Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 364/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa I.(...) SA w W.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej (...) w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 1 marca 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 1.800 (jeden tysiąc
osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Spółka Akcyjna I.(...) z siedzibą w W. wniosła o wydanie nakazu zapłaty w
postępowaniu nakazowym i zasądzenie od Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki
Zdrowotnej (...) w B. kwoty 502.557 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami
2
postępowania z tytułu wykonania łączącej strony umowy o świadczenie usług.
W dniu 28 lipca 2003 r. Sąd Okręgowy w B. wydal nakaz zapłaty w postępowaniu
nakazowym, w którym nakazał pozwanemu, aby zapłacił powódce kwotę 502.557 zł
wraz z ustawowymi odsetkami od kwot: 107.277 zł od dnia 19 kwietnia 2003 r. do dnia
zapłaty, 197.640 zł od dnia 19 kwietnia 2003 r. do dnia zapłaty, 197.640 zł od dnia 6
maja 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 35.482 zł tytułem kosztów procesu. Pozwany
wniósł zarzuty od nakazu zapłaty oraz domagał się jego uchylenia w całości i oddalenia
powództwa oraz zasądzenia od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu,
powołując się na nieważność łączącej strony umowy z uwagi na naruszenie przepisów
ustawy o zamówieniach publicznych. Ponadto pozwany zarzucił, że powódka zawyżyła
wartość dochodzonego roszczenia.
Wyrokiem z dnia 26 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy w B. utrzymał w mocy nakaz
zapłaty w części dotyczącej kwoty 323,901,21 zł z ustawowymi odsetkami od kwot
126.261,21 zł od dnia 19 kwietnia 2003 r. i 197.640 zł od dnia 6 maja 2003 r. do dnia
zapłaty, a w pozostałej części powództwo oddalił i orzekł o kosztach.
Od tego wyroku powódka wniosła apelację w części oddalającej powództwo
ponad kwotę 323.901,21 zł.
Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2004 r. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok w
pkt I w części oddalającej powództwo oraz w pkt II i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu
rozstrzygniecie o kosztach postępowania odwoławczego. W uzasadnieniu Sąd
Apelacyjny wyraził pogląd, że zasadnicze znaczenie dla sprawy ma wykładnia art. 72
ustawy o zamówieniach publicznych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, umowa taka jest
nieważna tylko wtedy, jeżeli w postępowaniu o zamówienie publiczne doszło do
naruszenia przepisów tej ustawy i jeżeli naruszenie to miało wpływ na wynik
postępowania. Ponadto Sąd Apelacyjny stwierdził, że powódka nie oparła swego
roszczenia na przepisach normujących bezpodstawne wzbogacenie, a w toku
postępowania wywołanego wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty nie można
występować z nowym roszczeniem zamiast lub obok dotychczasowego (art. 495 § 2
k.p.c.).
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 kwietnia
2006 r. oddalił powództwo co do żądania ponad kwotę wynikającą z prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 26 lutego 2004 r., tj. ponad kwotę 323.901,21 zł,
oraz zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.709,20 zł tytułem zwrotu
3
kosztów zastępstwa procesowego za II instancję. Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany
ogłosił przetarg na sprzątanie pomieszczeń szpitala, o czym zamieścił ogłoszenie w
Biuletynie Zamówień Publicznych z dnia 12 czerwca 2000 r. W wyniku przetargu
wybrano ofertę B.(...) sp. z o.o. w W. Powódka złożyła protest, który został uwzględniony
i zostało nakazane powtórzenie czynności oceny i wyboru ofert. Po ponownym
przeprowadzeniu przetargu wybrano ofertę zgłoszoną przez powódkę, którą w dniu 6
lutego 2001 r. wezwano do nawiązania kontaktu w celu podpisania umowy. W dniu 22
marca 2001 r. strony zawarły umowę, na podstawie której pozwany powierzył powódce
kompleksowe utrzymanie czystości i dezynfekcji pomieszczeń szpitala i przychodni.
Powódka wystawiła trzy faktury na kwotę 197.640,00 zł. Druga faktura została
rozliczona do kwoty 107.277 zł. Pomimo nadejścia terminów płatności, pozwany nie
uiścił należności na łączną kwotę 502.557 zł. W dniu 1 kwietnia 2003 r. strony zawarły
ugodę, w której pozwany uznał należności na kwotę 290.363,00 zł wynikające z dwóch
faktur. Jednak w związku ze zmianami struktury organizacyjnej pozwanego nastąpiły
ograniczenia w zakresie wykonywanej usługi na łączną kwotę 178.655,79 zł. Wynikały
one z wyłączenia części pomieszczeń z użytku albo przeprowadzania w nich remontu
(pomieszczeń po Klinice Pediatrii, Pracowni EKG, Oddziału Chirurgii Szczękowej, po
Klinice Chirurgii Dziecięcej). Należność pozwanego wobec powódki wynosi więc
323.901,21 zł z ustawowymi odsetkami od kwot 126.261,21 od dnia 19 kwietnia 2003 r. i
197.640 zł od dnia 6 maja 2003 r.
Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności przesądził, że zawarta przez strony umowa
nie jest nieważna w świetle art. 72 ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach
publicznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 664 ze zm.). Sąd Okręgowy, związany
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, stwierdził, że pozwany nie wykazał, aby brak
ogłoszenia pozwanego o wynikach postępowania w Biuletynie Zamówień Publicznych
wpłynął na wynik postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Ponadto, w
ocenie Sądu Okręgowego, przebieg przetargu nie wskazał, aby pozostali uczestnicy
przetargu zostali pozbawieni możliwości złożenia protestu. Zasadne jest natomiast
żądanie pozwanego zmniejszenia wartości dochodzonego roszczenia z uwagi na
wykonanie przez powódkę usług w zakresie mniejszym niż było to ustalone w umowie.
Wynikało to ze zmian struktury organizacyjnej pozwanego, które pociągnęły za sobą
faktyczne ograniczenia w zakresie wykonywanej usługi na łączną kwotę 178.655,79 zł,
co zostało udowodnione wiarygodnymi zeznaniami świadków i pismem pozwanego.
Powódka wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 1 marca 2007 r. oddalił apelację oraz zasądził
od powódki na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego. W uzasadnieniu podkreślił, że na obecnym etapie postępowania spór
sprowadza się do ustalenia wysokości kwoty, której powódka może skutecznie domagać
się od pozwanego z tytułu wykonania zawartej między stronami w dniu 22 marca 2001
r., w trybie ustawy o zamówieniach publicznych, umowy o świadczenie usług w zakresie
kompleksowego utrzymania czystości i dezynfekcji pomieszczeń. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne oraz ich ocena
prawna nie budzą zastrzeżeń w świetle obowiązujących przepisów prawa materialnego i
procesowego. W szczególności nie można zarzucać Sądowi Okręgowemu naruszenia
art. 233 k.p.c. z tego względu, że wydał zaskarżone orzeczenie z pominięciem
warunków określonych w § 1 ust. 3 umowy. Stwierdzić bowiem należy, że strony
zastrzegły możliwość zmiany wartości usług będących przedmiotem umowy na wypadek
zmiany przepisów lub zmian organizacyjnych u zamawiającego. Pozwany zaś,
kwestionując zasadność żądania powódki co do wysokości, nie powoływał się na wyżej
wymienione okoliczności wpływające na zmianę wartości usługi, lecz na okoliczności
wpływające na zmianę zakresu usług. Z tych zatem przyczyn treść wspomnianego
postanowienia umowy nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Dla oceny
żądania powódki miarodajne są natomiast postanowienia zawarte w § 4 umowy z dnia
22 marca 2001 r., w którym strony określiły szczegółowo zakres powierzchni
podlegających sprzątaniu oraz zakres prac stanowiących przedmiot tej umowy,
odsyłając w tym zakresie do załączników nr 2 i 3. Poza sporem pozostaje fakt, że część
pomieszczeń pozwanego objętych zakresem umowy została w późniejszym okresie
wyłączona z użytku albo przeznaczona do remontu (pomieszczenia po Klinice Pediatrii,
Pracowni EKG, Oddziale Chirurgii Szczękowej, Klinice Chirurgii Dziecięcej) i powódka w
tym zakresie nie świadczyła usług. Podkreślenia wymaga, że z materiału dowodowego
nie wynika również, aby powódka domagała się od pozwanego udostępnienia spornych
pomieszczeń w celu wykonania umowy W tym miejscu należy zważyć, że umowa stron
ma charakter umowy wzajemnej. Dla tego rodzaju umów ustawodawca w art. 488 § 2
k.c. zastrzegł możliwość wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia przez stronę
umowy w wypadku, gdy druga strona nie zaoferuje świadczenia wzajemnego. Mając to
uwadze, należy stwierdzić, że skoro powódka w rzeczywistości nie wykonała umowy w
pełnym zakresie, nie może domagać się całego wynagrodzenia, lecz powinna
zmniejszyć je o wartość niewykonanych świadczeń. Pośrednio potwierdza to również §
5
7 ust. 1 umowy, z którego wynika, że powódka była zobowiązana do wystawienia faktury
po zakończeniu prac. Trafności zaskarżonego rozstrzygnięcia - wbrew stanowisku
apelacji - nie podważa także fakt, że zgodnie z umową zmiana zakresu usług powinna
nastąpić po uprzednim powiadomieniu powódki z miesięcznym wyprzedzeniem, zaś
zmiana wynagrodzenia w takim wypadku miała nastąpić zgodnie z warunkami umowy,
tj. w formie pisemnej (§ 4 ust. 3 i § 10 umowy), mimo że pozwany nie uprzedził powódki
o wyłączeniu wymienionej powierzchni z umowy, a ponadto strony nie sporządziły
aneksu w przedmiocie wynagrodzenia, które to okoliczności nie były kwestionowane.
Istotne jest bowiem, że w spornym zakresie umowa nie została przez powódkę
wykonana. W wypadku gdy powódka uważa, że wykonanie przez nią umowy w
mniejszym zakresie było zawinione przez pozwanego i spowodowało szkodę w jej
majątku, może dochodzić z tego tytułu odszkodowania na zasadach ogólnych.
Powódka w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 488 § 2 w związku z art.
3531
k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, art. 65 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie do ustalenia zgodnego zamiaru i celu postanowień § 4 ust. 3
w związku z § 10 ust. 1 umowy z dnia 22 marca 2001 r., art. 233 k.p.c. w związku z art.
65 k.c. przez dowolną ocenę całości materiału dowodowego, art. 233 § 1 k.p.c. przez
zastosowanie dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz
art. 328 § 2 k.p.c. przez niespójność i braki uzasadnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 488 § 2 w związku z art. 3531
k.c. sprowadza się do tego,
że Sąd Apelacyjny, zdaniem powódki, dokonał błędnej wykładni i niewłaściwie
zastosował pierwszy z wymienionych przepisów. Skarżąca nie wyjaśniła jednak, na
czym miałoby polegać dokonanie błędnej wykładni art. 488 § 2 k.c. Rozważenia
wymaga zatem jedynie to, czy rzeczywiście Sąd Apelacyjny niewłaściwie zastosował w
niniejszej sprawie art. 488 § 2 k.c., mimo że, jak twierdzi powódka, strony w wiążącej je
umowie szczegółowo określiły prawa i obowiązki oraz okoliczności, po spełnieniu
których następowała zmiana postanowień umowy dotycząca zakresu lub wartości usług
świadczonych przez powódkę.
Artykuł 488 § 2 k.c. stanowi, że jeżeli świadczenia wzajemne powinny być
spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem
świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.
W okolicznościach niniejszej sprawy jest bezsporne, że łącząca strony „umowa
o świadczenie usług w zakresie kompleksowego utrzymania czystości i dezynfekcji
6
pomieszczeń” jest umową wzajemną, co oznacza, że każda ze stron jest zobowiązana
do spełnienia wobec drugiej świadczenia stanowiącego odpowiednik tego, to sama
otrzymuje. Sprawia to, że do tej umowy w zasadzie znajdują zastosowanie przepisy
działu III tytułu VII księgi trzeciej k.c. o wykonaniu i skutkach niewykonania zobowiązań
z umów wzajemnych (art. 487 – 497). Zgodzić się wypada ze skarżącą, że art. 488 § 2
k.c., tak jak z reguły przepisy prawa zobowiązań, ma charakter względnie obowiązujący
(dyspozytywny), znajduje więc zastosowanie tylko wtedy, gdy strony umowy inaczej nie
postanowią. Powstaje zatem pytanie, czy łącząca strony umowy zawiera takie
postanowienia, które wyłączałyby stosowanie art. 488 § 2 k.c. Stanowisko Sądu
Apelacyjnego co do udzielenia na to pytanie odpowiedzi przeczącej jest w pełni trafne.
Powołane w skardze kasacyjnej postanowienia umowy z dnia 22 marca 2001 r. odnoszą
się bowiem do zmiany wynagrodzenia związanej ze zmianą umowy, a nie do sytuacji, w
której umowa nie została zmieniona, jednakże świadczenie powódki mogło być tylko
częściowo wykonane, choćby z przyczyn leżących po stronie pozwanej. Powódka
wszakże dochodziła w niniejszej sprawie roszczenia o wykonanie przez pozwaną
umowy, mianowicie o zapłatę wynagrodzenia, a nie roszczenia odszkodowawczego,
związanego z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Sądy obu instancji nie rozważały charakteru prawnego wiążącej strony umowy, w
szczególności zaś tego, czy jest to umowa o dzieło (art. 627 i nast. k.c. – umowa
rezultatu), czy też umowa o świadczenie usług, do której na podstawie art. 750 k.c.
stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia (umowa starannego działania).
Ponieważ jednak w skardze kasacyjnej nie podniesiono związanych z tym zarzutów
naruszenia prawa materialnego, Sąd Najwyższy, związany granicami podstaw (art.
39813
§ 1 k.p.c.), nie może prowadzić rozważań w tym zakresie.
Zarzut naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 65
k.c. jest niedopuszczalny, ponieważ w istocie dotyczy ustalenia faktów i oceny dowodów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). Odnosi się on bowiem do tej części stanowiska Sądu
Apelacyjnego, w której Sąd ten, oceniając dowody (postanowienia umowy wiążącej
strony, pisma stron i zeznania świadków), dokonał ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy. Jedynie z uzasadnienia skargi kasacyjnej wynika, że powódka nie kwestionuje
zastosowania obu paragrafów art. 65 k.c., ale jedynie § 2, zgodnie z którym w umowach
należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej
dosłownym brzmieniu. Powódka zarzuca Sądowi Apelacyjnemu niewłaściwe
zastosowanie tego przepisu, gdy tymczasem Sąd ten w ogóle nie stosował art. 65 § 2
7
k.c., wychodząc zapewne z założenia, że postanowienia wiążącej strony umowy są
jasne i nie wymagają wykładni.
Zarzuty naruszenia art. 233 k.p.c. w związku z art. 65 k.c. przez dowolną ocenę
całości materiału dowodowego oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez zastosowanie dowolnej
oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie mogą być, zgodnie z art.
3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej.
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. stanowi
konsekwencję wcześniejszych zarzutów i zapewne dlatego powódka w ogóle nie
precyzuje, na czym miałyby polegać braki w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oraz
niespójność uzasadnienia.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.