Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 24/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa D. P.
przeciwko "E. A. P." Sp. z o.o. w W.
o przywrócenie do pracy
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 21 czerwca 2006 r., sygn. akt (...)
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację
2. nie obciąża powódki kosztami postępowania kasacyjnego.
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2005 r. (..) Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych dla W. P. oddalił powództwo D. P. przeciwko „E. A. P.”
Spółce z o.o. w W. o przywrócenie do pracy. Sąd ustalił, że powódka była
2
zatrudniona w pozwanej Spółce od dnia 7 czerwca 2000 r. W dniu 24 listopada
2003 r. strony złożyły zgodne oświadczenie, że umowa o pracę rozwiąże się z
dniem 29 lutego 2004 r. Po zawarciu porozumienia powódka została zwolniona od
świadczenia pracy i otrzymała należne wynagrodzenie. W dniu 2 kwietnia 2004 r.
powódka dowiedziała się, że jest w ciąży, która trwała 7-8 tygodni i zwróciła się do
pozwanej o przywrócenie do pracy. Wobec negatywnej odpowiedzi pozwanej w
dniu 9 kwietnia 2004 r. wniosła powództwo. Oceniając ten stan faktyczny Sąd
uznał, że między stronami doszło do skutecznego rozwiązania stosunku pracy a
oświadczenie woli powódki nie było dotknięte wadami. W szczególności nie działała
ona pod wpływem błędu lub groźby. W chwili zwarcia porozumienia powódka nie
była w ciąży. Wobec zawarcia porozumienia nie podlega ona ochronie
przewidzianej w art. 177 § 1 k.p., który to przepis zawiera zakaz wypowiadania lub
rozwiązywania stosunku pracy w okresie ciąży w drodze jednostronnej czynności
prawnej pracodawcy.
Po rozpoznaniu apelacji powódki Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. zmienił zaskarżony wyrok i przywrócił powódkę do
pracy u pozwanej na dotychczasowych warunkach. Sąd Okręgowy uznał ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji za prawidłowe. Z ustaleń tych wynika, że w
dacie składania pracodawcy oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za
porozumieniem stron powódka nie była w ciąży, nie działała zatem pod wpływem
błędu co do swojego stanu. Okoliczność ta nie pozbawia jej jednak ochrony
wskazanej w art. 177 § 1 k.p., a więc zakazu rozwiązania już wypowiedzianej
umowy. Przyjęcie przez pozwaną w dniu 24 listopada 2003 r. oferty powódki
rozwiązania stosunku pracy nie mieści się w kategorii jednostronnych czynności
prawnych rozwiązujących skutecznie umowy o pracę, skoro powódka żąda uznania
tej czynności za bezskuteczną, gdyż po dokonaniu wypowiedzenia okazało się, że
dopiero w okresie wypowiedzenia zaszła w ciążę. W powyższym zakresie Sąd
Okręgowy podziela stanowisko prezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
29 marca 2001 r., I PKN 330/00 (OSNP 2003 Nr 1, poz. 11). W tych
okolicznościach Sąd Okręgowy orzekł o przywróceniu powódki do pracy, wskazując
jako podstawę prawną przepis art. 45 k.p.
3
Od tego wyroku pozwana wniosła skargę kasacyjną i opierając ją na
podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 177 § 1 k.p.
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji ewentualnie
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania. W
uzasadnieniu skargi podniosła, że wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku dotyczą sytuacji, gdy do rozwiązania umowy o pracę doszło w wyniku
wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. Tymczasem umowa o pracę z
powódką rozwiązała się w wyniku porozumienia stron. Przepis art. 177 § 1 k.p. ma
zastosowanie tylko do tych sposobów rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony, dla skuteczności których wystarczające jest jednostronne
oświadczenie woli pracodawcy – rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za
wypowiedzeniem (art. 30 § 1 pkt 2 k.p.) lub bez wypowiedzenia art. 30 § 1 pkt 3
k.p.). W przypadku rozwiązania umowy o pracę w sposób wskazany w art. 30 § 1
pkt 1 k.p. obie strony stosunku pracy, a zatem nie tylko pracodawca lecz również
pracownik, dokonują wspólnie czynności prawnej skutkującej rozwiązanie umowy o
pracę. Przepis art. 177 § 1 k.p. nie odnosi się do porozumienia stron w przedmiocie
rozwiązanie umowy o pracę lecz tylko do rozwiązania umowy o pracę przez
pracodawcę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Słuszny jest zarzut błędnej
wykładni art. 177 § 1 k.p. Przepis ten stanowi, że pracodawca nie może
wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie
urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające
rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę
zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Z
literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że pracodawca nie może skutecznie
złożyć pracownicy oświadczenia o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy w
okresie, kiedy jest ona w ciąży. W orzecznictwie przyjmuje się jednak, że nawet
skuteczne wypowiedzenie umowy pracownicy, która nie jest w ciąży, nie może
spowodować rozwiązania umowy o pracę, jeżeli pracownica zajdzie w ciążę w
okresie wypowiedzenia. Tej kwestii dotyczy powołany w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r. I PKN
330/00 a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1995 r., I PRN 23/95
4
(OSNAP i US 1995 nr 22, poz. 276), w którym stwierdza się, że wynikający z art.
177 § 1 k.p. zakaz rozwiązywania umowy o pracę z pracownicą w okresie ciąży
obowiązuje również w sytuacji, gdy zaszła ona w ciążę w okresie wypowiedzenia.
Sąd Okręgowy uznał, że stanowisko wyrażone w tych orzeczeniach ma
zastosowanie do powódki, gdyż jego zdaniem powódka zaszła w ciążę w okresie
wypowiedzenia. Pomija jednak fakt, że w przypadku powódki nie może być mowy o
okresie wypowiedzenia. Umowa o pracę nie została bowiem rozwiązana przez
wypowiedzenie jednej ze stron, kiedy to umowa rozwiązuje się z upływem okresu
wypowiedzenia (art. 32 k.p.). Rozwiązanie umowy nastąpiło na podstawie
porozumienia stron, w którym strony dowolnie mogą ustalić termin zakończenia
stosunku pracy. Okres, który biegnie od daty zawarcia porozumienia do ustalonego
przez strony terminu, nie jest okresem wypowiedzenia.
Ochrona przewidziana w art. 177 § 1 k.p. dotyczy sytuacji, gdy
pracodawca w drodze jednostronnej czynności prawnej wypowiada umowę o pracę
pracownicy w okresie ciąży lub rozwiązuje z nią umowę o pracę bez
wypowiedzenia bez zachowania określonego tym przepisem trybu. Wypowiedzenie
umowy o pracę dokonane w tym okresie jest naruszeniem prawa i pracownicy
przysługuje roszczenie określone w art. 45 § 1 k.p., na podstawie którego sąd
przywraca do pracy pracownika w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy jest
nieuzasadnione, lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Przepis ten
nie ma zastosowania w przypadku rozwiązania umowy o pracę w inny sposób, niż
za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. Nie może on być podstawą
dochodzenia roszczeń przez pracownicę, której stosunek pracy został rozwiązany
w okresie ciąży lecz na innej niż wypowiedzenie pracodawcy podstawie. Przepis
art. 177 § 1 k.p. nie zakazuje rozwiązania umowy o pracę w okresie ciąży za
wypowiedzeniem dokonanym przez pracownicę ani za wzajemnym porozumieniem
stron. Pracownica ma tu pełną swobodę i jeżeli wiedząc o stanie ciąży składa
oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę lub zgodzie na jej rozwiązanie za
porozumieniem stron, nie może kwestionować skuteczności rozwiązania umowy.
Problem występuje wówczas, gdy pracownica składa takie oświadczenie będąc w
ciąży lecz nie mając świadomości o swoim stanie. W takiej sytuacji w orzecznictwie
Sądu Najwyższego dopuszcza się możliwość uchylenia się przez pracownicę od
5
skutków prawnych oświadczenia woli jako złożonego pod wpływem błędu. W
wyroku z dnia 19 marca 2002 r., I PKN 156/01 (OSNP 2004 nr 5, poz. 78) Sąd
Najwyższy stwierdził, że pracownica, która nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła
oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania umowy o pracę może się uchylić od
skutków tego oświadczenia niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez
pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć. Pogląd
ten został powtórzony w wyroku z dnia 11 czerwca 2003 r., I PK 206/02 (OSNP
2004 nr 16, poz. 278). Jednakże w takiej sytuacji podstawą prawną roszczeń
pracownicy nie jest przepis art. 45 k.p., zatem nie orzeka się o przywróceniu do
pracy. Jeżeli nastąpiło skuteczne uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia
woli, uznaje się, że stosunek pracy nie został rozwiązany i trwa nadal.
W przypadku powódki uchylenie się od skutków prawnych
oświadczenia woli nie było możliwe, gdyż zawierając porozumienie z pozwaną nie
była w ciąży. Nie można zatem mówić o działaniu pod wpływem błędu. Nie ma
również innej podstawy prawnej do reaktywowania stosunku pracy. W wyroku z
dnia 3 lutego 1993 r., I PZP 72/92 (niepublikowanym) Sąd Najwyższy stwierdził, że
przepis art. 8 k.p. nie stanowi podstawy dla domagania się przez pracownicę, która
w dacie składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę nie była w ciąży,
a zaszła w ciążę po tej dacie, ustalenia, że umowa o pracę trwa nadal. Nie było
zatem podstawy prawnej do uwzględnienia roszczeń powódki, gdyż przepis art. 177
§ 1 k.p. nie daje podstawy do uznania za niezgodne z prawem rozwiązania umowy
o pracę za porozumieniem stron zawartym z pracodawcą przez pracownicę, która
nie była w ciąży, a zaszła w ciążę przed określonym w porozumieniu terminem
rozwiązania umowy. Uwzględnienie przez Sąd Okręgowy apelacji powódki
nastąpiło z naruszeniem tego przepisu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. Sąd
Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i oddalił apelację.