Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r.
I UK 210/07
Okres pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze w szczególnych
warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lu-
tego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.) może obejmować również czas krótkotrwałych, koniecznych szkoleń pra-
cownika, zwłaszcza wstępnych.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie:
SN Zbigniew Myszka, SA Jolanta Pietrzak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 stycznia
2008 r. sprawy z odwołania Waldemara D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Ł. o prawo do emerytury, na skutek skargi kasacyjnej ubez-
pieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Ło-
dzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. decyzją z dnia 12 listopada
2004 r. odmówił Waldemarowi D. prawa do emerytury, powołując się na art. 32
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze i podnosząc, że ubezpieczony nie wyka-
zał wymaganego 15- letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, gdyż
zgodnie z załączonym świadectwem przez 10 lat wykonywał prace wymienione w
wykazie A, dziale VII, poz. 9.
2
Uwzględniając odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji, Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 7 lutego 2005
r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał Waldemarowi D. prawo do emerytury od 7
października 2004 r. Sąd Okręgowy ustalił, że Waldemar D. był zatrudniony w okre-
sie od 1 grudnia 1972 r. do 31 (powinno być: 30) listopada 1982 r. w Zakładach
Uszczelnień i Wyrobów Azbestowych „P.” w Ł., kolejno na stanowiskach stażysty (od
1 grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973 r.), dyspozytora zmianowego zakładu B (od 1
marca 1973 r. do 30 kwietnia 1973 r.), kierownika zmianowego zakładu B (od 1 maja
1973 r. do 28 lutego 1974 r.), zastępcy szefa produkcji (od 1 marca 1974 r. do 31
sierpnia 1976 r.) oraz kierownika zakładu B (od 1 marca 1976 r. do 31 listopada 1982
r.). W okresie zatrudnienia w Zakładach „P.” wnioskodawca wykonywał prace bezpo-
średnio przy produkcji azbestu. Sprawując nadzór nad pracownikami zwykle przeby-
wał na sali produkcyjnej po 6-7 godzin dziennie, jedynie około 1-2 godzin wykonywał
czynności administracyjno-biurowe poza halą. W okresie zatrudnienia wnioskodawcy
w strukturze organizacyjnej Zakładów „P.” wyodrębniono zakłady A, B i C, po 1983 r.
zostały one przemianowane na oddziały, o których mowa w dziale IV pkt 1.15 wyka-
zu B. W dniu 30 listopada 1982 r. wnioskodawca rozwiązał umowę o pracę w Zakła-
dach „P.” ponieważ stwierdzono u niego pylicę azbestową, co stanowiło przeciw-
wskazanie do dalszej pracy w kontakcie z azbestem, a pracodawca nie zapropono-
wał mu stanowiska pracy odpowiedniego do stanu jego zdrowia. Wnioskodawca
otrzymał 19 maja 2000 r. świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warun-
kach, potwierdzające, że w okresie od 1 grudnia 1972 r. do 30 listopada 1982 r. stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w Zakładach Uszczelnień i Wyro-
bów Azbestowych „P.” - na stanowisku kierownika zakładu B, wymienionym w wyka-
zie A dziale VII poz. 9 pkt. A, stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 7 Mini-
stra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wyko-
nywanych w szczególnych warunkach. Wnioskodawca urodził się 20 kwietnia 1949
r., posiada 31 lat okresów składkowych oraz 5 lat i 7 miesięcy okresów nieskładko-
wych. Orzeczeniem z dnia 15 kwietnia 2003 r. stwierdzono u niego chorobę zawo-
dową - pylicę azbestową.
Sąd Okręgowy ustalił, że ujawniona w świadectwie kwalifikacja zatrudnienia
wnioskodawcy jest błędna, ponieważ - co ustalono w postępowaniu sądowym na
podstawie zeznań świadków i wnioskodawcy - stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy wykonywał on prace wymieniowe w dziale IV pkt 1 wykazu B, stanowiącego
3
załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w związku z poz.
1.15 działu IV wykazu B, stanowiącego załącznik nr 2 do zarządzenia Nr 7 Ministra
Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. Wobec powyższego Sąd
Okręgowy uznał, że skoro wnioskodawca udokumentował 30- letni staż ubezpiecze-
niowy oraz osiągnął wiek 55 lat, to spełnił wszystkie przesłanki do nabycia prawa do
emerytury na podstawie art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 8 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją organ rentowy.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 14 października 2005r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd
stwierdził, że na podstawie art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych do sytuacji prawnej wnioskodawcy mają zastosowa-
nie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku eme-
rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji, że wnio-
skodawca w istocie wykonywał prace mieszczące się w dziale IV pkt 1 wykazu B,
stanowiącego załącznik do rozporządzenia. Praca ta jest też wymieniona w załącz-
niku nr 2 do zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 7 lipca
1987 r., zawierającego wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w
szczególnych warunkach, o których mowa w § 8 rozporządzenia - w dziale IV wyka-
zu B pod poz. 1.15. Zgodnie z § 8 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV wykazu B, nabywa prawo do
emerytury, jeżeli osiągnął wiek 55 lat (dla mężczyzn) i ma wymagany okres zatrud-
nienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B.
Sąd Apelacyjny zwrócił jednakże uwagę, że wnioskodawca pracował w Zakła-
dach „P.” równe 10 lat, ale przez trzy pierwsze miesiące był tam stażystą, co wynika
z umowy o pracę i „angażu”, a z kolei z programu stażu wynika, że kierownikowi Za-
kładu B powierzono funkcję jego opiekuna. W ocenie Sądu Apelacyjnego, ten trzy-
miesięczny okres - od 1 grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973 r. - „z pewnością” nie mie-
ści się pod pozycją wykazu B, a zatem wnioskodawca nie ma 10 lat wykonywania
pracy mieszczącej się w dziale IV wykazu B i tym samym nie spełnia warunku z § 8
4
rozporządzenia, umożliwiającego przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury
na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Wskutek wniesionej przez wnioskodawcę skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy
wyrokiem z dnia 12 września 2006 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy stwierdził, że
pogląd Sądu Apelacyjnego, iż okres stażu nie może być wliczony do 10-letniego
okresu pracy w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia do niższego
wieku emerytalnego, nie został w jakikolwiek sposób uzasadniony, a brak przytocze-
nia argumentów natury prawnej lub faktycznej przemawiających za jego słusznością,
czyni rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego w tej kwestii arbitralnym, a nawet dowol-
nym. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie ma żadnych uzasadnionych powodów, aby
przyjmować a priori, że umowa o pracę zawarta przez wnioskodawcę z Zakładami
Uszczelniania i Wyrobów Azbestowych przewidująca zatrudnienie na stanowisku
stażysty na okres trzech miesięcy od 1 grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973 r. jest
umową, której czasu trwania nie można zaliczyć do 10-letniego okresu zatrudnienia
przy wykonywaniu prac wymienionych w dziale IV wykazu B. Istotne znaczenie ma
jedynie to, jaki rodzaj pracy wykonywał w okresie stażu. Okres obowiązkowego stażu
może być wliczany do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyma-
ganego do nabycia przez pracownika prawa do wcześniejszej emerytury, gdy w
okresie zatrudnienia w charakterze stażysty pracownik wykonywał faktycznie prace
objęte wykazem prac uprawniających do niższego wieku emerytalnego.
W trakcie ponownego rozpoznania sprawy, Sąd Apelacyjny ustalił co nastę-
puje. Waldemar D. był zatrudniony w okresie od 1 grudnia 1972 r. do 28 lutego 1973
r. w Zakładach Uszczelnień i Wyrobów Azbestowych „P.” w Ł. na stanowisku staży-
sty. Według przedstawionego w sprawie programu stażu Waldemara D. w Zakładach
„P.”, część wstępna stażu obejmowała okres 6 tygodni i miała na celu zapoznanie się
stażysty z zakładem pracy, pracą poszczególnych komórek organizacyjnych i cało-
kształtem funkcjonowania przedsiębiorstwa. Harmonogram przebiegu tej części
stażu ustalał następujący jej przebieg: - w okresie od 1 grudnia 1972 r. do 9 grudnia
1972 r. Dział Produkcji Technologiczny - zapoznanie się z procesami technologicz-
nymi produkowanych wyrobów, bilansowaniem mocy produkcyjnych, powiązaniem
działu produkcji z bezpośrednim wykonawstwem; - w okresie od 11 grudnia 1972 r
do 14 grudnia 1972 r. Dział Zaopatrzenia - zapoznanie się ze sposobem opracowy-
wania planów zaopatrzenia w poszczególne surowce, sposobem składania zamó-
5
wień i ich realizacji; - w okresie od 15 grudnia 1972 r. do 19 grudnia 1972 r. Dział
Zbytu - zapoznanie się ze sposobem przyjmowania zamówień na wyroby Zakładu,
sporządzanie planów sprzedaży oraz realizacją samej sprzedaży; - w okresie od 20
grudnia 1972 r. do 23 grudnia 1972 r. Dział Kosztów -zapoznanie się ze sposobem
opracowywania planów kosztów, rozliczaniem kosztów na miejsca ich powstania i
sporządzanie kalkulacji wynikowych oraz wypełnianiem wzorów sprawozdawczych; -
od 27 grudnia 1972 r. do 30 grudnia 1972 r. Dział Księgowości - zapoznanie się z
planem kont, księgowością analityczną i syntetyczną, sporządzaniem bilansu kwar-
talnego i rocznego; - w okresie od 2 stycznia 1973 r. do 4 stycznia 1973 r. Dział
Organizacji - zapoznanie się ze schematem organizacyjnym przedsiębiorstwa, za-
kresem czynności poszczególnych komórek organizacyjnych określonych w księdze
służb, sposobem opracowywania zarządzeń oraz innymi pracami wykonywanymi
przez dział; - w okresie od 5 stycznia 1973 r. do 7 stycznia 1973 r. Dział Planowania -
zapoznanie się z systemem planowania w przedsiębiorstwie, sposobem opracowy-
wania planów wieloletnich, rocznych, operatywnych oraz statystyką „w zakresie wy-
konawstwa planów produkcji”; - w okresie od 10 stycznia 1973 r. do 11 stycznia 1973
r. Dział Zatrudnienia i Płac - zapoznanie się ze stosowanymi systemami płac, sposo-
bem sporządzania planów zatrudnienia i funduszu płac, opracowywaniem norm pła-
cowych, sporządzaniem listy płac i wypłaty wynagrodzeń oraz statystyką dotyczącą
zatrudnienia i płac; - w okresie od 12 stycznia 1973 r. do 15 stycznia 1973 r. „Zakłady
produkcyjne A i C” - zapoznanie się z produkcją, organizacją służby ruchu, obiegiem
dokumentów oraz działalnością biur planowo-rozliczeniowych. Część zasadnicza
stażu obejmowała okres od 15 stycznia 1973 r. do 28 lutego 1973 r. i miała na celu
zapoznanie stażysty z Zakładem B, jego charakterem, organizacją pracy i produkcji,
ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień wchodzących w skład wydziału wyrobów
ciernych oraz zakresem czynności dyspozytora zmianowego wydziału wyrobów cier-
nych, na które stażysta był przewidywany.
Sąd Apelacyjny uznał, że Waldemar D. nie spełnił wszystkich przewidzianych
przesłanek do nabycia prawa do emerytury. Wnioskodawca nie udowodnił wymaga-
nych 10 lat pracy w szczególnych warunkach. Z całokształtu materiału dowodowego
zgromadzonego w sprawie wynika, że Waldemar D. w okresie od 1 grudnia 1972 r.
do 28 lutego 1973 r. był zatrudniony w Zakładach „P.” jako stażysta. W ramach za-
trudnienia w tym okresie zapoznawał się z pracą Zakładu, w tym z produkcją wyro-
bów azbestowych i wykonywał czynności mieszczące się w zakresie obowiązków
6
pracowniczych należących do stanowisk pracy objętych wykazem prac w szczegól-
nych warunkach ale pracy tej nie wykonywał stale, tj. codziennie przez 8 godzin.
Wnioskodawca bowiem, jak wynika to z programu stażu, w określonych okresach
jego odbywania, wykonywał tylko czynności w działach organizacji, planowania, za-
trudnienia i płac, zaopatrzenia, zbytu oraz księgowości, a więc prace typowo biuro-
we, związane z ogólnie pojętym zarządzaniem przedsiębiorstwem. Wyrokiem z 6
marca 2007 r. Sad Apelacyjny w Łodzi ponownie zmienił wyrok sądu Okręgowego w
Łodzi z 7 lutego 2005 r. i oddalił odwołanie.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości przez ubezpieczonego skargą
kasacyjną. Skargę oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego: a) art. 32
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)
oraz § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), przez niewłaściwe zastosowanie
(błąd subsumcji) polegające na uznaniu, iż w stanie faktycznym sprawy nie są speł-
nione przesłanki uprawniające do wcześniejszej emerytury określone w tych przepi-
sach; b) § 2 rozporządzenia poprzez wadliwą interpretację pojęcia „wykonywanie
pracy stale, w pełnym wymiarze czasu pracy”, przejawiającą się w uznaniu, że wnio-
skodawca w ramach zatrudnienia na 3-miesięcznym stażu zapoznawał się z produk-
cją wyrobów azbestowych i wykonywał czynności mieszczące się w zakresie obo-
wiązków pracowniczych należących do stanowisk pracy objętych wykazem prac w
szczególnych warunkach, ale pracę „na hali produkcyjnej” dzielił z obowiązkami ad-
ministracyjnymi, tj. pracy w szczególnych warunkach nie wykonywał stale, tj. przez 8
godzin, w sytuacji gdy stanowisko kierownicze, które wnioskodawca zajmował przez
pozostały okres zatrudnienia wymagało wykonywania czynności zarówno w hali pro-
dukcyjnej jak i poza halą (tzw. czynności administracyjno - biurowe); c) art. 5 Kodek-
su cywilnego, stanowiącego, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który
byłby sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z
zasadami współżycia społecznego.
Podstawami skargi są również zarzuty naruszenia przepisów postępowania: 1)
art. 39820
k.p.c. „stanowiącego o tym, że Sąd, któremu sprawa została przekazana,
związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy, po-
przez pominięcie wykładni art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawartej w
7
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2006 r., I UK 59/06, wyrażającej się w
ocenie, że umowa dotycząca zatrudnienia wnioskodawcy jako stażysty była umową o
pracę, a zatrudnienie w ramach stażu było formą zatrudnienia podobnie jak praca na
okres próbny, w sytuacji orzekania przez Sąd II instancji w niezmienionym stanie
faktycznym, prawnym i dowodowym”; 2) art. 468 k.p.c. w związku z art. 214 k.p.c.
oraz z art. 210 § 3 k.p.c., poprzez wezwanie wnioskodawcy na rozprawę apelacyjną
do osobistego stawiennictwa wraz z pouczeniem o tym, że rozprawa przed sądem
odwoławczym odbywa się bez względu na niestawiennictwo stron, a Sąd może w
celu dokładniejszego wyjaśnienia stanu sprawy zarządzić stawienie się stron, w sy-
tuacji gdy czynności wyjaśniające przeprowadza sędzia zawodowy na posiedzeniu
jawnym niestanowiącym rozprawy, jeżeli przemawiają za tym wyniki wstępnego ba-
dania sprawy, dokonywane na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, a w kon-
sekwencji poprzez zaniechanie odroczenia terminu rozprawy i czynności dowodo-
wych w sytuacji błędnego pouczenia wnioskodawcy i faktu, że pełnomocnik wniosko-
dawcy usprawiedliwił nieobecność wnioskodawcy, argumentując absencję złym sta-
nem zdrowia; 3) art. 385 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie, mimo że apelacja
powoda była bezzasadna; 4) art. 386 § 1 k.p.c., poprzez jego zastosowanie i zmianę
wyroku Sądu pierwszej instancji oraz orzeczenie co do istoty sprawy bez przeprowa-
dzenia uzupełniającego postępowania dowodowego. Wskazując na powyższe wnie-
siono o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi i zasądzenie kosztów procesu,
w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy w zakresie naruszenia przepi-
sów prawa materialnego: art. 32 ust 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 i § 8
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze. Nie jest natomiast uzasadniony zarzut naruszenia art. 5 k.c., który to prze-
pis nie ma zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sprawy te
są sprawami cywilnymi tylko w znaczeniu formalnym, gdyż do ich rozpoznawania
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Nie są to sprawy z zakresu
8
stosunków wynikających z prawa cywilnego. Wniosek taki wypływa z brzmienia art. 1
k.p.c., w którym przy określeniu zakresu stosowania tego Kodeksu dokonane zostało
rozróżnienie między sprawami ze stosunków z zakresu prawa cywilnego i sprawami
z zakresu ubezpieczeń społecznych. Między ubezpieczonymi a organem rentowym
nie zachodzi bowiem więź cywilnoprawna. Stąd zarzut nadużycia prawa wywodzony
z art. 5 k.c. jest całkowicie bezpodstawny. Podobnie na nieporozumieniu opierają się
zarzuty naruszenia przepisów postępowania: art. 468 w związku z art. 210 § 3 i 214
k.p.c. Przepis art. 468 k.p.c. dotyczy wstępnej fazy postępowania prowadzonej przez
sąd pierwszej instancji. Nie może zatem stanowić podstawy wzruszenia wyroku sądu
drugiej instancji. Nie można też podzielić zarzutu naruszenia art. 39820
k.p.c., że Sąd
Apelacyjny w Łodzi nie dokonał wykładni prawa sprzecznej z wyrokiem Sądu Naj-
wyższego z 12 września 2006 r., którym uchylone zostało poprzednie jego orzecze-
nie. Wykładnia ta sprowadzała się do przesądzenia, że praca świadczona przez
ubezpieczonego na podstawie umowy o wstępny staż pracy nie podlega wyłączeniu
z okresu pracy w szczególnych warunkach. Istotne dla oceny spełnienia przez niego
przesłanki odpowiednio długiego wykonywania pracy w szczególnych warunkach jest
ustalenie rodzaju pracy świadczonej w okresie stażu, w szczególności tego, czy
praca ta obejmowała czynności wykonywane bezpośrednio przy produkcji azbestu.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny przeprowadził tylko jeden do-
wód: z programu stażu. Z ustalenia okoliczności programu stażu Sąd Apelacyjny wy-
prowadził wniosek o tym, że ubezpieczony nie udowodnił wykonywania pracy w
szczególnych warunkach przez okres 10 lat. W okresie stażu wykonywał prace
mieszczące się w wykazie prac w szczególnych warunkach, lecz nie wykonywał tej
pracy „stale tj. codziennie przez 8 godzin. Wnioskodawca bowiem, jak wynika to z
programu stażu, w określonych okresach jego odbywania wykonywał tylko czynności
w wydziałach organizacji, planowania, zatrudnienia i płac, zaopatrzenia, zbytu oraz
księgowości, a więc prace typowo biurowe, związane z ogólnie pojętym zarządza-
niem przedsiębiorstwem”.
Konkluzja Sądu Apelacyjnego jest oparta na niedostatecznie ustalonym stanie
faktycznym sprawy, a ponadto wypływa z błędnego rozumienia § 2 ust. 1 rozporzą-
dzenia z 7 lutego 1983 r., co spowodowało błąd subsumcji odnoszący się do art. 32
ustawy o emeryturach i rentach oraz błędne zastosowanie art. 386 § 1 k.p.c. Ustale-
nie programu stażu nie jest wystarczające do ustalenia rodzaju pracy wykonywanej
przez ubezpieczonego w okresie stażu. Można jedynie zakładać (domniemywać), że
9
program stażu został wykonany, ale domniemanie to, jak każde domniemanie fak-
tyczne może być obalone. Protokół rozprawy apelacyjnej nie daje podstaw do stwier-
dzenia, że ubezpieczony mógł się wypowiedzieć w tej kwestii. Sąd Apelacyjny nie
ustalił ponadto, jaki okres (jak długi, kiedy zaczynający się i kiedy kończący) wyłącza
z okresu pracy w szczególnych warunkach. Wymienienie działów, w których praca
miała, zdaniem Sądu Apelacyjnego, charakter pracy biurowej mogłoby wskazywać,
że chodzi o okresy kilkudniowe, dwu lub trzydniowe. Nie zostało to jednak ustalone.
Nie wiadomo też, czy staż, jeżeli był realizowany zgodnie z programem, odbywał się
według kolejności działów w nim ustalonej i dokładnie w takim rozmiarze, jak plano-
wano.
Błąd w wykładni prawa sprowadza się natomiast do zbyt rygorystycznego ro-
zumienia pojęcia pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze użytego w § 2 ust. 1
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. mającego zastosowanie do wnioskodawcy (art. 32
ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z ZUS). Tak, jak nie podlegają wyłączeniu go-
dziny poświęcone w niewielkim wymiarze na prace biurowe, do których wykonywania
obowiązany był kierownik, podobnie nie odlicza się np. krótkotrwałych szkoleń poza
halą produkcyjną, okresów urlopów wypoczynkowych, itp. Takie krótkotrwałe nie-
obecności „na hali produkcyjnej” nie uniemożliwiają ustalenia wykonywania pracy w
szczególnych warunkach „stale i w pełnym wymiarze”. Wyłączenie z okresu takiej
pracy koniecznych szkoleń, zwłaszcza wstępnych, kłóciłoby się z sensem przepisu.
Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu
do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
========================================