Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 stycznia 2008 r.
II UK 87/07
Prawo do renty nie ustaje, lecz ulega zmianie tylko jej wysokość, gdy za-
chodzi zmiana stopnia niezdolności do pracy z całkowitej na częściową a rentę
z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczony uzyskał po spełnieniu
szczególnych warunków z art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 stycznia
2008 r. sprawy z wniosku Eugeniusza Ż. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w S. o rentę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 października 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 11 października 2006 r. zmienił
wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Słupsku z dnia
30 marca 2005 r. i przyznał ubezpieczonemu Eugeniuszowi Ż. rentę z tytułu całko-
witej niezdolności do pracy od 26 marca do 31 sierpnia 2004 r. i z tytułu częściowej
niezdolności do pracy od 1 września 2004 r. do 31 grudnia 2005 r., natomiast wnio-
sek o rentę na dalszy okres przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w S. Spór wynikł z decyzji tego Zakładu (z 8 kwietnia 2004 r.)
odmawiającej ubezpieczonemu renty z braku pięcioletniego ubezpieczenia w dzie-
sięcioleciu przed wnioskiem (złożonym 26 marca 2004 r.). Sąd Okręgowy na pod-
stawie opinii biegłych ustalił, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy od 5
grudnia 2003 r., tj. od zawału serca, do sierpnia 2004 r. i dalej częściowo niezdolny
2
do pracy od września 2004 r. do końca 2005 r. Jednak po stwierdzeniu, że ubezpie-
czenie w dziesięcioleciu także przed powstaniem niezdolności do pracy wynosiło 4
lata i 2 dni zamiast wymaganych 5 lat, a ostatnie ubezpieczenie - wynikające z zasił-
ku dla bezrobotnych - ustało 19 lipca 2003 r., decyzję pozwanego uznał za prawidło-
wą na podstawie art. 57 i 58 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS (dalej: ustawa albo ustawa emerytalna) i odwołanie ubezpieczonego oddalił.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że rozstrzygnięcie pierwszej instancji naruszało
prawo materialne. Prawidłowa wykładnia wynika z uchwały siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, przyjmującej, że renta z tytułu niezdol-
ności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nie-
składkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz
jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r.), bez
potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego
okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesię-
ciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności
do pracy. Ubezpieczony posiadał 25 lat ubezpieczenia i przy całkowitej niezdolności
do pracy z mocy art. 57 ust. 2 ustawy do uzyskania renty nie był wymagany warunek
z art. 58 ust. 2 ustawy, czyli pięcioletnie ubezpieczenie w dziesięcioleciu przed wnio-
skiem lub powstaniem niezdolności do pracy. Określony w art. 57 ust. 2 ustawy okres
składkowy i nieskładkowy spełnia warunek posiadania okresów ubezpieczenia z art.
57 ust. 1 pkt 2 ustawy, zatem w sposób szczególny określa przesłanki prawa do
renty. Okres renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy był natomiast kontynu-
acją prawa do renty związanej z całkowitą niezdolnością do pracy, jej wysokość ule-
gła zmianie ze względu na częściową poprawę stanu zdrowia.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie art. 57 ust. 1 pkt 1 i 2
w związku z ust. 2 oraz w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i art. 107 ustawy, przez przy-
jęcie, że ubezpieczony nabywa prawo do renty bez potrzeby wykazywania przewi-
dzianego w art. 58 ust. 2 warunku posiadania pięcioletniego okresu składkowego i
nieskładkowego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o
rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, oraz że nie traci prawa do
renty w razie ustania całkowitej niezdolności do pracy. Istotne zagadnienie prawne
polegać ma na ustaleniu, czy ubezpieczeni, którzy nabyli prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy z uwagi na posiadanie 20 lub 25 lat ubezpieczenia i całkowitą
niezdolność do pracy, przy braku 5 lat ubezpieczenia w dziesięcioleciu przed po-
3
wstaniem niezdolności do pracy lub przed wnioskiem o rentę, zachowują prawo do
renty także w razie ustania całkowitej niezdolności do pracy. Argumentację oparto na
uzasadnieniu, że zmiana z dniem 1 października 2003 r. art. 57 ustawy dla całkowi-
cie niezdolnych do pracy dotyczyła jedynie warunku z art. 57 ust. 1 pkt 3 i stąd nowy
przepis art. 57 ust. 2 ustawy nie wyłącza stosowania art. 58 ust. 2 (wyrok Sądu Naj-
wyższego z 22 czerwca 2005 r., I UK 352/04).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga obejmuje całe orzeczenie o rencie, a jej zarzuty oparte są na dwojakiej
argumentacji. Pierwsza dotyczy naruszenia ustawy przez przyznanie prawa do renty
z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Skarżący kwestionuje tu wykładnię prawa
przyjętą w uchwale siedmiu sędziów z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05 (OSNP
2006 nr 19 - 20, poz. 305). Czyni to jednak tylko przez powtórzenie odmiennego sta-
nowiska wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2005 r., I UK
352/04 (OSNP 2006 nr 5 - 6, poz. 91). Rzecz jednak w tym, że uchwała składu sied-
miu sędziów stanowiła odpowiedź na rozbieżność orzecznictwa (w opozycji do wyro-
ku z dnia 22 czerwca 2005 r. pozostawało inne stanowisko przyjęte w wyroku z dnia
25 listopada 2005 r., I UK 67/05, OSNP 2006 nr 19 - 20, poz. 308). Mimo iż uchwale
z dnia 23 marca 2006 r. nie nadano mocy zasady prawnej, to jednak jej znaczenie
nie wynika tylko z rangi składu, który ją podjął. Przyjęta w niej wykładnia, nieograni-
czająca się do analizy językowo-logicznej, lecz również uwzględniająca wykładnię
historyczną, systemową i funkcjonalną, wykazała, że zakresu nowego przepisu art.
57 ust. 2 ustawy emerytalnej nie można zawężać tylko do warunku z art. 57 ust. 1 pkt
3. Można więc zasadnie twierdzić, że znajduje również prawne podstawy zwolnienie
ubezpieczonych całkowicie niezdolnych do pracy, którzy posiadają okres składkowy i
nieskładkowy wynoszący dla kobiety co najmniej 20 lat a dla mężczyzny 25 lat, z wa-
runku pięcioletniego ubezpieczenia w dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności
do pracy (art. 57 ust. 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i art. 58 ust. 2). Wykładnia
wynikająca z uchwały siedmiu sędziów z dnia 23 marca 2006 r. jest uprawniona i
skład rozpoznający sprawę ją aprobuje. Jakkolwiek skarżący nie zgadza się z tą wy-
kładnią ustawy, to jednak nie przedstawiał innych (nowych) argumentów, które wyka-
zywałyby jej nietrafność i nakazywały poprzestanie na stwierdzeniu, że zmiana
ustawy emerytalnej przez wprowadzenie art. 57 ust. 2 odnosiła się tylko do warunku
4
z art. 57 ust. 1 pkt 3. Opowiada się - i w sumie powtarza - jedynie stanowisko przy-
jęte w wyroku z dnia 22 czerwca 2005 r., które było już rozważane przy podejmowa-
niu uchwały z dnia 23 marca 2006 r.
Druga kwestia podniesiona w skardze sprowadza się do pytania czy ubezpie-
czeni, którzy uzyskali prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na
podstawie art. 57 ust. 2 (bez spełnienia warunku z art. 58 ust. 2), zachowują prawo
do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy powstałej po całkowitej niezdolno-
ści do pracy. Kwestia ta może być rozpoznana tylko w granicach podstaw kasacyj-
nych oraz ustalonego w sprawie stanu faktycznego (art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.). Wyklu-
cza to rozważania związane z hipotetyczną sytuacją ustąpienia niezdolności do
pracy albo ustania i później ponownego powstania (przerwy w) niezdolności do
pracy, gdyż taki stan faktyczny w sprawie nie występuje i stąd przepis art. 61 ustawy
nie ma zastosowania, zresztą nie został wskazany w podstawie kasacyjnej. Ubezpie-
czony stał się całkowicie niezdolny do pracy, co zgodnie z przyjętą wykładnią ustawy
dawało mu prawo do renty. Wynikający z pierwotnej dolegliwości stan zdrowia uległ
poprawie ale jednocześnie oznaczał dalej częściową okresową niezdolnością do
pracy. Sąd Apelacyjny przyjął, że prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy stanowiło kontynuację prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
ze zmianą wysokości świadczenia ze względu na stopień niezdolności do pracy.
Skarżący zarzuca, że ubezpieczony od momentu częściowej niezdolności do pracy
nie miał prawa do renty. Niewątpliwie uchwała z 23 marca 2006 r. odnosi się tylko do
ubezpieczonych całkowicie niezdolnych do pracy, co nie oznacza, że ustaje prawo
ubezpieczonego do renty w chwili poprawy i zmiany z całkowitej na częściową nie-
zdolność do pracy. Ustania prawa dotyczy przepis art. 101 § 1 pkt 1 ustawy, zgodnie
z którym prawo do świadczeń ustaje gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaga-
nych do uzyskania tego prawa. Warunki prawa do renty określono w art. 57 i w art.
58 ustawy, przy czym przesłanką prawa do renty jest niezdolność do pracy, bez
względu na jej stopień (art. 57 ust. 1 pkt 1). Jeżeli więc zostało stwierdzone, że
ubezpieczony spełniał warunki do uzyskania renty i nie przestał być niezdolny do
pracy, to nie ustały warunki, od których prawo do renty zależało.
Skarga w swojej podstawie nie powołuje art. 101 pkt 1 ustawy. Zarzuca nato-
miast naruszenie art. 107 ustawy. Jednakże przepis ten dotyczy tylko zmiany prawa
do świadczenia lub jego wysokości w sytuacji zmiany stopnia niezdolności do pracy
lub braku takiej niezdolności. W sprawie nie doszło do jego naruszenia, gdyż nie wy-
5
stąpiła sytuacja objęta dyspozycją tego przepisu. Jego naruszenie miałoby miejsce
tylko wówczas, gdyby mimo ustalenia częściowej niezdolności do pracy przyznano
ubezpieczonemu rentę odpowiadającą całkowitej niezdolności do pracy albo gdyby
przyznano rentę przy braku niezdolności do pracy.
Ubezpieczony nie traci więc prawa do renty, lecz ulega zmianie tylko jej wyso-
kość, gdy zachodzi zmiana stopnia niezdolności do pracy z całkowitej na częściową i
rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy uzyskał po spełnieniu szczególnych
warunków z art. 57 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS
(uchwała Sąd Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r.).
Z tych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy art. 39814
k.p.c.
========================================