Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 11 października 2007 r.
III UK 70/07
Rodzaj i zakres podporządkowania pracownika w stosunku pracy może
być różny w zależności od pełnionej funkcji (stanowiska). W przypadku osób
zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych i zarządczych pracodawca ma
prawo oczekiwać ich aktywności w zakresie sposobu pełnienia pracy, co jed-
nak nie zmienia tego, że pracują one w warunkach podporządkowania w rozu-
mieniu art. 22 k.p., gdyż są związane regułami organizacji i funkcjonowania za-
kładu pracy.
Sędzia SN Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z odwołania Marii W. od decyzji Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w L. z udziałem S. spółki z o.o. w T. o ustalenie podlegania ubez-
pieczeniu pracowników, na skutek na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 lutego 2007 r. [...]
o d m ó w i ł przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powódka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 27 lutego 2007 r. Jako podstawę
skargi wskazała naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 22 § 1 k.p. oraz art.
32 Konstytucji RP, przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin oraz prze-
pisów Konwencji nr 35 przyjętej w Genewie dnia 29 czerwca 1933 r. dotyczącej obo-
wiązkowego ubezpieczenia na starość pracowników najemnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
2
Przedstawienie przez stronę wnoszącą skargę kasacyjną okoliczności uza-
sadniających jej rozpoznanie nie oznacza, że Sąd Najwyższy przyjmie skargę do
rozpoznania. Przyjęcie skargi zależy bowiem od stwierdzenia przez Sąd Najwyższy
wystąpienia w sprawie szczególnych okoliczności wymienionych w art. 3989
§ 1
k.p.c. Zgodnie z tym przepisem Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do roz-
poznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Jeżeli te okoliczności nie zachodzą Sąd
Najwyższy, zgodnie z art. 3989
§ 2 k.p.c., uprawniony jest do wydania postanowienia
o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
W przedmiotowej sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne i nie za-
chodzi potrzeba dokonania wykładni przepisów prawnych budzących poważne wąt-
pliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Instytucja spółki ka-
pitałowej zaczęła się upowszechniać po 1989 r. i w związku z tym powstał także pro-
blem charakteru prawnego pracy (zatrudnienia) osób pełniących funkcję organu
osoby prawnej. Na gruncie przepisów Kodeksu handlowego (obecnie Kodeksu
spółek handlowych) przyjęto, że zatrudnienie to może mieć charakter cywilnoprawny
lub pracowniczy, w tym ostatnim przypadku musi ono jednak spełniać cechy stosun-
ku pracy. Wbrew twierdzeniom skarżącej cecha stosunku pracy w postaci podpo-
rządkowania nie została wprowadzona do prawa pracy w 1996 r. Stanowi ona bo-
wiem od początku, tj. od wyodrębnienia prawa pracy z prawa cywilnego, jedną z za-
sadniczych cech przemawiających na rzecz istnienia stosunku pracy, natomiast jej
brak wskazywał na cywilnoprawny charakter zatrudnienia. Nawiązanie stosunku
pracy zobowiązuje pracownika do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz i
pod kierunkiem pracodawcy, z czego wynikają tzw. konstytutywne cechy stosunku
pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych. Są to: dobrowolność, osobi-
ste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na
rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny cha-
rakter zatrudnienia.
Trzeba mieć na uwadze, że kształt podporządkowania może być różny, mię-
dzy innymi w zależności od pełnionej funkcji (stanowiska). O ile archetypem pracy
podporządkowanej była prosta fizyczna praca to współcześnie wobec nowych wa-
runków społeczno-gospodarczych, rozwoju techniki, organizacji pracy, teleinforma-
3
tyki i innych pojęcie podporządkowania ewoluuje, aż po tzw. podporządkowanie au-
tonomiczne, w którym pracownik otrzymuje jedynie zadania do wykonania, samo-
dzielnie jednak decyduje o sposobie ich realizacji. Podobnie w przypadku osób za-
trudnionych na stanowiskach kierowniczych i zarządczych pracodawca ma wręcz
prawo oczekiwać ich aktywności w zakresie sposobu pełnienia pracy, co jednak nie
zmienia faktu, że osoby takie, pozostając związane wyznaczonymi regułami organi-
zacji i funkcjonowania danego podmiotu, pracują w warunkach podporządkowania.
W świetle ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wymienione wyżej
konstytutywne cechy stosunku pracy, wśród nich przede wszystkim podporządkowa-
nie, nie występują w stosunku prawnym nawiązanym przez spółkę z o.o., utworzoną
przez osobę fizyczną, ze wspólnikiem będącym jednocześnie jej jednoosobowym
zarządem, czego nie zmienia okoliczność, że umowa została zawarta za pośrednic-
twem ustanowionego pełnomocnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 paź-
dziernika 2006 r., I PK 113/06).
Kwestia podporządkowania pracowniczego w odniesieniu do jedynego wspól-
nika pełniącego też funkcję jednoosobowego zarządu spółki kapitałowej została wy-
czerpująco wyjaśniona w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 marca
1995 r. (I PZP 7/95), w którym zwrócono uwagę na fakt występowania tej samej
osoby fizycznej równocześnie w kilku różnych rolach, w tym zwłaszcza w roli jedyne-
go wspólnika (jedynego udziałowca), osoby wykonującej wszystkie uprawnienia
przysługujące zgromadzeniu wspólników, jednoosobowego zarządu, w tym też jego
prezesa, oraz w charakterze pracownika spółki, którego obowiązki w istocie mogą się
pokrywać z zadaniami należącymi do zarządu spółki. W tych warunkach, gdy do
obowiązków pracowniczych miało należeć wykonywanie zarządu spółki, Sąd Naj-
wyższy zakwestionował możliwość nawiązania stosunku pracy, gdyż byłby on po-
zbawiony zasadniczych elementów konstrukcyjnych wymaganych od tego typu sto-
sunku, w szczególności zaś brak byłoby w nim cechy szeroko rozumianego podpo-
rządkowania pracownika w procesie świadczenia pracy. W przeciwnym razie nale-
żałoby dopuścić możliwość istnienia podporządkowania pracownika "samemu sobie",
co pojęciowo jest wykluczone (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego
2001 r., II UKN 244/00). Również przyjęcie, że ryzyko produkcyjne, gospodarcze i
socjalne nie obciąża w takim stosunku prawnym osoby wykonującej pracę w dużej
mierze jest możliwe jedynie przy zaakceptowaniu upraszczającego, a nieraz nawet
wręcz fikcyjnego założenia, że zachodzi wyraźne przeciwieństwo między interesami
4
danej osoby jako jedynego wspólnika (i interesami jego spółki), a jej interesami jako
pracownika spółki. Oznacza to, że w tych przypadkach, w których w jednoosobowych
spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, utworzonych przez osoby fizyczne, do-
chodzi do powierzenia jednemu wspólnikowi w umowie wykonywania zadań należą-
cych do zakresu zarządu spółki, a jednocześnie wspólnik ten stanowi jej jednooso-
bowy zarząd, pojęciowo wykluczona jest możliwość, iż na podstawie takiej umowy -
niezależnie od jej nazwy - może dojść do nawiązania stosunku pracy. W nawiązywa-
nym w takich warunkach stosunku prawnym brakuje bowiem elementu podporząd-
kowania, stanowiącego konstytutywną (niezbędną) cechę stosunku pracy.
Trudno w związku z tym zgodzić się z wywodami o dyskryminacji skarżącej ze
względu na odmówienie jej statusu pracowniczego. Sytuacja prawna wspólnika jed-
noosobowej spółki kapitałowej, który, jak powódka zaznacza w skardze kasacyjnej,
jest „jedynym członkiem jej zarządu uprawnionym do sprawowania zwierzchniego
kierownictwa wszystkimi procesami pracy we wspomnianej spółce”, w żaden sposób
nie mieści się w paradygmacie pracy podporządkowanej. To zaś, w świetle art. 32
Konstytucji RP, oznacza, że nie można takiej osoby traktować w taki sam sposób jak
pracownika, którego stosunek zatrudnienia wykazuje wszelkie elementy określone w
art. 22 § 1 k.p.
Odnośnie od zarzutów kasacji dotyczących pominięcia przez Sąd Apelacyjny
przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób pro-
wadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin trzeba zauważyć, że zgodnie z
decyzją ZUS z dnia 20 czerwca 2001 r. skarżąca została objęta ubezpieczeniem
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą już od dnia 1 października
1996 r., na podstawie obowiązującej w dniu wydania decyzji ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Odnosząc się natomiast do Konwencji nr 35 dotyczącej obowiązkowego
ubezpieczenia na starość pracowników najemnych trzeba zauważyć, że, wbrew
twierdzeniom skarżącej, odnosi się ona wyłącznie do osób pozostających w stosunku
pracy (najemnej), a od czasu jej uchwalenia (1933 r.) zakres ubezpieczenia rento-
wego został znacznie poszerzony, obejmując między innymi także osoby prowadzą-
ce działalność gospodarczą, co jednakże nie narusza postanowień Konwencji.
Z powyższych względów, na podstawie art. 3989
§ 1 i § 2 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji postanowienia.
========================================