Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 1 PAŹDZIERNIKA 2007 R.
V KK 9/07
Przepisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze
zm.), dotyczące kręgu osób, którym przysługuje odszkodowanie w wyni-
ku stwierdzenia nieważności orzeczenia, nie podlegają wykładni rozsze-
rzającej.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik.
Sędziowie: SN Z. Stefaniak (sprawozdawca),
SA (del. do SN) Z. Puszkarski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Wilkosz–Śliwa.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 października 2007 r.,
sprawy z wniosku Józefy K. i in., o odszkodowanie i zadośćuczynienie za
niesłuszne skazanie Józefa M., dochodzone w trybie ustawy z dnia 23
lutego 1991 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.), z powodu kasacji na nie-
korzyść, wniesionej przez prokuratora od wyroku Sądu Apelacyjnego w
W. z dnia 11 maja 2006 r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 listopada 2005 r.
u c h y l i ł wyrok Sądu Apelacyjnego w W. w zaskarżonej części i w tym
zakresie sprawę p r z e k a z a ł temu sądowi do ponownego rozpo-
znania w postępowaniu odwoławczym.
2
Z u z a s a d n i e n i a :
W dniu 9 lutego 1999 r. Józefa K. złożyła wniosek o zasądzenie od
Skarbu Państwa kwoty 150 000 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczy-
nienia, w związku z unieważnieniem wyroku skazującego jej brata Józefa
M. na karę śmierci. Do wnioskodawczyni dołączyli się kolejni wniosko-
dawcy, a to: siostry (...) , córki brata (...).
Sąd Okręgowy w W., wyrokiem z dnia 25 lutego 2003 r., zasądził
na podstawie art. 9 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz. U. Nr 34, poz.
149 ze zm.) od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyń kwotę 20 000
zł (...).
Od tego orzeczenia apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni
Józefy K. (...) i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie
na rzecz wnioskodawczyni kwoty 150 000 zł tytułem odszkodowania i
zadośćuczynienia, w związku z unieważnieniem wyroku skazującego Jó-
zefa M. na karę śmierci(...), ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Okrę-
gowego w W. w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie
do ponownego rozpoznania temu Sądowi.
Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2004 r., uchylił
zaskarżony wyrok w stosunku do wnioskodawczyni Józefy K., a na pod-
stawie art. 435 k.p.k. również w stosunku do pozostałych wnioskodaw-
czyń w części oddalającej żądania wymienionych wnioskodawczyń, o
zasądzenie na ich rzecz od Skarbu Państwa kwoty 150 000 zł tytułem
odszkodowania i zadośćuczynienia związanych z unieważnieniem wyro-
ku skazującego Józefa M. na karę śmierci (...) i sprawę w tym zakresie
przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W., w po-
zostałej zaś części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
3
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy w W. wyrokiem
z dnia 28 listopada 2005 r., zasądził na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) od Skarbu Pań-
stwa na rzecz wnioskodawców – następców prawnych i spadkobierców
represjonowanego Józefa M. kwotę 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę oraz kwotę 2 000 zł tytułem odszkodowania za po-
niesioną szkodę, w łącznej kwocie 102 000 zł wraz z ustawowymi odset-
kami licząc od dnia uprawomocnienia się wyroku (...).
Od tego orzeczenia apelację na niekorzyść wniósł Prokurator
Okręgowy w W. (...) i również pełnomocnik wnioskodawczyni Józefy K.
(...).
Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z dnia 11 maja 2006 r., uchylił
orzeczenie zawarte w pkt III zaskarżonego wyroku i sprawę w tym za-
kresie przekazał Sądowi Okręgowemu w W. w celu wydania postano-
wienia, co do określenia sądu właściwego do rozpoznania żądania wnio-
skodawców o zwrot przedmiotów należących do Józefa M., a zatrzyma-
nych mu lub zasądzenie na ich rzecz równowartości tych przedmiotów w
kwocie 5 900 zł, a w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w
mocy.
Od tego orzeczenia Sądu odwoławczego, kasację na niekorzyść
wniósł Prokurator Apelacyjny w W. i zarzucił rażące naruszenie prawa
materialnego, a to art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr
34, poz. 149 ze zm.), mające istotny wpływ na treść orzeczenia przez
uznanie, że spadkobiercy Zofii M. – matki represjonowanego Józefa M. –
są osobami uprawnionymi do uzyskania zadośćuczynienia, podczas gdy
niespełnienie warunków określonych w art. 445 § 3 k.c. uniemożliwiło
przyjęcie, że roszczenie o zadośćuczynienie należy do spadku po na-
4
stępcy osoby represjonowanej i dlatego wniósł o uchylenie zaskarżone-
go wyroku Sądu Apelacyjnego w W. i utrzymanego nim w mocy wyroku
Sądu Okręgowego w W., w części zasądzającej zadośćuczynienie za
doznaną krzywdę i oddalenie żądania wnioskodawczyń.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna. Skarżący słusznie podkreślił, że:
- po pierwsze, wyrok Sądu Okręgowego w W. zasądzający na rzecz
wnioskodawców zadośćuczynienie za krzywdę jaką doznał represjono-
wany Józef M., nie jest prawidłowy, ponieważ zapadł z rażącym naru-
szeniem prawa materialnego – art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób repre-
sjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Pol-
skiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.), zwanej dalej ustawą lutową, któ-
re to naruszenie miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia,
- a po wtóre, zaistniał tzw. efekt przeniesienia, w następstwie niedostrze-
żenia przez sąd odwoławczy uchybienia podniesionego w zwykłym środ-
ku odwoławczym i wydanie orzeczenia w drugiej instancji nadal obar-
czonego tymże uchybieniem.
Dla przejrzystości dalszych wywodów konieczne jest przywołanie,
najistotniejszych okoliczności faktycznych, a to, że:
- w momencie skazania represjonowany Józef M. był kawalerem, nie
miał dzieci, zaś żyli wówczas jego rodzice: ojciec Antoni M. (zmarł 27
marca 1969 r.) i matka Zofia M. (zmarła 8 października 1992 r.),
- postanowieniem b. Sądu Wojewódzkiego w Ł. z dnia 17 maja 1995 r.,
wyrok skazujący Józefa M. został na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy luto-
wej unieważniony,
- w chwili wejścia w życie ustawy lutowej, do kręgu osób wymienionych
w art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy należała jedynie matka represjonowanego,
5
- na Zofię M., matkę represjonowanego Józefa M., jako następczynię z
mocy przepisu szczególnego – art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy lutowej – prze-
szło roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez jej syna,
lecz nie weszło ono w skład spadku, bo nie spełnione zostały wymogi z
art. 445 § 3 k.c. – nie zostało uznane na piśmie, jak również powództwo
nie zostało wytoczone za życia następcy osoby represjonowanej,
- wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa kwoty 150 000 zł tytułem
odszkodowania i zadośćuczynienia w związku z unieważnieniem wyroku
skazującego Józefa M. wniesiony został w dniu 9 lutego 1999 r. przez
siostry i córki braci represjonowanego.
Ustalenia te w całej rozciągłości potwierdził Sąd Apelacyjny w W. i
wydawać by się mogło, że po wywodzie, „iż niespełniono w rozpoznawa-
nej sprawie warunków z art. 445 § 3 k.c., albowiem: po pierwsze ani po-
wództwa nie wytoczono za życia represjonowanego (z przyczyn oczywi-
stych), a po drugie – ani też powództwo to nie zostało uznane na pi-
śmie”, nastąpi logiczne stwierdzenie, że roszczenie o zadośćuczynienie
nie przeszło na wnioskodawców. Tak jednak się nie stało, bo organ ten,
przywołał pogląd wyrażony w artykule M. Sokołowskiego: Roszczenia
majątkowe następców osoby represjonowanej, Pal. 1995, z. 3-4, s. 56 i
n. i stwierdził, że: „uprawnienia z art. 8 ust. 1 zd. drugie ustawy lutowej,
które przeszły na następców, podlegają dziedziczeniu na zasadach
ogólnych, w tym i roszczenie o zadośćuczynienie, które po przejściu na
następców represjonowanych nie jest już zadośćuczynieniem”.
Przywołany wyżej pogląd nie został zaakceptowany przez orzecz-
nictwo, z przyczyn szczegółowo podanych w uchwale składu 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1995 r., I KZP 23/95 (OSNKW
1995 z. 11-12, poz. 73). Treść tej uchwały w pełni akceptuje skład orze-
kający w niniejszej sprawie, a w tym i to, że „dla przyjęcia, że uprawnie-
nie do zadośćuczynienia przechodzi z następcy osoby represjonowanej,
6
na dalsze osoby, konieczny byłby szczególny przepis ustawy lutowej; tak
jak to się stało w wypadku uprawnienia, które w myśl tej ustawy uzyskuje
następca osoby represjonowanej”. Takiego jednak przepisu nie ma, lecz
skoro ustawodawca dokonał unormowań tylko w takim zakresie, jak o
tym mowa w art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy lutowej, to przepis ten jako szcze-
gólny, nie może podlegać wykładni rozszerzającej.
Takiej niedopuszczalnej wykładni rozszerzającej art. 8 ust. 1 zd. 2
ustawy lutowej dokonał sąd odwoławczy i w tym zakresie, rację ma skar-
żący, że doszło do rażącego naruszenia prawa materialnego – art. 8 ust.
1 ustawy lutowej, bowiem przy niespełnieniu warunków z art. 445 § 3
k.c., Sąd uznał, iż spadkobiercy Zofii M. są osobami uprawnionymi do
uzyskania zadośćuczynienia za krzywdy doznane przez represjonowa-
nego Józefa M.
To naruszenie miało charakter rażący i niewątpliwie miało ono
istotny wpływ na treść orzeczenia.
Dlatego też należało uchylić wyrok Sądu odwoławczego w zaskar-
żonej części i w tym zakresie, sprawę przekazać temu sądowi do po-
nownego rozpoznania.