Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 90/07
POSTANOWIENIE
Dnia 18 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku E. S.A. Oddział w T. - Zakładu Energetycznego T.
przy uczestnictwie K. D. i Skarbu Państwa-Starosty Powiatu T.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 18 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 8 czerwca 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w T.
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Spółka E. S.A. z siedzibą w K.– Zakład Energetyczny T., w postępowaniu
nieprocesowym przed Sądem Rejonowym w T., z udziałem uczestników K. D. oraz
Skarbu Państwa – Starosty Powiatu T., wnosiła o stwierdzenie, że w dniu
2 czerwca 1996 r. doszło do nabycia przez zasiedzenie przez i na rzecz
każdoczesnych właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości będącej
własnością Skarbu Państwa a w użytkowaniu wieczystym wnioskodawczyni jako
następcy prawnego Zakładu Energetycznego T. S.A., obejmującej działkę nr 72/2
położoną w T., dla której księgę wieczystą numer [...] prowadzi Sąd Rejonowy w T.
służebności gruntowej przesyłowej linii elektroenergetycznej niskiego napięcia wraz
z napowietrzną stacją transformatorową Z. XVI oraz przejazdu i przechodu pasem
gruntu pod tą linią, wyznaczonym prze biegłego geodetę, obciążającej
nieruchomość stanowiącą własność K. D., położoną w R., obejmującą działki 142/1
i 142/2, dla której ten sam Sąd prowadzi księgę wieczystą.
W uzasadnieniu wniosku spółka E. podnosiła, że jest użytkownikiem wieczystym
działki 72/2 położonej w T., z której rozpoczyna bieg linia średniego napięcia,
przebiegająca przez należące do uczestnika K. D. działki 142/1 i 142/2. Opisana
linia została wybudowana przez K. Przedsiębiorstwom Elektryfikacji Rolnictwa a
następnie przekazana 2 czerwca 1966 r. poprzednikowi prawnemu
wnioskodawczyni Zakładowi Energetycznemu w T., który został następnie
przekształcony w Zakład Energetyczny T. S.A. Majątek tej spółki został
przeniesiony na wnioskodawczynię w wyniku połączenia, w trybie art. 492 § 1 pkt 1
k.s.h. Zdaniem wnioskodawczyni, Zakład Energetyczny T. S.A. w 1996 r. po
trzydziestu latach eksploatacji linii elektroenergetycznej nabył służebności przez
zasiedzenie.
Uczestnik K. D. wnosił o oddalenie wniosku. Zarzucał, że wniosek stanowi swoista
formę wywłaszczenia a zarazem jest sposobem obrony przez jego żądaniami
zapłaty czynszu dzierżawnego.
Postanowieniem z dnia 8 lutego Sąd Rejonowy w T. oddalił w całości
wniosek.
3
Zdaniem tego Sądu, spółka E., jako właściciel przesyłowej linii energetycznej nie
może zasiedzieć jej służebności. Przeciwko uwzględnieniu wniosku w zakresie
służebności przechodu i przejazdu pasem gruntu pod tą linią przemawiał brak
wykazania, że poprzednicy prawni wnioskodawczyni rzeczywiście posiadali
tę służebność korzystając z trwałego i widocznego urządzenia. Brak było także
podstaw do uznania, że służebność służyła zwiększeniu użyteczności gruntu,
którego wieczystym użytkownikiem jest wnioskodawczyni.
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżyła spółka wnioskująca o stwierdzenie
zasiedzenia. Zarzuciła w apelacji naruszenie art. 247 k.c. przez nieprawidłowe
zastosowanie i przyjęcie, że wbrew istotnej treści żądania, że wnioskodawczyni
domaga się stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłowej linii energetycznej,
która stanowi jego własność podczas, gdy w rzeczywistości wnosił o stwierdzenie
zasiedzenia służebności gruntowej linii elektroenergetycznej przebiegającej nad
działką K. D., pasem gruntu wyznaczonym na szkicu sytuacyjnym sporządzonym
przez biegłego sądowego, na rzecz nieruchomości, która pozostaje w wieczystym
użytkowaniu wnioskodawczyni. Według skarżącej Sąd naruszył także art. 292 k.c.
przez jego niezastosowanie zgodnie z wnioskiem oraz art. 233 k.p.c. uznając, że
korzystanie z nieruchomości przez pracowników spółki E. było niezauważone przez
jej właściciela K. D.
Sąd Okręgowy w T., postanowieniem z dnia 8 czerwca 2006 r. oddalił
apelację wnioskodawczyni. Wskazał w pisemnych motywach, iż Sąd jest związany
wnioskiem i orzeka wyłącznie w jego zakresie (art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c.). nie mógł tego zrobić także Sąd pierwszej instancji i trafnie oddalił wniosek
o stwierdzenie zasiedzenia służebności linii przesyłowej w konsekwencji uznania,
że linia ta należy do spółki E. Wypowiadając się przeciwko uwzględnieniu wniosku
w zakresie służebności przechodu i przejazdu, Sąd Okręgowy podkreślił brak
utrwalonych śladów przejazdu lub przechodu, co przemawia za niespełnieniem
ustawowej przesłanki zasiedzenia służebności gruntowej w postaci korzystania z
trwałego i widocznego urządzenia. Słupy energetyczne znajdujące się na działce
uczestnika nie decydują o posiadaniu służebności przechodu i przejazdu jak
również o sposobie wykonywania tej służebności gruntowej.
4
Wnioskodawczyni - spółka E. złożyła skargę kasacyjną od postanowienia
Sądu drugiej instancji, która została oparta wyłącznie na zarzutach naruszenia
prawa materialnego.
Według skarżącej Sąd drugiej instancji dopuścił się naruszenia art. 247 k.c.
w związku z art. 285 § 1 k.c. przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie polegające na przyjęciu, iż wnioskodawczyni wnosiła o stwierdzenie
zasiedzenia służebności własnej przesyłowej linii energetycznej, wobec czego
doszło do wygaśnięcia ograniczonego prawa rzeczowego służebności gruntowej
przesyłowej linii energetycznej, na skutek nabycia przez wnioskodawczynię prawa
własności tej linii, podczas gdy wniosek zmierzał do obciążenia służebnością
gruntową nieruchomości uczestnika, a przepisy prawa nie przewidują możliwości
obciążania służebnością gruntową urządzeń na rzecz jakiegokolwiek właściciela
innej nieruchomości.
Naruszenie art. 292 i 352 k.c. w związku z art. 285, 145 i 172 k.c. przez ich
niewłaściwe zastosowanie wyrażało się uznaniem przez Sąd drugiej instancji,
iż wobec nie spełnienia ustawowych przesłanek nie doszło do zasiedzenia obu
służebności.
Za błędny uznała skarżąca pogląd Sądu drugiej instancji, że obie służebności nie
zwiększyłyby użyteczności nieruchomości władnącej, która jest trwale połączona
z przesyłową linią energetyczną i wykorzystywana przez wnioskodawczynię dla
potrzeb wykonywanej przez nią działalności polegającej na przesyłce i sprzedaży
energii elektrycznej.
Powołując się na te zarzuty wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w T.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wraz z rozwojem cywilizacji, postępem w dziedzinie zaopatrzenia
nieruchomości w wodę, gaz, energię elektryczną, pojawił się problem zakładania
i utrzymania instalacji wodnych, kanalizacyjnych, gazowych, telekomunikacyjny
i energetycznych przez przedsiębiorstwa dostarczające media.
5
Już na gruncie prawa rzeczowego (dekret z 11 października 1946 r. Dz.U. Nr 57,
poz. 319 ze zm.), przy regulacji art. 33 ograniczonej do ustanowienia służebności
drogi koniecznej przyjmowano, że względy na społeczno gospodarcze leżące
u podstaw powyższego przepisu, które uzasadniają potrzebę korzystania z energii
elektrycznej, usprawiedliwiają ocenę, że w drodze analogii do powyższego przepisu
należy uznać za dopuszczalne ustanowienie przez sąd odpowiedniej służebności
gruntowej umożliwiającej doprowadzenie linii elektrycznej do nieruchomości, która
nie jest przyłączona do sieci elektrycznej (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia
31 grudnia 1962 r. OSPiKA 1964 rok, pozycja 91).
Podobne stanowisko ugruntowało się w judykaturze i literaturze już na tle art. 145
k.c., który tak jak art. 33 prawa rzeczowego, nie przewiduje expressis verbis
ustanowienia służebności gruntowej polegającej na obciążeniu nieruchomości
sąsiedniej prawem przeprowadzenia linii energetycznych, wodociągowych,
paliwowych i innych podobnych urządzeń przesyłowych (por. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 3 maja 1965 r. III CO 34/65, OSNCP 1966/6-7/109, z dnia 30
sierpnia 1991 r. III CZP 73/9, OSNCP 1992/4/53, z dnia 17 stycznia 2003 r. III CZP
79/02, OSNC 2003/11/142). Stosowanie w drodze analogii instytucji służebności
drogi koniecznej do przeprowadzenia i utrzymania przesyłowych linii
elektroenergetycznych oraz dopuszczenie ustanawiania w tym zakresie czynnych
służebności gruntowych przemawia za dopuszczalnością nabycia służebności tego
rodzaju, nie tylko na podstawie umowy, orzeczenia sądowego ale także przez
zasiedzenie, z mocy art. 292 k.c. (tak przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
19 maja 2004 r. sygn. akt III CK 496/02 niepubl., z dnia 11 marca 2005 r. sygn. akt
II CK 489/04 niepubl., w uchwale z dnia 11 maja 2003 r. III CK 556/04
M. Pol.2005/13/s.621, z dnia 31 maja 2006 r. sygn. akt IV CSK 149/05 niepubl.,
w postanowieniu z dnia 4 października 2006 r. II CSK 119/06 M. Prawn.
2006/21/1128).
Taki sposób nabycia służebności gruntowych został wskazany we wniosku.
W zakresie służebności związanej z korzystaniem z linii przesyłowej
elektroenergetycznej wnioskodawczyni domagała się stwierdzenia zasiedzenia
służebności gruntowej przesyłowej linii elektroenergetycznej niskiego napięcia
wraz z napowietrzną stacją transformatorową Z. XVI. Wnioskodawczyni nie
6
określiła szerzej zakresu korzystania z nieruchomości obciążonej. W ten sposób
wyrażała wolę uzyskania sądowego stwierdzenia nabycia przez zasiedzenie
służebności polegającej jedynie na korzystaniu z przewodów naziemnych oraz
stacji transformatorowej, które znajdują się na nieruchomości uczestnika. Jest to
jeden z rodzajów służebności gruntowych obejmującej prawo właściciela
nieruchomości władnącej do korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości
obciążonej. Wątpliwości w tym zakresie nie powinno być, jeśli uwzględni się,
że z samego opisu służebności wynika, że miała ona obciążać działki 142/1
i 142/2 należące do uczestnika K. D., nie zaś należącą do wnioskodawczyni linię
energetyczną i napowietrzną stacje trafo. Do podobnego wniosku prowadzi lektura
uzasadnienia wniosku wszczynającego postępowanie.
Sąd drugiej instancji bezpodstawnie uznał, że wniosek obejmuje on stwierdzenie
zasiedzenia służebności obciążającej linię energetyczną, która stanowi własność
wnioskodawczyni. W ten sposób, według Sądu, mogło dojść do konfuzji,
przewidzianej w art. 247 k.c., która skutkuje wygaśnięciem prawa rzeczowego a to
jednocześnie wyklucza zasiedzenie prawa, którego nabycie nie jest możliwe. Warto
w tym miejscu wskazać, że gdyby rzeczywiście dotychczasowa ocena sądu co do
treści wniosku była prawidłowa, jego uwzględnieniu sprzeciwiałby się art. 285 § 1
k.c., według którego służebność gruntowa może obciążać wyłącznie nieruchomość
a nie wchodzące w skład przedsiębiorstwa urządzenia przesyłowe (art. 49 k.c.).
Z tych względów słusznie zarzuca się w skardze kasacyjnej niewłaściwe
zastosowanie art. 247 w związku z art. 285 § 1 k.c.
Przedmiotem zasiedzenia może być tylko służebność o konkretnej treści, nie zaś
bliżej nieokreślone na gruncie prawo do korzystania z przechodu i przejazdu.
Tego wymagania nie spełnia drugi w kolejności wniosek o stwierdzenie
zasiedzenia służebności przechodu i przejazdu pasem gruntu pod linią
elektroenergetyczną, której przebieg miał być naniesiony na mapie przez biegłego
geodetę. W toku dalszego postępowania wnioskodawczyni nie sprecyzowała
wniosku co do dotychczasowego zakresu korzystania z nieruchomości obciążonej,
a tej bezczynności nie może zastąpić opinia biegłego, przypisująca
wnioskodawczyni - bez bliższego wyjaśnienia - korzystanie z pasa gruntu
7
o szerokości 4 m pod napowietrzną linią (k - 98 akt). Dopóki w tym zakresie nie
zostanie przez wnioskodawczynię dokładnie określone żądanie, nie sposób
jednoznacznie ocenić jego słuszności.
Należy jednak podnieść, że zgodnie z art. 292 k.c. służebność gruntowa może być
nabyta przez zasiedzenie, jeżeli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego
urządzenia. Urządzenie, o którym mowa w tym przepisie musi odpowiadać treści
służebności pod względem gospodarczym. Chodzi o urządzenie umożliwiające
korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie wykonywania służebności objętej
wnioskiem o zasiedzenie (por. cyt. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
4 października 2006 r.).
Podstawą skargi kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. mogą być tylko te normy
prawa materialnego, które Sąd drugiej instancji zastosował albo też powinien był
zastosować, gdyby dokonał prawidłowej subsumpcji. Postanowienie Sądu
Okręgowego w T. oddalające apelację wnioskodawczyni nie tylko nie zostało oparty
na treści art. 285 § 2 k.c. w związku z art. 145 k.c. ale w żaden sposób nie odwołuje
się do ich treści. Już tylko z tej przyczyny nie zasługuje na uwzględnienie zarzut
skargi kasacyjnej, oparty na naruszeniu wymienionych przepisów przez ich
niewłaściwe zastosowanie.
Z tych wszystkich względów uwzględniając w części skargę kasacyjną Sąd
Najwyższy orzekł jak wyżej, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.