Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 193/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Gminy K.
przeciwko Towarzystwu Handlowemu (…) S.A. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną; zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Nakazem zapłaty Sąd Okręgowy nakazał stronie pozwanej – Towarzystwu
Handlowemu S.A., aby zapłaciła powódce Gminie K. kwotę 357.279,34 zł z odsetkami.
Powódka dochodziła tej kwoty na podstawie weksla, wystawionego przez wystawcę dla
zabezpieczenia należności czynszowych i innych, wynikających z umowy najmu lokalu
użytkowego, która łączyła powódkę (jako współwłaściciela) z stronę pozwaną.
Dochodzona kwota została ograniczona do części zaległości czynszowych, które
2
odpowiadały wysokości udziału powódki we własności nieruchomości zabudowanej
budynkiem.
W wyniku wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty przez stronę pozwaną Sąd
Okręgowy uchylił nakaz i powództwo oddalił, dokonując następujących ustaleń
faktycznych.
W dniu 3 sierpnia 1998 r. powódka (jako współwłaściciel) zawarła z
poprzednikiem strony pozwanej umowę najmu lokalu użytkowego. Strony określiły
wysokość i sposób zapłaty czynszu. Pozwana spółka wystawiła w dniu 8 września 1 998
r. weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową. Weksel ten miał zabezpieczać
należności z tytułu czynszu i kar umownych zastrzeżonych na wypadek opóźnienia w
wydaniu przedmiotu najmu. Pozwana od listopada 1999 r. zalegała z zapłatą czynszu,
umowa jej została wypowiedziana i w czerwcu 2001 r. lokal został wydany powódce. W
piśmie z dnia 6 listopada 2001 r. pozwana przyznała, że zalega z zapłatą czynszu za
najem lokalu. Strona powodowa wypełniła weksel na kwotę 605.775,07 r. i oznaczyła
termin płatności na 8 września 1998 r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że weksel został wystawiony dla zabezpieczenia
roszczeń z tytułu czynszu najmu, kar umownych i odsetek za opóźnienie w zapłacie
należności czynszowych. Zaległości czynszowe powódki obejmują okres od listopada
1999 r. do czerwca 2001 r. Data wystawienia weksla była prawidłowa. Nie uległo
przedawnieniu roszczenie ze stosunku podstawowego, ponieważ w piśmie z dnia 6
października 2001 r. pozwana złożyła oświadczenie woli mające charakter uznania
roszczenia przysługującego powódce. Weksel został jednak wypełniony wadliwie w
związku z wpisaniem w nim kwoty niezgodnej z faktyczną zaległością pozwanej wobec
powódki. Nieprawidłowo bowiem została określona suma wekslowa ujawniona na
wekslu. W ocenie tego Sądu, w razie wypełnienia weksla in blanco przez posiadacza
(remitenta) niezgodnie z upoważnieniem nie powstaje zobowiązanie wekslowe
wystawcy weksla. Nie było podstaw do przyjęcia ograniczenia zakresu
odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla do granic wyznaczonych
porozumieniem, ponieważ powódka nie zgłosiła żadnych wniosków pozwalających na
weryfikację sposobu obliczenia sumy wekslowej.
Rozpoznając apelację strony powodowej, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że utrzymał nakaz zapłaty w mocy w zakresie zobowiązującym
pozwane Towarzystwo Handlowe do zapłacenia powódce – Gminie K. kwoty 229.756,63
zł i oddalił apelację w pozostałym zakresie. Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne Sądu
3
Okręgowego. Wziął dodatkowo pod uwagę pismo z dnia 6 października 2001 r. i
porozumienie z dnia 19 czerwca 2001 r. Stwierdził, że wystawiony weksel in blanco
zabezpieczał m.in. należności czynszowe. Opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z
którym wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem wekslowy ma ten
skutek, że dłużnik wekslowy odpowiada z weksla w takich granicach, w jakich
odpowiadałby w razie prawidłowego wypełnienia weksla. Ciężar wykazania okoliczności
powoływanych dla uzasadnienia zarzutu z art. 10 prawa wekslowego spoczywa na
podmiocie podnoszącym ten zarzut (pozwanym). Od powoda należy jednak oczekiwać
tego, że po podniesieniu zarzutu wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z
porozumieniem wskaże on, jakie wierzytelności i z jakiego stosunku podstawowego
składają się na sumę wekslową.
Sąd Apelacyjny przyjął, że roszczenie o zapłatę należności czynszowych zostało
uznane (co do zasady i wysokości) przez pozwanego (w piśmie z dnia 6 października
2001 r.). Pozwana w zarzutach od nakazu zapłaty nie powołała się na jakiekolwiek
okoliczności, które mogłyby usprawiedliwiać wniosek, że powódka wadliwie obliczyła
wysokość należności czynszowej.
W skardze kasacyjnej strona pozwana podnosiła zarzuty naruszenia art. 10
prawa wekslowego, art. 6 k.c. i art. 65 k.c. Wnosiła o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego w części objętej zaskarżeniem, tj. w części, w jakiej Sąd Okręgowy
utrzymał nakaz zapłaty obejmujący sumę 229.756,63 zł i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie – o zmianę wyroku w
zaskarżonej części i oddalenie apelacji strony powodowej w zakresie, w jakim została
ona uwzględniona.
Według Prokuratora Generalnego, skarga kasacyjna strony pozwanej powinna
być oddalona (stanowisko z dnia 3 grudnia 2007 r.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Nie można podzielić zarzutu strony pozwanej (wystawcy weksla), że Sąd
Apelacyjny bezpodstawnie uznał istnienie odpowiedzialności wekslowej wystawcy
weksla in blanco mimo wypełnienia tego weksla przez posiadacza (remitenta)
niezgodnie z porozumieniem wekslowym.
Z dokonanych ustaleń faktycznym wynika, że remitent (współwynajmujący lokal
użytkowy) wypełnił weksel in blanco kwotą, która nie odpowiadała wysokości zadłużenia
wystawcy weksla z tytułu istniejącego między stronami stosunku najmu lokalu
użytkowego (stosunku podstawowego). Zadłużenie to obejmowało bowiem jedynie
4
należności czynszowe od listopada 1999 r. do czerwca 2001 r. w wysokości 229.756,63
zł. Taka niezgodność stanowi wprawdzie naruszenie postanowień porozumienia
wekslowego, ale nie może – jak sugeruje strona skarżąca – powodować skutku w
postaci niepowstania (wyłączenia) odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla
wobec posiadacza weksla. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono trafne i
przekonywająco umotywowane stanowisko, zgodnie z którym, uzupełnienie weksla
przez posiadacza weksla (remitenta) o kwotę wyższą niż kwota, na której wpisanie
pozwalało porozumienie wekslowe, nie powoduje skutku w postaci niepowstania
zobowiązania wekslowego wystawcy weksla. Zobowiązanie to ulega natomiast
odpowiedniemu zredukowaniu do wysokości kwoty mieszczącej się w upoważnieniu
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 25/00, OSNC 2001,
nr 7/8, poz. 117; z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 170/04, nieopubl., OSNC 2007, nr 4,
poz. 59). Jeżeli z deklaracji wekslowej wynikało to, że wystawiony weksel in blanco
służył do zabezpieczenia m.in. należności czynszowych wynikających z umowy najmu
łączącej strony, to umieszczenie na nim sumy wekslowej wyższej niż wynosiło
rzeczywiste zadłużenie wystawcy wynikające ze stosunku najmu, oznacza w istocie tzw.
częściową niezgodność tej sumy z porozumieniem wekslowym. Przyjęcie w takiej
sytuacji skutku w postaci niepowstania odpowiedzialności wystawcy w ogóle
przeczyłoby z pewnością gwarancyjnej funkcji weksla in blanco (por. np. uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001, II CKN 25/00). Z funkcją tą
skorelowany zostaje natomiast skutek w postaci tzw. redukcji zakresu odpowiedzialności
wekslowej wystawcy do granic, w których treść weksla (suma wekslowa) odpowiada
zadłużeniu wystawcy ze stosunku podstawowego. W tym bowiem zakresie weksel
został wypełniony zgodnie z porozumieniem wekslowym (art. 10 prawa wekslowego).
Nieporozumieniem jest twierdzenie skarżącego, że jakiekolwiek wypełnienie
weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym „czyni weksel nieważnym, a
zobowiązanie wekslowe w ogóle nie powstaje”. Weksel in blanco, wypełniony
niezgodnie z porozumieniem wekslowym, przy czym w sposób odpowiadający jego
przesłankom formalnym sformułowanym w art. 1 lub 101 prawa wekslowego, jest
uważany jednak za weksel (weksel ważny) w rozumieniu tych przepisów. Czym innym
jest zatem nieważność weksla, a czym innym – niepowstanie odpowiedzialności osoby
podpisanej na wekslu (dłużnika wekslowego) w określonych okolicznościach.
2. Strona skarżąca kwestionuje ocenę Sądu Apelacyjnego, że doszło do uznania
roszczenia o zapłatę należności czynszowych co do zasady i wysokości. Według strony
5
skarżącej, intencją wystawcy weksla (wyrażoną w piśmie z dnia 6 października 2001 r. i
w porozumieniu z dnia 19 czerwca 2001 r.) nie było uznanie roszczenia
współwynajmującego w wysokości 229.756,63 zł, a jedynie – wskazanie, że „zadłużenie
z tytułu czynszu istnieje, jednak z uwagi na poniesione nakłady i wydatki oraz
pozostawione w (...) lokalu nieruchomości kwota ta jest niedookreślona” (s. 3 skargi
kasacyjnej). Można zatem przyjąć, że skarżąca sugeruje co najwyżej fakt uznania
roszczenia współwynajmującego jedynie co do zasady.
Treść wspomnianych dokumentów, a zwłaszcza pisma z dnia 6 października
2001 r., może tworzyć wystarczającą podstawę do przyjęcia, że wystawca weksla uznał
roszczenie powoda obejmujące należności czynszowe zarówno co do zasady, jak i ich
wysokości (stwierdzenie zaległości czynszowych, wyrażenie woli zapłaty z
odpowiednimi, stanowczo sformułowanymi propozycjami uregulowania długu, podanie
sumy zadłużenia z sugestią zaliczenia także kaucji na poczet zadłużenia). Z ustaleń
Sądu Apelacyjnego wynika to, że po potrąceniu wspomnianej kaucji wysokość
zadłużenia strony pozwanej wobec powoda wynosiło 229.756,63 zł. Jeżeli zdaniem
strony skarżącej, rozmiar jej zadłużenia wobec powoda nie został ostatecznie określony,
bowiem – jak utrzymuje – w lokalu pozostawiono ruchomości, a ponadto poniesiono
nakłady i wydatki związane z eksploatacją lokalu, to należało stwierdzić, że strona
skarżąca (najemca) nie powołuje się jednak na odpowiednie zdarzenia prawne, które
mogłyby powodować zmniejszenie zadłużenia z tytułu czynszu wobec wynajmującego.
Współwynajmujący dochodził od wystawcy czynszu, należność ta została uznana przez
wystawcę weksla (co do zasady i jej rozmiaru), toteż twierdzenie o nieokreślonym co do
zakresu zadłużeniu wystawcy nie może być uznane za uzasadnione.
3. Eksponując zarzut naruszenia art. 6 k.c., strona skarżąca stara się przypisać
zasadnicze znaczenie stwierdzeniu Sądu Apelacyjnego, w którym Sąd ten ogólnie
stwierdził, że „od powoda należy (...) oczekiwać tego, że po podniesieniu zarzutu
wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z porozumieniem wskaże on, jakie
wierzytelności i z jakiego stosunku podstawowego skłaniają się na stronę wekslową”. Ze
stwierdzenia tego strona skarżąca wyciąga wniosek, że podniesienie przez wystawcę
weksla zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym powoduje
przejście ciężaru dowodu na stronę powodową (posiadacza weksla) m.in. co do
wykazania zasadności wysokości sumy wekslowej umieszczonej na wekslu (wysokości
wierzytelności ze stosunku podstawowego). Sugestia taka jest nieuzasadniona z
następujących powodów.
6
Po pierwsze, nie można podzielić stanowiska, że podniesienie przez wystawcę
weksla in blanco zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym
(w zakresie dotyczącym rozmiaru zadłużenia wystawcy ze stosunku podstawowego)
powoduje przerzucenie ciężaru dowodu na posiadacza weksla (remitenta) w tym sensie,
iż powinien go obciążać dowód wykazania istnienia i rozmiaru zadłużenia z tego
stosunku. W takiej sytuacji rozkład ciężaru dowodu pozostaje bez zmian, na wystawcy
weksla in blanco ciąży dowód wykazania nieistnienia wierzytelności wystawcy i to w
zakresie wskazanym na wekslu. Dzieje się tak wówczas, gdy zarzut wypełnienia weksla
niezgodnie z porozumieniem wekslowym (tzw. zarzut częściowej niezgodności)
powiedzie się wystawcy i doprowadzi on do zredukowania rozmiaru własnej
odpowiedzialności wekslowej (jak w rozpoznawanej sprawie). Zob. podobnie np.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2006 r., V CSK 70/06.
Po drugie, wbrew zarzutom kasacyjnym strony skarżącej Sąd Apelacyjny trafnie
przyjął uznanie roszczenia powoda przez stronę pozwaną (co do zasady i rozmiaru
roszczenia). Uznana kwota należności czynszowych nie mogła być zatem skutecznie
kwestionowana przez pozwanego, skoro jednym z podstawowych skutków uznania
roszczenia jest przerzucenie na uznającego ciężaru wykazania tego, że dług uznany w
ogóle nie istnieje lub istnieje w kwocie innej niż objęta uznaniem. Ciężar wykazania
nieistnienia należności umieszczonej na wekslu (także po jej zredukowaniu) nie został
zatem przeniesiony na stronę powodową, a ponadto został jak gdyby wzmocniony
uznaniem roszczenia przez wystawcę weksla.
Po trzecie, strona pozwana wykazała jednak to, że na podstawie wystawionego i
następnie uzupełnionego weksla wierzyciel wekslowy mógł dochodzić tylko kwoty
należności czynszowych przysługujących współwynajmującemu i objętych uznaniem.
Odpowiedzialność wekslowa wystawcy nie zaktualizowała się zatem w odniesieniu do
należności odsetkowych i innych ujętych w pierwotnie oznaczonej sumie wekslowej.
Prezentowane wywody prowadzą do wniosku, że nietrafne okazały się zarzuty
naruszenia art. 10 prawa wekslowego, art. 6 k.c. i art. 65 k.c. W tej sytuacji należało
oddalić skargę kasacyjną strony pozwanej jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).