia 2008 r., nie nabędą prawa do wcześniejszej
emerytury. Różnicowanie regulacji prawnych według daty spełnienia warunków do
określonego świadczenia wywołuje specyficzne trudności na gruncie konstytucyjnej
zasady równości, gdyż „kryteria podziałów stosowane w ustawie muszą być ze
względów praktycznych określone w sposób ostry, natomiast ostrości tej pozbawione
są faktyczne różnice między sytuacjami różnych osób” (por. orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 25 lutego 1997 r., K 21/95, OTK ZU nr 1, s. 55-56). W orze-
czeniu tym wyrażony został pogląd, że podobieństwo sytuacji „granicznych” nie może
automatycznie przesądzać o konieczności podobnego traktowania poszczególnych
podmiotów, a kontrola normy ustawowej z punktu widzenia zasady równości ograni-
cza się do badania, czy zróżnicowanie sytuacji podmiotów nie jest oparte na kryte-
riach dowolnych i niezasadnych, a więc, czy nie oznacza ono dyskryminacji lub rażą-
co niesłusznego uprzywilejowania pewnych kategorii podmiotów.
Przyjęcie przez ustawodawcę, poprzez dodanie z dniem 1 lipca 2004 r. do
ustawy o emeryturach i rentach przepisu art. 32 ust. 1a pkt 1 kryterium daty spełnie-
nia warunków do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury dla pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie może
być ocenione jako pozbawione racjonalnego uzasadnienia lub nieproporcjonalne do
wagi interesów naruszonych przez to zróżnicowanie bądź nieuzasadnione z punktu
widzenia zasad sprawiedliwości społecznej. Przedstawione powyżej rozważania
prowadzą bowiem do wniosku, że założeniem i celem systemu emerytalno-rentowe-
go jest urzeczywistnienie - między innymi poprzez stopniowe „wygaszanie” prawa do
wcześniejszej emerytury i ograniczanie zakresu różnicowań osób ubezpieczonych -
powszechnego prawa do zabezpieczenia społecznego w aktualnych warunkach de-
mograficznych i gospodarczych i oparcie go na jednolitych zasadach dla wszystkich
ubezpieczonych. W rezultacie zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy do osób,
które przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, nie narusza konstytucyjnych zasad równości i spra-
wiedliwości społecznej.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku na podstawie
art. 39816
zdanie pierwsze k.p.c.
========================================