Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 8 STYCZNIA 2008 R.
V KK 157/07
W trybie określonym w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego
rekompensowane mogą być tylko szkoda i krzywda, istniejące w chwili
orzekania przez sąd w przedmiocie wniosku. Jeżeli do tego czasu nastąpi
zrekompensowanie w innej przewidzianej procesowo formie niesłusznie
odbytej kary lub tymczasowego aresztowania, np. przez chociażby niepra-
widłowe zastosowanie art. 417 k.p.k., potrzeba i możliwość zasądzania od-
szkodowania i zadośćuczynienia dezaktualizuje się, a roszczenie staje się
bezprzedmiotowe.
Przewodniczący: sędzia SN M. Gierszon.
Sędziowie: SN J. B. Rychlicki, SA (del. do SN) G. Salamon
(sprawozdawca)
Prokurator Prokuratury Krajowej: D. Barski.
Sąd Najwyższy w sprawie Zenona S. w przedmiocie wniosku o od-
szkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne wykonanie kary pozbawie-
nia wolności, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 8 stycznia
2008 r., kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 13 grudnia 2006 r., utrzymującego w mocy
wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 28 lipca 2006 r.,
o d d a l i ł kasację (...)
2
U Z A S A D N I E N I E
W dniu 9 czerwca 2005 r. Zenon S. wystąpił z wnioskiem o odszko-
dowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne pozbawienie wolności, polega-
jące na odbyciu kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem łącznym
Sądu Rejonowego w W. z dnia 30 maja 2003 r., w sprawie II K 2074/02, w
wymiarze wyższym o 208 dni niż kara faktycznie wymierzona.
W toku rozpoznawania powyższego wniosku Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 8 czerwca 2006 r. zaliczył Zenonowi S. na poczet
kary 15 lat pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego
w W. z dnia 18 grudnia 2002 r., w sprawie III K 261/02 okresy tymczaso-
wego aresztowania:
- od dnia 21 lutego 1991 r. do dnia 22 lutego1991 r.,
- od dnia 4 czerwca 1991 r. do dnia 9 września 1991 r.,
- od dnia 23marca 2001 r. do dnia 12 lipca 2001 r.,
tj. łącznie 208 dni. W uzasadnieniu tegoż postanowienia stwierdzono, że
wskazane wyżej okresy tymczasowego aresztowania zaliczono skazanemu
w wyroku łącznym z dnia 30 maja 2003 r. (II K 2074/02) na poczet kary
łącznej 2 lat pozbawienia wolności, która w momencie dokonywania owego
zaliczenia była już wykonana, co powodowało, że nie było ono skuteczne.
W tej sytuacji okres owych 208 dniu (których dotyczyło postępowanie w
sprawie odszkodowania i zadośćuczynienia) należało zaliczyć na poczet
kary 15 lat pozbawienia wolności orzeczonej w toczącym się równocześnie
postępowaniu we wskazanej wyżej sprawie III K 261/02.
W związku z sytuacją procesową – zaistniałą na skutek postanowie-
nia Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 czerwca 2006 r., o zaliczeniu 208 dni
tymczasowego aresztowania na poczet kary orzeczonej w sprawie III K
261/02 – Sąd ten wyrokiem z dnia 28 lipca 2006 r., na podstawie art. 552 §
3
4 k.p.k. oddalił żądanie Zenona S. o odszkodowanie i zadośćuczynienie
podnosząc, że zaliczenie 208 dni tymczasowego aresztowania (błędnie
początkowo zaliczonych na poczet kary 2 lat pozbawienia wolności, orze-
czonej wyrokiem łącznym, w sprawie II K 2074/02) na poczet kary 15 lat
pozbawienia wolności wymierzonej w toczącej się równolegle sprawie III K
261/02, spowodowało, iż nie zachodzi już sytuacja, w której należałoby
zrekompensować skazanemu wykonanie kary pozbawienia wolności, której
nie powinno się wykonać.
Wyrok powyższy został zaskarżony apelacją obrońcy Zenona S., któ-
ry zarzucając naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 552 § 4
k.p.k., przez błędne przyjęcie, że nie zachodzą przesłanki do wypłaty Ze-
nonowi S. zadośćuczynienia i odszkodowania, podczas gdy w ocenie ska-
zanego, żądanie wskazanej we wniosku kwoty jest w pełni uzasadnione, w
szczególności w świetle faktu, iż spędził on w Zakładzie Karnym o 208 dni
więcej niż przewidywał to orzeczony względem niego wymiar kary pozba-
wienia wolności, wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie wnio-
skodawcy żądanego odszkodowania i zadośćuczynienia, ewentualnie o
jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponow-
nego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. Sąd Apelacyjny w W. zaskarżony
wyrok utrzymał w mocy.
Od tego wyroku kasacje wniósł pełnomocnik Zenona S. Zarzucił, ma-
jące istotny wpływ na treść orzeczenia, rażące naruszenie prawa – art. 552
§ 1 k.p.k. w zw. z art. 417 i art. 420 § 2 k.p.k., polegające na oddaleniu
wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu skazania, w sytuacji
dokonania po złożeniu tego wniosku zaliczenia przedmiotowych 208 dni
pozbawienia wolności na poczet kary 15 lat pozbawienia wolności, orze-
czonej wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 18 grudnia 2002 r. (III K
263/02), przy braku istnienia jakiejkolwiek podstawy prawnej dla takiego
4
rozstrzygnięcia. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją wy-
roku Sądu Apelacyjnego w W., następnie zaś, w trybie art. 437 § 2 in fine
k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowe-
go w W. z dnia 28 lipca 2006 r., III Ko 153/05. W konkluzji kasacji nie za-
warto wniosku w zakresie rozstrzygnięcia następczego.
W odpowiedzi na kasację Prokurator Apelacyjny w W. wniósł o odda-
lenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika wnioskodawcy jest bezzasadna. Na taki jej
charakter wskazuje już choćby określenie przez autora podstawy kasacyj-
nej, która m. in. ma polegać na rażącej i mającej wpływ na treść orzeczenia
obrazie art. 417 k.p.k. i art. 420 § 2 k.p.k.
W tym kontekście przede wszystkim należało dobitnie wskazać na to,
co w sprawie niniejszej jest przedmiotem zaskarżenia kasacyjnego.
Przedmiotem tym jest niewątpliwie orzeczenie Sądu Apelacyjnego w W.,
utrzymujące w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W., oddalający żądanie
wnioskodawcy zasądzenia zadośćuczynienia i odszkodowania za nie-
słuszne pozbawienie wolności w sprawie II K 2074/02 Sądu Rejonowego w
W., polegające na odbyciu w tej sprawie kary pozbawienia wolności o 208
dni dłuższej niż orzeczono wydanym w niej wyrokiem łącznym.
I już choćby z tego powodu trafność kasacji musiała budzić zasadni-
cze zastrzeżenia. Nie ulega bowiem wątpliwości, że bezpośrednią podsta-
wę prawną orzekania, którego przedmiotem jest odszkodowanie docho-
dzone w trybie przepisów Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego,
mogą stanowić wyłącznie przepisy zawarte w tym właśnie rozdziale. Z
pewnością nie należą do nich art. 417 i art. 420 § 2 k.p.k., których obrazę
zarzuca się w niniejszej kasacji. To, że w zarzucie kasacji naruszenie tych
przepisów skarżący powiązał z obrazą art. 552 § 1 k.p.k. niczego w tym
zakresie nie zmienia. Nadal bowiem podstawę prawną orzekania w sprawie
5
niniejszej stanowiły przepisy Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego,
a zatem kwestią wymagająca badania była ewentualna obraza art. 552
k.p.k.
Osobną kwestią, jakkolwiek dla rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w
sprawie niniejszej niemająca znaczenia i w związku z tym niepodlegającą
szczegółowemu badaniu, jest to, czy przepisy art. 417 i 420 § 2 k.p.k. w
postanowieniu Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 czerwca 2006 r. zastoso-
wane zostały prawidłowo. Sygnalnie zatem stwierdzić w tej kwestii należy,
że zastosowanie to musi budzić wątpliwości natury zasadniczej. Przede
wszystkim zauważyć należy, że podstawą prawna postanowienia z dnia 8
czerwca 2006 r. uczyniono art. 420 § 2 k.p.k. Rzecz jednak w tym, że prze-
pis ten upoważnia do korekty błędnego zaliczenia tymczasowego areszto-
wania dokonanego w danej sprawie (podkr. SN). Zatem, w trybie określo-
nym tym przepisem możliwe jest jedynie dokonanie zmiany w przedmiocie
zaliczenia na użytek tej, i tylko tej sprawy. Tymczasem Sąd Okręgowy w
W. na podstawie art. 420 § 2 k.p.k. orzekł o zaliczeniu tymczasowego
aresztowania odbytego przez wnioskodawcę w sprawie II K 2074/02, na
poczet kary 15 lat pozbawienia wolności orzeczonej w zupełnie innej spra-
wie, a mianowicie w sprawie tego Sądu o sygnaturze III K 261/02. Procedu-
ra karna przewiduje taką możliwość, ale podstawa prawna rozstrzygnięcia
musi być wówczas oparta o art. 417 k.p.k. Można byłoby zatem zastana-
wiać się, czy postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 czerwca
2006 r., w rzeczywistości nie mogłoby bazować na tej właśnie normie
prawnej. Tyle tylko, że ustawodawca przez enumeratywne wyliczenie (wy-
rok uniewinniający, umorzenie postępowania i odstąpienie od wymierzenia
kary) w sposób jednoznaczny ograniczył możliwość zaliczenia tymczaso-
wego aresztowania odbytego w jednej sprawie na poczet kary orzeczonej
w innej, równocześnie toczącej się sprawie, do ściśle wskazanych tam sy-
tuacji. Nie ulega zaś wątpliwości (niezależnie od kwestii jednoczesnego to-
6
czenia się postępowań), że w żadnej ze spraw jednostkowych objętych wy-
rokiem łącznym Sądu Rejonowego w W. w sprawie II K 2074/02, w którym
niewątpliwie błędnie – o 208 dni na niekorzyść skazanego – zaliczono tym-
czasowe aresztowanie, nie zapadło żadne z rozstrzygnięć, o których mowa
w art. 417 k.p.k.
W sprawie niniejszej niewątpliwym jest także i to, że postanowienie
Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 czerwca 2006 r. uprawomocniło się, wo-
bec utrzymania go w mocy postanowieniem Sądu Apelacyjnego w W. z
dnia 5 lipca 2006 r., ustanawiając określony stan faktyczny, mający istotne
znaczenie dla orzekania w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynie-
nia, w zakresie wniosku wniesionego przez Zenona S. Trzeba zatem
stwierdzić, że zaliczenie (niezależnie od tego, czy prawidłowe czy nie) 208
dni pozbawienia wolności odbytych bezpodstawnie przez Zenona S. w
sprawie II K 2074/02, na poczet innej kary pozbawienia wolności (orzeczo-
nej w sprawie III K 261/02) musi rodzić określone skutki dla orzekania w
przedmiocie ewentualnego odszkodowania i zadośćuczynienia, na gruncie
przepisów Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego. W trybie określo-
nym tymi przepisami rekompensowana może być tylko rzeczywista i istnie-
jąca – w chwili orzekania przez sąd w przedmiocie wniosku – szkoda oraz
krzywda. Jeśli do tego momentu dojdzie do zrekompensowania niesłusznie
odbytej kary lub tymczasowego aresztowania w innej przewidzianej proce-
sowo formie, np. właśnie przez zastosowanie art. 417 k.p.k., potrzeba i
możliwość zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia dezaktualizuje
się, a roszczenie staje się bezprzedmiotowe. Brak przy tym podstawy
prawnej do tego, aby wnioskodawcy przysługiwało prawo wyboru formy w
jakiej chciałby, aby do rekompensaty doszło, a więc np. rezygnacja przez
niego z zastosowania art. 417 k.p.k. na rzecz zasądzenia stosownej kwoty
odszkodowania i zadośćuczynienia. W tym stanie rzeczy należało uznać,
7
że także zarzut obrazy art. 552 k.p.k. był w sprawie niniejszej podniesiony
bezpodstawnie.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspozytyw-
nej.