Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 133/07
Artykuł 63 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.) nie
ma zastosowania do odwołanego zastępcy komornika.
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Grzegorza B. przeciwko Rafałowi K. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 września 2007 r.
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 28
grudnia 2006 r.
oddalił skargę kasacyjną oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę
2700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 grudnia 2006 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach
oddalił apelację powoda Grzegorza B. od wyroku Sądu pierwszej instancji
oddalającego jego powództwo przeciwko Rafałowi K. o zasądzenie kwoty 57 090 zł
tytułem wynagrodzenia jakie, w ocenie powoda, należało mu się jako odwołanemu
zastępcy odwołanego komornika.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód w okresie od dnia 13 maja 2004 r. do dnia 7
czerwca 2005 r. pełnił funkcję zastępcy odwołanego komornika rewiru III przy
Sądzie Rejonowym w S. Następnie w rewirze tym funkcję komornika pełnił
pozwany. Od września 2003 r. w rewirze III prowadzona była egzekucja należności
wierzyciela BGŻ, Oddziału w S. m.in. przez egzekucję z nieruchomości, w której
czynności wykonywali kolejno: odwołany komornik Wojciech K., powołany na jego
zastępcę powód oraz pozwany.
W dniu 4 maja 2005 r. powód wydał postanowienie o ustaleniu opłaty
egzekucyjnej na kwotę 57 090 zł w związku ze sprzedażą licytacyjną
nieruchomości. Kwota ta została uwzględniona w sporządzonym przez Sąd w dniu
28 września 2005 r. planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji, a wpłynęła na
konto rewiru III kilka miesięcy po odwołaniu powoda z funkcji zastępcy komornika,
gdy funkcję komornika pełnił pozwany.
Sąd Okręgowy stwierdził, że do roszczenia powoda mają zastosowanie
przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm., jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze
zm. – dalej: „u.k.s.e.”) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 24 września
2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356), która weszła
w życie z dniem 13 listopada 2004 r. Uznał, że zawarty w tej ustawie przepis
przejściowy – art. 4 – stanowiący, iż w sprawach egzekucyjnych oraz w sprawach o
dokonanie zabezpieczenia, wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy,
stosuje się przepisy dotychczasowe, nie ma zastosowania do kwestii ustrojowo–
organizacyjnych, do jakich należą przepisy ustawy o komornikach sądowych i
egzekucji regulujące zasady powoływania, działania i wynagradzania zastępców
komornika, a zatem w tych kwestiach stosuje się zmienione przepisy od chwili
wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej. Stwierdził, że art. 63 ust. 5 u.k.s.e. dotyczy
wyłącznie wynagrodzenia należnego odwołanemu komornikowi, a nie odwołanemu
zastępcy odwołanego komornika; jako wyjątek od zasady wyrażonej w art. 63 ust. 4
nie może być wykładany rozszerzająco, nie ma więc zastosowania do odwołanego
zastępcy odwołanego komornika, tym bardziej, że ustawa o komornikach sądowych
i egzekucji nie zawiera normy ogólnej przewidującej odpowiednie stosowanie do
zastępcy komornika przepisów dotyczących komornika oraz nie zrównuje statusu
zastępcy komornika ze statusem komornika.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 63 ust. 5 w związku z
art. 26 ust. 3 i 4 oraz art. 27a u.k.s.e. w brzmieniu nadanym przez ustawę
nowelizacyjną z dnia 24 września 2004 r. przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że art. 63 ust. 5 nie ma zastosowania do zastępcy odwołanego
komornika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej z dnia 24 września 2004 r.,
ustawa o komornikach sądowych i egzekucji posługiwała się jednym pojęciem
"zastępcy komornika", odnoszącym się do wszystkich przypadków zlecenia
pełnienia obowiązków komornika osobie nazwanej jego zastępcą, niezależnie od
przyczyn, z powodu których komornik nie mógł pełnić swoich obowiązków (art. 26).
Określając zasady wynagradzania zastępcy komornika rozróżniała jednak,
podobnie jak obecnie, trzy sytuacje stanowiące przyczynę zlecenia czynności
zastępcy komornika i w każdej z nich przewidywała inne zasady przyznawania
zastępcy wynagrodzenia. Regulował to wyczerpująco art. 63 u.k.s.e., przewidujący,
że zastępca niezdolnego do pracy komornika, ustanowiony na podstawie art. 26,
pobiera 20% dochodu uzyskanego w zastępowanym rewirze za czas niezdolności
do pracy komornika nieprzekraczający 35 dni w ciągu roku, jeżeli natomiast
zastępowany komornik pobiera zasiłek chorobowy, korzysta z urlopu bezpłatnego
lub z innych przyczyn nie może wykonywać obowiązków – zastępca komornika
pobiera całość dochodu, a zastępca komornika ustanowiony na czas urlopu
wypoczynkowego komornika nie pobiera uzyskanego w czasie zastępstwa
dochodu, który w całości przypada zastępowanemu. Rodzaj i wysokość
wynagrodzenia zastępcy komornika zależne były zatem od powodów niezdolności
do pełnienia funkcji przez komornika oraz czasu trwania zastępstwa, przy czym
zastępca powołany na dłuższy okres z powodu niezdolności do pełnienia
obowiązków przez komornika w wyniku dłuższej choroby, lub innych podobnych
przyczyn, miał prawo do pobierania całości dochodu rewiru, w którym pełnił
obowiązki zastępcy komornika. Przepisy nie przewidywały w takiej sytuacji żadnego
wynagrodzenia dla zastępowanego komornika.
Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji ani przed nowelizacją z dnia 24
września 2004 r., ani po niej nie zawiera ogólnego przepisu, który przewidywałby
odpowiednie stosowanie do zastępcy komornika przepisów ustawy odnoszących
się do komornika, w szczególności nie zawierała i nie zawiera takiego odwołania w
zakresie wynagrodzenia zastępcy komornika, regulując te kwestie samodzielnie i
wyczerpująco w art. 63.
Po nowelizacji z dnia 24 września 2004 r. ustawodawca wyraźnie rozróżnił
dwie sytuacje powodujące zlecenie wykonywania obowiązków komornika zastępcy:
pierwszą, znaną przed nowelizacją, gdy z powodu przeszkód prawnych lub
faktycznych komornik nie może pełnić obowiązków, oraz drugą, poprzednio
niewyodrębnioną, gdy konieczność powołania zastępcy wynika z powodu odwołania
lub śmierci komornika. Odrębnie uregulował też zasady wynagrodzenia każdej z
tych grup zastępców. W stosunku do żadnej z tych sytuacji nie posłużył się ogólną
normą nakazującą odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących komornika;
odwołania w tym zakresie mają charakter konkretny i szczególny, wskazując, które
przepisy dotyczące komornika stosuje się odpowiednio do zastępcy.
Jedyne ogólne odwołanie zawiera art. 26 ust. 3, jednak odnosi się ono tylko do
asesora pełniącego obowiązki zastępcy komornika i stanowi nawiązanie do ust. 2
oraz jest odpowiedzią ustawodawcy na dotychczasowe wątpliwości co do tego, czy
asesor komorniczy pełniący funkcję zastępcy może wykonywać wszystkie
czynności, czy tylko czynności w zakresie wskazanym w art. 33. Przepis art. 26 ust.
3 stanowi zatem, że jeżeli funkcję zastępcy pełni asesor komorniczy, przysługują
mu w zakresie, o którym mowa w art. 2, a więc w zakresie wykonywania czynności
egzekucyjnych oraz innych czynności przekazanych na podstawie odrębnych
przepisów, prawa i obowiązki komornika. Odwołanie to nie odnosi się do innych
kwestii i nie oznacza, jak twierdzi powód, pełnego zrównania statusu komornika ze
statusem zastępcy komornika także w kwestiach organizacyjnych i ustrojowych, w
tym w zakresie wynagrodzenia. Te kwestie ustawodawca uregulował odrębnie w
art. 27a oraz w art. 63.
Wynagrodzenie zastępcy komornika powołanego w warunkach art. 26 ust. 1, a
więc z reguły na okres przejściowy, gdy przewidywany jest powrót do pracy
komornika zastępowanego, reguluje art. 63 ust. 1; o wysokości wynagrodzenia
decyduje umowa zawarta między zastępowanym komornikiem a jego zastępcą i
dopiero w jej braku stanowi, że zastępca pobiera 25% dochodu zastępowanego
komornika w pierwszym miesiącu zastępstwa, a w następnych – 50% dochodu.
Zgodnie z art. 63 ust. 2, taki sam dochód należy się zastępcy komornika
zawieszonego w czynnościach na podstawie art. 78, do czasu zakończenia
postępowania dyscyplinarnego, nie dłużej jednak niż przez rok, a po roku należy mu
się 100% dochodu zastępowanego komornika.
W odniesieniu do zastępcy komornika odwołanego lub zmarłego, gdy powrót
do rewiru zastępowanego komornika nie jest możliwy i zastępstwo jest stałe, z
reguły na dłuższy czas, ustawa w art. 27a przewiduje odpowiednie stosowanie do
takiego zastępcy art. 3a oraz art. 28. Oznacza to, że zastępca odwołanego lub
zmarłego komornika wykonuje na własny rachunek czynności egzekucyjne oraz
inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów i stosuje się do
niego przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych, o ubezpieczeniach
społecznych, o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz dotyczące osób
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Taki zastępca prowadzi więc
kancelarię komorniczą na własny rachunek, jak komornik, jednak w odniesieniu do
jego wynagrodzenia ustawodawca nie odwołał się do odpowiedniego stosowania
zasad i przepisów dotyczących dochodu komornika, a przeciwnie, uregulował
odrębnie wynagrodzenie takiego zastępcy, wskazując w art. 63 ust. 3, że należy mu
się cały dochód zastępowanego komornika, z zastrzeżeniem ust. 5. Należy mu się
więc dochód w rozumieniu ust. 4, to jest pobrane i ściągnięte w danym miesiącu
opłaty egzekucyjne oraz zwrot wydatków gotówkowych za przejazdy, określone w
art. 39 ust. 2 pkt 3, pomniejszone o koszty działalności egzekucyjnej komornika i
sumy określone w art. 63 ust. 5, czyli o należne zastępowanemu odwołanemu
komornikowi albo spadkobiercom zastępowanego komornika zmarłego opłaty
prawomocnie ustalone przed odwołaniem lub śmiercią.
Przepis art. 63 ust. 5 wprowadza, nieznane przed nowelizacją z dnia 24
września 2004 r., uregulowanie przyznające odwołanemu komornikowi albo
spadkobiercom zmarłego komornika wynagrodzenie w postaci opłat prawomocnie
ustalonych przed ich odwołaniem lub śmiercią, niezależnie od tego, kiedy wpłynęły
do kasy kancelarii. Prawo do takich opłat jest wyjątkiem od zasady, że odwołanemu
komornikowi ani spadkobiercom zmarłego komornika nie należy się żadne
wynagrodzenie ani dochód, cały bowiem dochód z prowadzenia rewiru otrzymuje
zastępca komornika. Jest szczególną regulacją odnoszącą się tylko do komornika
odwołanego lub spadkobierców komornika zmarłego; nie dotyczy komornika
zastępowanego w warunkach art. 26 ust. 1, a więc gdy z powodu przeszkód
prawnych lub faktycznych nie może on przejściowo pełnić obowiązków komornika.
Należy mu się tylko albo część dochodu wynikająca z umowy zawartej z jego
zastępcą, albo 75% lub 50% dochodu, zgodnie z art. 63 ust. 1, a jeżeli przyczyną
zastępstwa jest zawieszenie komornika na podstawie art. 78, należy mu się przez
rok dochód wyżej wskazany, a następnie nie należy mu się żaden dochód ani
wynagrodzenie, cały bowiem dochód pobiera jego zastępca. Komornik
zastępowany w warunkach art. 26 ust. 1 u.k.s.e. nie ma prawa do szczególnego
wynagrodzenia w postaci opłat, o jakim mowa w art. 63 ust. 5, które ustawodawca
przewidział jako wyjątkową gratyfikację, a więc swojego rodzaju premię dla
komornika odwołanego często po wielu latach pracy lub dla spadkobierców
komornika zmarłego, którym nie przysługuje żaden udział w dochodach rewiru,
prowadzonego przez odwołanego lub zmarłego komornika przeważnie przez wiele
lat.
Jako regulacja szczególna i wyjątek od określonych wyżej zasad, przepis art.
63 ust. 5 musi być interpretowany ściśle i nie może być stosowany odpowiednio do
innych sytuacji ani osób, niż w nim wskazane. Skoro przyznaje ściśle określone
przywileje finansowe tylko komornikowi odwołanemu oraz spadkobiercom zmarłego
komornika i wyraźnie stanowi w ust. 3, że zastępcy odwołanego lub zmarłego
komornika należy się cały dochód prowadzonego rewiru, z wyjątkiem sum
składających się na te właśnie finansowe przywileje należne zastępowanemu
komornikowi lub spadkobiercom, to jednoznacznie odnosi się tylko do tych osób, a
nie także do odwołanego zastępcy odwołanego lub zmarłego komornika. Nie może
być także odpowiednio do niego stosowany zarówno ze względu na swoją
jednoznaczną treść i cel, jak i brak ogólnej normy przewidującej stosowanie do
wynagrodzenia zastępcy komornika przepisów dotyczących komornika. Wykładnia
językowa, systemowa i funkcjonalna art. 63 u.k.s.e. nie pozwala zatem na przyjęcie,
że odwołanemu zastępcy komornika zmarłego lub odwołanego należą się opłaty
prawomocnie ustalone przed jego odwołaniem. Zgodnie z art. 63 ust. 3, przez okres
pełnienia funkcji zastępcy należy mu się jedynie cały dochód, w rozumieniu art. 63
ust. 4, osiągany w prowadzonym w zastępstwie rewirze.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
oddalił skargę
kasacyjną.