Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 127/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Herbert Szurgacz
Protokolant Małgorzata Beczek
w sprawie z powództwa B. W.
przeciwko Uzdrowisku "B. " SA w B.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 4 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 30 listopada 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Pozwem z dnia 4 maja 2006 roku B. W. wniósł o zasądzenie od
pozwanego Uzdrowiska S.A. kwoty 32.010,00 zł. tytułem odszkodowania
za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w B. wyrokiem z dnia 29 czerwca 2006
r., w pkt I zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10.676,72 zł.
tytułem odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę za
wypowiedzeniem z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę w tym trybie; w pkt II oddalił powództwo w pozostałej części; w pkt
III zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800,00 zł. tytułem
kosztów zastępstwa prawnego; w pkt IV wyrokowi w części dotyczącej
kwoty 6.063,68 zł. nadał rygor natychmiastowej wykonalności.
Sąd Rejonowy ustalił, że B. W. w dniu 30 lipca 2004 roku uchwałą
rady nadzorczej powołany został na stanowisko członka zarządu -
Dyrektora ds. handlowych w Uzdrowisku S.A. po wcześniejszym
wygraniu konkursu na to stanowisko. Z dniem 1 sierpnia 2004 roku rada
nadzorcza podpisała z nim, jako członkiem zarządu umowę o pracę na
czas określony do dnia 31 lipca 2005 roku. Kolejną umowę zawarto z nim
w dniu 5 lipca 2005 roku na czas określony do dnia 31 grudnia 2005
roku, a następnie w dniu 26 października 2005 roku rada nadzorcza
zawarła z powodem umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia 1
stycznia 2006 roku.
Do zadań i obowiązków powoda jako dyrektora handlowego należało
kierowanie i organizowanie sprzedaży pełnopłatnych usług lecznictwa
uzdrowiskowego i wody "B."; badanie rynku w obszarze zainteresowania spółki,
analiza perspektywicznej atrakcyjności dotychczasowego profilu działania,
poszukiwanie nowych obszarów i kierunków działania; przygotowywanie danych o
rynku niezbędnych do opracowania strategicznych, taktycznych i operacyjnych
planów działalności gospodarczej spółki, ścisła współpraca w tym zakresie ze
służbami medycznymi, technicznymi i finansowymi; opracowywanie rocznych i
wieloletnich projektów planów sprzedaży usług i produkcji oraz ich realizacja;
opracowywanie programów rozwoju spółki w zakresie tworzenia sieci dystrybucji;
3
opracowywanie planów i koordynacja programów marketingowych spółki oraz
wydatków budżetu. Ponadto dyrektor d/s handlowych odpowiadał za zagadnienia
dotyczące działalności pionu oraz wykonywanie zaleceń zawartych w regulaminie
organizacyjnym a w szczególności za: realizację planów sprzedaży usług
lecznictwa uzdrowiskowego i produkcji „w dynamice planowanej rentowności
sprzedaży”; opracowywanie i wdrażanie programów spółki zawartych w strategii
rozwoju, nadzór nad prawidłową ewidencją, udokumentowaniem i rozliczaniem
sprzedanych usług leczniczych i produkcji zdrojowej oraz za nadzór i koordynację
pracy podległych komórek.
Od trzech lat Spółka „generowała” straty w zakresie produkcji i
sprzedaży wody mineralnej. Za okres, kiedy powód pracował jako
dyrektor handlowy, odnotowano nieznaczne zmniejszenie strat, lecz
uzdrowisko nie osiągało zaplanowanych wyników.
W kwietniu 2006 r. walne zgromadzenie Spółki odwołało trzech
członków rady i powołało trzech nowych.
W dniu 22 kwietnia 2006 roku odbyło się posiedzenie rady
nadzorczej, na której podjęto między innymi uchwałę nr 56/111/06, mocą
której odwołano B. W. z funkcji członka zarządu z dniem 22 kwietnia
2006 roku oraz uchwałę nr 57/111/06, którą rada nadzorcza postanowiła
rozwiązać umowę o pracę zawartą z powodem w dniu 26 października
2005 roku za wypowiedzeniem ustalając, iż okres wypowiedzenia upływa
z dniem 31 maja 2006 roku. Podjęcia tej ostatniej uchwały nie
przewidywał porządek posiedzenia rady nadzorczej z dnia 22 kwietnia
2006 roku. Obydwie te uchwały zostały powodowi odczytane i wręczone
w dniu 22 kwietnia 2006 roku przez przewodniczącego Rady – O. G.
Wynagrodzenie miesięczne B. W jako członka zarządu dyrektora
ds. handlowych wynosiło miesięcznie 10.676,72 zł. brutto.
Na podstawie powyższego stanu faktycznego Sąd Rejonowy
zważył, iż art. 30 § 3 k.p. stanowi, iż oświadczenie każdej ze stron o
wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia
powinno nastąpić na piśmie, zaś § 4 tegoż artykułu wymaga, aby w
oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na
4
czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia
powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub
rozwiązanie umowy. Przewodniczący Rady Nadzorczej odczytał i wręczył
powodowi dwie uchwały, w tym uchwałę o wypowiedzeniu umowy o
pracę, której nie przewidywał porządek posiedzenia rady. Wbrew zaś
wymaganiom określonym wart. 30 § 5 k.p. w uchwale o wypowiedzeniu
umowy o pracę nie zamieszczono pouczenia o przysługującym
pracownikowi prawie odwołania do sądu pracy. Taką procedurę
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, zdaniem tego Sądu, należy
uznać za wadliwą i naruszającą przepisy o wypowiadaniu umów o pracę.
Rada nadzorcza mogła jednakże jednocześnie z odwołaniem
powoda z funkcji członka Zarządu wypowiedzieć mu umowę o pracę i nie
e musiało to być uczynione w jednej uchwale, skoro najpierw powzięto
uchwałę o odwołaniu „z członka Zarządu” a następnie w kolejnej uchwale
wypowiedziano mu umowę o pracę. Spełniony został zatem wymóg 30 §
3 k.p. bo powód przyznał także, że na piśmie otrzymał obie uchwały po
ich odczytaniu. Z zeznań świadka O. G. wynikało, iż przyczyną
wypowiedzenia umowy o pracę było odwołanie go z funkcji członka
zarządu. Sąd Rejonowy uznał, że dopuszczalne było dokonanie
wypowiedzenia przez radę nadzorczą jednocześnie z odwołaniem z
funkcji członka zarządu oraz wyręczenie się przez radę przewodniczącym
przy odczytaniu i doręczeniu uchwał.
Sąd Rejonowy uznał, iż wadliwość wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę poza brakiem stosownego pouczenia, polega na tym, iż
wskazana przyczyna tego wypowiedzenia tj. odwołanie z funkcji członka
zarządu jest ogólnikowa i nieprawdziwa skoro rzeczywistą przyczyną był
brak efektów finansowych działania powoda jako dyrektora ds.
handlowych. Przyczyną taką była także nieskuteczność działania i
niezrealizowanie założonych planów w zakresie produkcji i sprzedaży
wody mineralnej. Niewystarczające jest zatem wskazanie przez pozwaną
Spółkę jako przyczyny rozwiązania umowy o pracę tylko faktu odwołania
5
danej osoby z funkcji członka zarządu. Wypowiedzenie dokonane zostało
zatem bez uzasadnionej przyczyny.
W sytuacji, w której w porządku obrad rady nadzorczej w dniu 22
kwietnia 2006 roku nie znalazł się punkt o wypowiedzeniu umowy pracę
powodowi, nie można było podjąć takiej uchwały, co jasno wynika z
przepisów kodeksu spółek handlowych. O wysokości odszkodowania
zadecydowały okoliczności sprawy, w tym łączny staż pracy powoda w
uzdrowisku i „że w tym czasie Spółka nie osiągnęła planowanych
wyników, generując nadal straty w zakresie sprzedaży i produkcji wody
mineralnej, za co odpowiedzialny był B. W”.
Z tych względów Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo i zasądził na
rzecz powoda odszkodowanie w wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia i w pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 30 listopada 2006 r., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I w ten
sposób, że oddalił powództwo i oddalił apelacje powoda.
Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy dokonał właściwych
ustaleń faktycznych w sprawie i w oparciu o te ustalenia trafnie zważył, że
pracodawca uchwałami rady nadzorczej dokonał skutecznego
wypowiedzenia B. W. umowy o pracę i nie naruszył przy tym przepisów
prawa pracy wskazanych w apelacji powoda.
Słusznie Sąd pierwszej instancji uznał, iż rada nadzorcza mogła
jednocześnie z odwołaniem powoda z funkcji członka Zarządu
wypowiedzieć mu umowę o pracę. W wyroku z dnia 23 stycznia 2004 roku
(sygn. I PK 213/03) Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeśli rada nadzorcza chce
rozwiązać umowę o pracę z prezesem (członkiem zarządu) musi to
uczynić jednocześnie z odwołaniem go z funkcji prezesa (członka
zarządu), ponieważ po odwołaniu staje się on zwykłym pracownikiem,
wobec którego kompetencje pracownicze wykonuje zarząd. Sąd
Okręgowy, zgodził się z tym poglądem i uznał, że w przedmiotowej
sprawie rada nadzorcza wypowiedzenia powodowi umowy o pracę
6
dokonała jednocześnie z odwołaniem go z funkcji członka zarządu. Obie
uchwały podjęto jednego dnia, w trakcie jednego posiedzenia, jedna po
drugiej, o czym świadczy między innymi numeracja tych uchwał.
Następnie przewodniczący rady nadzorczej w imieniu rady - jako organu
uprawnionego złożył powodowi oświadczenie woli, w ramach którego
poinformował go o odwołaniu z funkcji członka zarządu i wskutek tego o
wypowiedzeniu umowy o pracę.
Przewodniczący rady wręczył B. W. obie uchwały. Dzięki temu
spełniono wymagania prawem przewidziane co do pisemności
oświadczenia wypowiadającego umowę o pracę i skuteczności w dotarciu
tego oświadczenia do jego adresata.
Nietrafnie, zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy przyjął, że
uchwała o wypowiedzeniu umowy o pracę powodowi nie mogła być
podjęta przez radę w sytuacji nieobjęcia jej porządkiem obrad. Uchwała ta
nie została wzruszona w sposób wymagany przez przepisy prawa, zatem
obowiązuje. Treść uchwał, a przede wszystkim treść protokołu
posiedzenia rady odbytego w dniu 22 kwietnia 2006 roku wynika, że w
posiedzeniu tym brali udział wszyscy członkowie rady, wcześniej
prawidłowo powiadomieni o tym posiedzeniu. Nie można zatem odmówić
radzie prawa do podjęcia uchwały o wypowiedzeniu powodowi umowy o
pracę w sytuacji braku sprzeciwu co do objęcia jej porządkiem obrad.
Sąd Okręgowy powołał się na wyroki Sądu Najwyższego (z 26
stycznia 2000 r., sygn. I PKN 479/99 i z 25 listopada 1997 r., sygn. I PKN
388/97) i uznał, że odwołanie pracownika ze stanowiska członka zarządu
w spółce kapitałowej stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie
umowy o pracę, której zawarcie wiązało się bezpośrednio z powołaniem
go na to stanowisko. W wyroku z dnia 21 stycznia 2000 r. I PKN 479/99
Sąd Najwyższy stwierdził, że odwołanie ze stanowiska członka zarządu,
które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa
handlowego z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie
umowy o pracę (art. 45 § 1 KP) pracownikowi zatrudnionemu w
charakterze członka zarządu.
7
Sąd drugiej instancji podkreślił, że słusznie wskazał pozwany w
apelacji, co wynika również ze zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, w tym akt osobowych, że z powodem zawarto jedną
umowę o pracę powierzając mu stanowisko członka zarządu-dyrektora
ds. handlowych. Funkcja w zarządzie Spółki była ściśle związana z
kierowniczym stanowiskiem, jakie zajmował powód. Z tego względu nie
można uznać, że przyczyna dla której doszło do rozwiązania z powodem
umowy o pracę nie była zasadna. Nie była to również przyczyna
ogólnikowa i zgodnie z przywołanym orzecznictwem Sądu Najwyższego
wystarczająca.
Podanie przez pracodawcę przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie umowy o pracę może nastąpić w odrębnym piśmie
doręczonym pracownikowi wcześniej lub równocześnie z pismem
zawierającym wypowiedzenie umowy. Sąd Okręgowy powołał się na
wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 r., sygn. I PKN 331/98.
Sąd drugiej instancji w pełni podzielił pogląd Sądu Najwyższego, który
wyjaśnił, iż wprawdzie przepis art. 30 § 4 k.p. stanowi, że przyczyna
uzasadniająca wypowiedzenie powinna być wskazana w oświadczeniu
pracodawcy o wypowiedzeniu, ale nie oznacza to, że oświadczenie o
wypowiedzeniu należy ograniczać tylko do jednego dokumentu (pisma).
Funkcją tego przepisu jest bowiem, aby pracownik dowiedział się od
pracodawcy, jaka jest przyczyna wypowiedzenia. Funkcję tę w pełni
realizuje doręczenie pracownikowi pisma wypowiadającego umowę o
pracę i drugiego pisma informującego o przyczynie wypowiedzenia.
Pismo wskazujące przyczynę wypowiedzenia powinno być doręczone
wcześniej lub równocześnie z pismem wypowiadającym umowę o pracę.
Jak zważył Sąd Rejonowy, do czego przychylił się Sąd Okręgowy,
tak było w przedmiotowej sprawie. Przewodniczący Rady Nadzorczej
wręczył bowiem powodowi dwie uchwały, jedna zawierała oświadczenie o
rozwiązaniu z nim stosunku pracy za wypowiedzeniem, druga zaś
uchwała precyzowała przyczynę takiego wypowiedzenie. Zgodnie z
zeznaniami powoda obie uchwały otrzymał on równocześnie, w tym
8
samym czasie. Z tych względów Sąd drugiej instancji uznał, iż w zakresie
wymogu podania przyczyny pracodawca nie naruszył przepisów prawa
pracy.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy słusznie zauważył, że
w oświadczeniu rady brak było pouczenia z art. 30 § 5 k.p., który to
przepis stanowi, że pracodawca w oświadczeniu wypowiadającym umowę
o pracę "powinien" zawrzeć pouczenie o prawie odwołania do sądu pracy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji wymóg ten ustawodawca sformułował w
sposób „powinnościowy, ale nie obligatoryjny”. Bowiem w sytuacji braku
prawidłowego pouczenia pracownika i uchybienia przez niego terminowi
do odwołania się do sądu, zasadne będzie przywrócenie mu terminu do
zgłoszenia takiego powództwa.
Wobec zmiany orzeczenia Sądu Rejonowego i oddalenia
powództwa B. W. jego apelacja nie została uwzględniona. Jego żądanie
zasądzenia „maksymalnie wysokiego” odszkodowania równego
trzymiesięcznemu wynagrodzeniu Sąd Okręgowy uznał za bezzasadne.
Nie uznał, wbrew temu co zarzucił skarżący, że pracodawca dokonał
bezprawnego rozwiązania stosunku pracy. „Na marginesie” zauważył, że
odszkodowanie zasądzone powodowi przez Sąd pierwszej instancji
stanowi „swoisty ryczałt”, to jego „wysokość w ramach wyznaczonych
przepisami prawa miarkowana jest przez Sąd przy uwzględnieniu
okoliczności sprawy, w tym rozmiaru poniesionej szkody, której powód w
sprawie nie wykazał w wymiarze uzasadniającym zasądzenie
maksymalnego odszkodowania”.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną
wniesioną przez powoda. Wyrokowi Sądu Okręgowego zarzucono
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 31
kodeksu pracy w zw. z art. 379 § 1
Kodeksu spółek handlowych przez błędną wykładnię art. 379 § 1 k.s.h. i
niewłaściwe zastosowanie obu przepisów, poprzez przyjęcie, że rada nadzorcza
spółki "Uzdrowisko B. " Spółka Akcyjna po odwołaniu pierwszą uchwałą powoda z
9
funkcji członka zarządu była umocowana do wypowiedzenia powodowi, jako
byłemu członkowi zarządu, stosunku pracy łączącego powoda z pozwaną Spółką;
art. 45 § 1 Kodeksu pracy poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji zmianę
wyroku pierwszej instancji i oddalenie powództwa, mimo istnienia ustawowej
przesłanki uwzględnienia powództwa, to jest wypowiedzenia umowy o pracę na
czas nieokreślony z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę; art. 30
§ 5 Kodeksu pracy przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że przepis ten wyraża
jedynie powinność, a nie obowiązek pracodawcy zawarcia w wypowiedzeniu
umowy o pracę pouczenia o przysługującym pracownikowi odwołaniu do sądu
pracy.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Zgodnie z art. 379 § 1
Kodeksu spółek handlowych, rada nadzorcza spółki akcyjnej reprezentuje spółkę w
umowach (czynnościach prawnych) zawieranych między spółką a członkiem
zarządu. Przepis ten ma charakter wyjątku i jako taki powinien być wykładany
ściśle. Zasadą jest bowiem, że to zarząd reprezentuje spółkę jako osobę prawną
(art. 368 § 1 k.s.h.) . Funkcje rady nadzorczej są odmienne, o wynika już z nazw
obu organów. Radzie nadzorczej została przypisana funkcja reprezentowania
spółki akcyjnej w umowach i sporach między spółką a członkami jej zarządu z tego
względu, by zarząd nie występował po obu stronach tych czynności. Kompetencja
rady nadzorczej ogranicza się do aktualnych członków zarządu, wygasa gdy osoba
wobec której czynność ma być podjęta przestała pełnić funkcję członka zarządu.
Taki skutek – wygaśnięcie członkostwa w zarządzie – następuje z chwilą podjęcia
uchwały o odwołaniu. Z tą chwilą rada nadzorcza traci kompetencję do
reprezentowania spółki akcyjnej w czynnościach prawnych między tą spółką a
byłym już członkiem zarządu. Sąd Najwyższy przyjął pogląd, że rada nadzorcza
może jednocześnie z odwołaniem członka zarządu rozwiązać z nim umowę o pracę
(wyrok z dnia 23 stycznia 2004 r. I PK 213/03 Monitor Prawniczy 2004, nr 5, s.
10
203). Pogląd ten jest słuszny. Trzeba jednakże dosłownie rozumieć równoczesność
czynności rady nadzorczej. Sąd Najwyższy jest zdania, że równoczesność
czynności ma miejsce tylko wówczas, gdy są one podjęte w jednej uchwale. Z
chwilą podjęcia uchwały o odwołaniu pracownik traci członkostwo w zarządzie a
rada kompetencję do reprezentowania spółki w czynnościach z tym pracownikiem,
w tym zwłaszcza kompetencję do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy
o pracę. Kompetencja do podjęcia tej czynności przechodzi do zarządu. Pracownik
stał się bowiem byłym członkiem zarządu z chwilą podjęcia uchwały o odwołaniu i
przestał go dotyczyć wyjątek od zasady reprezentowania spółki przez zarząd.
Podjęcie kolejnej uchwały w przedmiocie wypowiedzenia umowy o pracę
bezpośrednio po uchwale o odwołaniu nie wystarcza do zachowania kompetencji
rady nadzorczej do reprezentowania spółki. Wypowiedzenie umowy o pracę w
następnej uchwale nie spełnia wymagania jednoczesności z odwołaniem z funkcji w
zarządzie, choćby następna uchwała została podjęta bezpośrednio po odwołaniu.
Podobnie nieprecyzyjne są rozważania Sądu Okręgowego badającego zgodność
dokonanego wypowiedzenia z przepisami ( w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.) w
zakresie dochowania przez pracodawcę wskazania a przyczyny wypowiedzenia.
Słuszny jest pogląd podzielony przez ten Sąd, iż wskazanie przyczyny może
nastąpić w innym piśmie niż to, które zawiera oświadczenie pracodawcy o
wypowiedzeniu umowy o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 r. I
PKN 331/98 OSNP 1999, nr 21, poz. 690). Nie oznacza to jednakże zachowania
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę w sytuacji, gdy z porównania dwóch pism
jednocześnie wręczonych można wydedukować przyczynę wypowiedzenia.
Natomiast całkowicie chybiony jest zarzut skargi sprowadzający się do
kwestionowania skutków braku pouczenia pracownika o prawie odwołania się do
sądu, wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 30 § 5 k.p. Pouczenie nie jest
składnikiem oświadczenia woli o wypowiedzeniu. Dlatego niekwestionowana jest
taka interpretacja art. 30 § 5 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p., w myśl której brak
pouczenia nie skutkuje niezgodnością z prawem wypowiedzenia lecz ma wpływ na
możliwość przywrócenia terminu do złożenia odwołania w razie jego niezachowania
przez pracownika. W tym zakresie pogląd wyrażony w zaskarżonym wyroku jest
11
słuszny Można dodać, że zastosowanie nieprawidłowego okresu wypowiedzenia
również nie powoduje niezgodności z prawem dokonanego wypowiedzenia w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p.
Ponieważ zrzuty naruszenia art. 45 § 1 k.p. i art. 379 § 1 k.s.h. okazały
się zasadne, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c.