Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lutego 2008 r.
II PK 153/07
Odbywanie przez absolwenta stażu na podstawie art. 37b ustawy z dnia
14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.) jest szczególnym rodzajem zatrudnienia,
odrębnym od zatrudnienia na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
w W. oraz Edyty P. przeciwko Zespołowi Szkół Zawodowych [...] w Ś. o ustalenie, na
skutek skargi kasacyjnej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w
W. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdni-
cy z dnia 28 grudnia 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w W. działający jako organiza-
cja społeczna na rzecz pracownika Edyty P., w pozwie złożonym przeciwko Zespo-
łowi Szkół Zawodowych [...] w Ś., domagał się ustalenia, że pozwanego wiązał z pra-
cownikiem stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, na
stanowisku nauczyciela w okresie od dnia 6 marca 2000 r. do dnia 31 sierpnia 2000
r. Pełnienie przez powódkę funkcji nauczyciela odbywało się na podstawie umowy z
dnia 28 lutego 2000 r. zawartej pomiędzy Starostą Ś. a Zespołem Szkół Zawodo-
wych [...] w Ś. w przedmiocie odbywania stażu przez bezrobotnego absolwenta na
stanowisku nauczyciela matematyki. Na podstawie powyższej umowy oraz skiero-
wania Powiatowego Urzędu Pracy w Ś. z dnia 6 marca 2000 r. Edyta P. rozpoczęła
2
odbywanie stażu absolwenckiego u strony pozwanej. Staż na stanowisku nauczy-
ciela matematyki powódka pełniła w okresie od dnia 6 marca do 31 sierpnia 2000 r.
Wyrokiem z 11 września 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Świdnicy oddalił powództwo. Sąd stwierdził, że w myśl art. 189 k.p.c.
powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego
lub prawa gdy ma w tym interes prawny, a skoro powódka domagała się ustalenia
istnienia stosunku pracy łączącego ją ze stroną pozwaną w związku z toczącym się
przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym we Wrocławiu postępowaniem z jej
skargi na decyzję D. Kuratora Oświaty w sprawie stwierdzenia nieważności aktu na-
dania stopnia awansu zawodowego nauczyciela kontraktowego, Sąd uznał, że brak
jest po stronie powódki interesu prawnego w sytuacji, gdy możliwe są inne formy
ochrony jej praw. Powyższa okoliczność powodowała zatem, w myśl wyżej powoła-
nego przepisu, oddalenie żądania. Niezależnie jednak od powyższego, powództwo
było także niezasadne z innych przyczyn. W niniejszej sprawie zastosowanie miały
przepisy ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu,
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 1) oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 15 kwietnia 1996 r., w sprawie szczegółowych warunków odbywania u praco-
dawcy stażu przez bezrobotnego absolwenta. Zgodnie z art. 37b tej ustawy starosta
mógł na wniosek lub za zgodą absolwenta skierować go do odbycia u pracodawcy
stażu przez okres nieprzekraczający 12 miesięcy. Staż odbywał się na podstawie
umowy zawartej przez starostę z pracodawcą. Nadzór nad odbywaniem stażu przez
absolwenta sprawował starosta. Absolwentowi w okresie odbywania stażu przysługi-
wało stypendium w wysokości zasiłku, wypłacane przez starostę. W tym stanie rze-
czy, wbrew twierdzeniom powódki, Sąd stwierdził, że sam fakt pełnienia stażu na
stanowisku nauczyciela i wykonywanie w związku z tym określonych czynności nie
prowadzi do zastosowania ustawy - Karta Nauczyciela.
Od powyższego wyroku apelację złożył Ogólnopolski Akademicki Związek
Zawodowy w W., zaskarżając go w całości.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2006r. Sąd Okręgowy stwierdził, że apelacja
strony powodowej nie zasługiwała na uwzględnienie - w przedmiocie ustalenia, że
stronę pozwaną z powódką łączyła umowa o pracę na czas określony - i podlegała
oddaleniu. Sąd nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji jakoby powódka nie
miała interesu prawnego w ustaleniu istnienia stosunku pracy ze stroną pozwaną.
Jednakże pomimo istnienia interesu prawnego, przepisy prawa materialnego nie po-
3
zwalały w ocenie Sądu drugiej instancji, na ustalenie, iż powódka świadczyła u po-
zwanej pracę na podstawie zawartej z nią umowy o pracę. Obowiązująca w spornym
okresie (według stanu na marzec 2000 r.) ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu
i przeciwdziałaniu bezrobociu w art. 2 ust 1 pkt 21a stanowiła, że staż to nabywanie
umiejętności praktycznych do wykonywania pracy poprzez wykonywanie zadań w
miejscu pracy przez absolwenta bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. Po-
wódka została skierowana na staż na podstawie wyżej wskazanej ustawy, a odbycie
stażu było warunkiem skorzystania z uprawnień w niej określonych, między innymi
prawa do stypendium. Ustawa powyższa regulowała sytuację prawną osób bezro-
botnych, a oczywiste jest, że nie można być równocześnie osobą bezrobotną i za-
trudnioną na podstawie umowy o pracę. W takiej sytuacji argumenty podniesione w
apelacji, wskazujące na przepisy ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela - w
świetle których, według strony powodowej, nie było innej możliwości zatrudnienia
powódki w charakterze nauczyciela, niż na podstawie umowy o pracę - były błędne.
Status prawny powódki uregulowany był w przepisach wyżej wskazanej ustawy o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, powódka była bowiem w spornym okresie
osobą bezrobotną.
Strona powodowa wniosła skargę kasacyjną zarzucając powyższemu orze-
czeniu naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 10 ust. 1
i 4 ustawy Karta Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym w ramach czasowych ni-
niejszego przypadku (rok 2000), art. 37b ustawy z dnia 14 grudnia1994 r. o zatrud-
nieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu i art. 58 k.c. w związku z umową pomiędzy Sta-
rostą Ś. a Zespołem Szkół Zawodowych w Ś. o odbywanie stażu przez bezrobotnego
absolwenta na stanowisku nauczyciela matematyki. Strona powodowa utrzymuje, że
stanowisko nauczyciela w publicznej szkole można objąć wyłącznie w drodze nawią-
zania stosunku pracy pomiędzy nauczycielem i szkołą, a Karta Nauczyciela kwestie
te w „rozdziale 4 Nawiązanie, zmiana i rozwiązanie stosunku pracy", reguluje w spo-
sób wyczerpujący i zupełny, a więc powierzenie stanowiska nauczyciela w drodze
stażu bezrobotnego absolwenta jest niedopuszczalne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. W niniejszej sprawie podsta-
wowy problem, jaki należało rozstrzygnąć, sprowadzał się do kwestii dopuszczalno-
4
ści powierzenia obowiązków nauczyciela w szkole publicznej bez nawiązywania z
nim stosunku pracy na podstawie art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela - co w niniejszej
sprawie miało miejsce na podstawie art. 37b ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o za-
trudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Innymi słowy, należy rozważyć, czy dopusz-
czalne jest wykonywanie obowiązków nauczyciela na postawie szczególnych przepi-
sów. Tym samym należy poddać ocenie treść przepisów składających się na „zakres
stosowania ustawy", do którego odwołuje się art. 1 ustawy - Karta Nauczyciela.
Przepis ten w stosunku do nauczycieli posługuje się terminem „zatrudnieni” i wska-
zuje, że przepisy ustawy stosuje się do nauczycieli zatrudnionych we wskazanych
tym przepisem placówkach oświaty. Pojęcie to nie przesądza o tym, na jakiej pod-
stawie nawiązuje się stosunek pracy z nauczycielem. Z kolei w myśl art. 10 ust. 1,
stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się na podstawie mianowania lub umowy
o pracę. Nie oznacza to jednak, że świadczenie pracy przez nauczyciela zatrudnio-
nego w placówkach określonych w art. 1 ustawy może odbywać się wyłącznie na
zasadach określonych w art. 10 ust. 1. Zgodzić się trzeba, że zgodnie z ust. 1 art. 1,
nauczyciele zatrudnieni w szkołach publicznych podlegają wyłącznie (co do zasady)
tej ustawie, a więc także zastosowanie w stosunku do nich ma art. 10 ust 1. Jednak-
że nie można utożsamiać użytego w tym przepisie pojęcia „zatrudnieni” z nawiąza-
niem stosunku pracy wyłącznie na takiej podstawie, skoro w kolejnych ustępach wy-
żej wymienionego przepisu ustawodawca posługuje się pojęciem „zatrudnieni”, także
w stosunku do nauczycieli, do których ustawa nie ma pełnego zastosowania. I tak
tylko w zakresie określonym ustawą podlegają jej nauczyciele zatrudnieni w orga-
nach administracji (ust. 2 pkt 1), nauczyciele zatrudnieni w placówkach publicznych
(ust. 2 pkt 1a oraz pkt 2 lit. a), nauczyciele zatrudnieni w placówkach niepublicznych
(ust. 2 pkt 2 lit.b.). Przy czym do żadnej grupy tych nauczycieli, zgodnie z art. 91a -
art. 91b, nie ma zastosowania art. 10 ust 1. Tak na przykład zakres stosowania
ustawy jest ograniczony w stosunku do zatrudnionych nauczycieli w szkole niepu-
blicznej o uprawnieniach szkoły publicznej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązko-
wego wymiaru zajęć. W stosunku do nich zastosowanie mają wyłącznie przepisy art.
6, art. 9-9i, art. 22 ust. 3 i 4, art. 26, art. 49 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 51, art. 70a ust. 3, 4 i 6
i art. 75-85. (art. 1 ust. 2 pkt 2 lit b w związku z art. 91b ust 1 pkt 4 Karty Nauczy-
ciela). Ponadto dopuszczalne jest także świadczenie pracy przez tych nauczycieli na
podstawie umów cywilnoprawnych - por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20
września 1994 r., I PZP 37/94 (OSNAPiUS 1995 nr 7, poz. 86). Mając powyższe na
5
uwadze należy stwierdzić, że poza wskazanymi w ustawie wyjątkami, do których nie
ma zastosowania przepis art. 10 ust. 1, nauczyciel zatrudniony w szkole nie może
wykonywać pracy na innej podstawie, niż umowy o pracę lub mianowanie. Niemniej
jednak, w sytuacji gdy zatrudnienie (rozumiane jako powierzenie obowiązków nau-
czycielskich) wynika z innej podstawy prawnej, a podstawą tą jest akt prawny rangi
ustawowej, który w sposób szczególny reguluje tę kwestię - to przyjmując, że pojęcie
„zatrudnieni” nauczyciele użyte w art. 1 Karty Nauczyciela nie przesądza o nawiąza-
niu stosunku pracy na zasadach określonych w ustawie - stwierdzić należy, że samo
powierzenie obowiązków nauczyciela w szkole bez nawiązania stosunku pracy w
myśl art. 11 Karty Nauczyciela nie oznacza, że z mocy prawa nawiązał się taki sto-
sunek tylko dlatego, że nauczyciel pełni obowiązki w szkole publicznej (art. 1 ust 1).
W niniejszej sprawie powódka została skierowana na staż na podstawie ustawy z 14
grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Pełnienie przez po-
wódkę funkcji nauczyciela odbywało się na podstawie umowy z dnia 28 lutego 2000
r., zawartej pomiędzy Starostą Ś. a Zespołem Szkół Zawodowych [...] w Ś. w przed-
miocie odbywania stażu przez bezrobotnego absolwenta na stanowisku nauczyciela
matematyki. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 21a wyżej wymienionej ustawy, pełnienie
obowiązków nauczyciela w szkole publicznej odbywało się bez nawiązania stosunku
pracy z pracodawcą - dyrektorem szkoły. Tym samym norma prawna rangi ustawo-
wej wykluczała możliwość nawiązania stosunku pracy pomiędzy powódką a dyrekto-
rem szkoły na podstawie art. 11 w związku z art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela. Mając
powyższe na uwadze stwierdzić należy, że przepis art. 37b ustawy z dnia 14 grudnia
1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu stanowił lex specialis w stosun-
ku do przepisów Karty Nauczyciela regulujących zasady zatrudnienia nauczyciela w
szkole publicznej, a tym samym status prawny powódki uregulowany był w przepi-
sach wyżej wskazanej ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
========================================