Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 lutego 2008 r.
I PK 194/07
System motywacyjny przewidujący premie i nagrody wprowadzony
uchwałą zarządu spółki będącej pracodawcą stanowi źródło prawa pracy w ro-
zumieniu art. 9 § 1 k.p. także wówczas, gdy jest częścią regulaminu organiza-
cyjnego.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Zbigniew Korzeniowski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Jacka R. przeciwko I.S. SA w W. o wynagrodzenie, na
skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
24 listopada 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i nie obciążył powoda kosztami postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jacek R. w pozwie wniesionym przeciwko I.S. SA w W. domagał się
zasądzenia na swoją rzecz kwoty 32.302,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 13 sierpnia 2002 r. tytułem premii. Z twierdzeń pozwu wynikało, iż pozwana
spółka bezpodstawnie pozbawiła powoda premii za II, III i IV kwartał 2000 r., a na-
leżną mu premię za II, III, IV kwartał 2001 r. wypłaciła, ale w zaniżonej wysokości.
Pozwana spółka w odpowiedzi na pozew wniosła o jego oddalenie.
Sąd Okręgowy w Katowicach po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 21
sierpnia 2003 r. oddalił powództwo. Z dokonanych przez Sąd ustaleń wynikało, że
powód Jacek R. był pracownikiem pozwanej od 4 grudnia 1995 r. do 31 grudnia 2001
r. zatrudnionym na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony w cha-
rakterze menadżera inwestycji w Zespole Inwestycji Własnych do 28 lutego 2001 r.,
a od 1 marca 2001 r. jako pełniący obowiązek naczelnika Wydziału Inwestycji Wła-
2
snych. Stosunek pracy powoda został rozwiązany przez pozwaną za wypowiedze-
niem z powodu likwidacji stanowiska pracy powoda. Do 28 grudnia 2001 r. pozwana
spółka działała pod nazwą Dom Maklerski B.Ś. SA w K. Zasady wypłaty wynagro-
dzeń u pozwanej określa regulamin wynagradzania, a załącznik nr 2 do tego regula-
minu określa zasady ustalania wysokości funduszu nagród i ich wypłacania. Zgodnie
z tymi przepisami decyzje o wypłacaniu nagród kwartalnych podejmuje zarząd spółki
w zależności od wyniku finansowego w ciągu jednego miesiąca po zakończeniu
kwartału. W świetle pkt 3 naliczony fundusz nagród podlega podziałowi na jednostki
organizacyjne, a zarząd decyduje o puli nagród dla poszczególnych jednostek i o
sposobie podziału. Zdaniem Sądu Okręgowego roszczenia powoda nie zasługiwały
na uwzględnienie, gdyż przepisy regulaminu wynagradzania obowiązujące u pozwa-
nej mają taki charakter, że należy uznać, iż nagrody w nim przewidziane miały i mają
charakter uznaniowy. W związku z powyższym pracownik tej spółki nie ma roszcze-
nia o wypłatę takiej nagrody.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 30 stycznia 2004 r. [...] uchylił ten wyrok w części obejmującej roszczenia
powoda dotyczące wypłaty nagrody za okres od 1 kwietnia 2001 r. do 31 grudnia
2001 r. (oraz w zakresie orzeczenia o kosztach) i w tym zakresie przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania, oddalając apelację powoda w pozostałej części. Sąd
Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu Okręgowego w kwestii braku podstaw do
ustalenia prawidłowości naliczenia na rzecz powoda nagród za II, III i IV kwartał 2001
r., albowiem zarząd pozwanej podjął decyzję o wypłacie na rzecz powoda tego wy-
nagrodzenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w sytuacji w której powód kwestionuje
wysokość tej nagrody, Sąd ma uprawnienie do rozważenia, czy została ona wyliczo-
na prawidłowo w oparciu o zasady określone w systemie motywacyjnym „Organizacji
i Zasad Działania Wydziału Inwestycji Własnych”.
Rozpoznając sprawę ponownie, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii bie-
głego na okoliczność wyliczenia spornej nagrody. Na podstawie opinii ustalono, że
niesporne są między stronami wartości portfeli zarządzanych i benchmarkowych na
koniec każdego kwartału. W oparciu o te wartości biegły wyliczył wysokość nagrody
przyjmując zasadę, że podstawą wyliczenia nagrody za każdy kwartał jest wartość
dochodu za ten kwartał a nie wartość naliczań narastająco od początku kwartału, w
którym wprowadzono nagrody poprzez kolejne kwartały. Przy takim założeniu biegły
wyliczył, że kwota nagrody ostatecznie wynosić powinna 24.975 zł, a więc różnica
3
między nagrodą należną a wypłaconą wynosi 554,15 zł przy korzystnym dla powoda
przyjęciu, że do kosztów osobowych nie wlicza się odprawy powoda. Gdyby zgodnie
z twierdzeniem powoda przyjąć zasadę niepomniejszania dochodów za kolejne
kwartały o dochód z poprzedniego, wysokość nagrody wynosiłaby 38.997,63 zł z
czego wypłacono powodowi 24.975 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie co do kwoty
554,15 zł, nie zasługuje natomiast na uwzględnienie w pozostałej części. Zdaniem
Sądu Okręgowego analiza wzoru zawartego w regulaminie, na podstawie którego
powód opiera swoje żądanie, może prowadzić do wniosku, iż dla obliczenia nagrody
nie ma znaczenia dochód za każdy kwartał ale dochód obliczony narastająco. Przy-
jęcie jednak takiej wykładni przepisów płacowych prowadziłoby do naruszenia pod-
stawowych przepisów prawa pracy, a mianowicie art. 81 k.p., w myśl którego wyna-
grodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Sposób naliczania nagrody przedstawio-
ny przez powoda prowadziłby do kilkakrotnego przyznania nagrody za efekty pracy w
danym kwartale. Sąd podniósł, że intencją stron tworzących regulamin wypłaty na-
gród było, by nagroda miała charakter motywacyjny i była obliczona za efekty osią-
gnięte w danym kwartale. Nagroda miała być płacona za każdy kwartał przy przyjęciu
stanu wyjściowego w danym kwartale istniejącego na pierwszy dzień tego kwartału, a
nie pierwszy dzień kwartału, w którym wprowadzono nagrodę.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24 listopada 2006 r. [...] oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zasady ustalania wysokości funduszu nagród u pozwa-
nej i ich wypłacanie określa załącznik nr 2 do regulaminu wynagradzania pracowni-
ków oraz przepisy zawarte w dokumentach zatytułowanych „Organizacja i zasady
działania Inwestycji Portfelowych” oraz „Organizacja i zasady działania oraz polityka
Inwestycji Własnych”. Ustalenie wysokości nagród dla powoda za okres od 1 kwiet-
nia 2001 r. do 31 grudnia 2001 r. dotyczy jego pracy w dziale Inwestycji Własnych,
stąd też przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie są zawarte w tym ostatnim
dokumencie przepisy dotyczące ustalania wysokości nagród dla pracowników działu
Inwestycji Własnych - w tym dla powoda - w powiązaniu z przepisami załącznika nr 2
do regulaminu wynagradzania pracowników pozwanej. Są to szczegółowe przepisy
normatywne dotyczące wynagradzania za pracę i stanowią one jedno ze źródeł
prawa pracy. Obowiązek tworzenia przez pracodawcę przepisów dotyczących usta-
lania warunków wynagrodzenia za pracę dla pracownika wynika z art. 772
k.p. Dlate-
4
go też, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można podzielić zarzutu powoda, iż do wy-
kładni tych przepisów należy zastosować art. 65 k.c., gdyż obowiązujące u strony po-
zwanej przepisy dotyczące zasad ustalania funduszów nagród i ich wypłacania nie
stanowią oświadczenia woli w rozumieniu art. 65 k.c.
Sąd Apelacyjny podniósł, że interpretacji przepisów dotyczących ustalenia wy-
sokości nagrody dokonał przesłuchany w charakterze strony prezes zarządu pozwa-
nej spółki jak również wice-prezes zarządu, a więc osoby działające w imieniu praco-
dawcy, które tworzyły te przepisy. Zdaniem Sądu można w tej sytuacji uznać, że do-
konana została „wykładnia autentyczna przepisów” jako pochodząca od organu,
który wydał interpretowany przepis. Za taką interpretacją przedmiotowych przepisów
płacowych przemawia również ich wykładnia funkcjonalna uwzględniająca ich cel.
Celem tym było „rozliczanie efektywności pracy w każdym kwartale”. Odmienne rozu-
mienie prowadziłoby do „kilkakrotnego wypłacenia nagrody za osiągnięcia Wydziału”.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w całości skargą ka-
sacyjną wniesioną przez powoda. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie
przepisu prawa materialnego, art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p., poprzez uznanie,
że wprowadzone zarządzeniem zarządu pozwanego: załącznik nr 2 do regulaminu
wynagradzania pracowników oraz akty „Organizacja i Zasady działania Inwestycji
Portfelowych” i „Organizacja i zasady działania oraz polityka Inwestycji Własnych” nie
zawierały oświadczeń woli pracodawcy w przedmiocie sposobu naliczania i wysoko-
ści nagrody dla wydziału inwestycji własnych, podczas gdy w rzeczywistości były to
oświadczenia woli pracodawcy skierowane do oznaczonego kręgu adresatów, które
wywołały określone skutki prawne; uznanie, że pojęcie „czynność prawna” jest toż-
same z pojęciem „oświadczenie woli” i wobec tego akt normatywny - wewnętrzne
źródło prawa pracy - nie jest oświadczeniem woli w rozumieniu art. 65 k.c., podczas
gdy „oświadczenie woli jest jedynie jednym z elementów czynności prawnej, nie jest
z nią tożsame i wobec tego może stanowić również element aktu stanowiącego źró-
dło prawa pracy”; naruszenie przepisów prawa materialnego, art. 65 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p., poprzez uznanie, że jednostronne oświadczenie woli praco-
dawcy w przedmiocie ustalenia sposobu naliczania i wysokości nagrody dla wydziału
inwestycji własnych nie podlega regułom wykładni obiektywnej określonym w tym
przepisie, natomiast jako akt prawa wewnętrznego podlega wykładni autentycznej
dokonywanej przez pracodawcę, która ma decydującą rolę dla rozstrzygnięcia
sprawy. Tymczasem orzecznictwo Sądu Najwyższego i doktryna wskazują na do-
5
puszczalność stosowania reguł wykładni art. 65 k.c., wobec każdego jednostronnego
oświadczenia woli, w tym również oświadczenia woli pracodawcy; uznanie, iż jedno-
stronne oświadczenie woli pracodawcy podlega celowościowym i funkcjonalnym re-
gułom wykładni, podczas gdy z przepisu tego wynika w sposób oczywisty, że wy-
kładnię celowościową stosuje się wyłącznie do umów.
Ponadto zarzucono naruszenie prawa materialnego, art. 9 § 1 k.p., poprzez
uznanie, że do źródeł prawa pracy należą: tzw. regulamin nagradzania, który nie re-
guluje całości tematyki art. 772
k.p. oraz akty określające organizację, zasady działa-
nia oraz politykę jednego z wydziałów działających u pracodawcy, podczas gdy w
rzeczywistości były to nienormatywne akty wydane na podstawie regulaminu wyna-
gradzania, które dookreślały kwestie nieuregulowane w regulaminie wynagradzania
w postaci nieformalnego oświadczenia pracodawcy skierowanego do pracowników.
Kolejny zarzut dotyczy naruszenia art. 772
§ 1 i 2 k.p., poprzez uznanie, że tzw. re-
gulamin nagradzania dotyczący wyłącznie zasad przyznawania nagród oraz akty
określające organizację, zasady działania oraz politykę jednego z wydziałów działa-
jących u pracodawcy, stanowią źródło prawa pracy i jako wewnętrzne akty norma-
tywne regulują problematykę związaną z wynagrodzeniem za pracę, podczas gdy nie
mają one charakteru normatywnego i nie regulują całości tematyki związanej z wy-
nagrodzeniem za pracę.
Skarżący podniósł też zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego, art.
233 k.p.c., poprzez uznanie, że Sąd pierwszej instancji nie przekroczył granic swo-
bodnej oceny dowodów, dopuszczając dowód z opinii biegłego oraz zeznań świad-
ków i przesłuchania stron na okoliczność ustalenia rzeczywistej treści zasad liczenia
nagrody dla pracowników wydziału inwestycji własnych pozwanego, a następnie
przyznanie tym dowodom mocy dowodowej i decydującego znaczenia dla rozstrzy-
gnięcia sprawy, podczas gdy jako jednostronne oświadczenie woli, oświadczenie
pracodawcy zawierające dodatkowo ścisłe wzory matematyczne, podlegają wyłącz-
nie wykładni językowej, a więc dopuszczanie dowodów z opinii biegłego czy zeznań
świadków na ustalenie ich treści, było nieuzasadnione, a także naruszenie przepisu
art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku, a w szczegól-
ności niewytłumaczenie w uzasadnieniu wyroku, dlaczego Sąd uznał, że do przepi-
sów dotyczących zasad ustalania funduszów nagród nie stosuje się reguł wykładni z
art. 65 k.c.
6
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach w całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okrę-
gowego w Katowicach i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji, a także pozostawienie Sądowi, któremu sprawa zostanie przeka-
zana, rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna jest pozbawiona uzasadnionych podstaw. Zarzuty odnoszą-
ce się do naruszenia przepisów postępowania nie mogą odnieść skutku. Zarzut na-
ruszenia art. 233 k.p.c. nie może być podstawą skargi kasacyjnej, co wynika z art.
3983
§ 3 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Natomiast zarzut naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c. tylko zupełnie wyjątkowo może odnieść skutek, skoro skargę kasa-
cyjną można oprzeć na takim naruszeniu przepisów postępowania, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślano, że
kompozycja uzasadnienia wyroku, nawet wadliwa, z reguły nie ma istotnego wpływu
na wynik sprawy, już choćby dlatego, że uzasadnienie jest sporządzane po wydaniu
orzeczenia. Przyjmuje się zatem w orzecznictwie, że naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.
mogłoby stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej jedynie wówczas, gdy
uzasadnienie obarczone jest taką wadliwością, która uniemożliwia dokonanie kontroli
orzeczenia w postępowaniu kasacyjnym (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4
stycznia 2007 r., V CSK 364/06 LEX nr 238975, z 17 marca 2006 r., I CSK 63/05
LEX nr 179971, z 5 października 2005 r., I UK 49/05 Monitor Prawa Pracy 2006 nr 4,
s. 214).
Zasadniczy zarzut naruszenia prawa materialnego dotyczy problemu zakwali-
fikowania zasad obliczania nagród, z których powód wywodzi swoje roszczenie. Sąd
Apelacyjny uznał, że zasady te ujęte w dokumencie nazwanym „Organizacja, zasady
działania oraz polityka inwestycyjna Wydziału Inwestycji Własnych” stanowią regula-
cje prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. Jest to pogląd słuszny. Z art. 9 § 1 k.p. bez-
sprzecznie wynika, że źródłami prawa pracy są, między innymi, postanowienia opar-
tych na ustawie regulaminów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
W rozpoznawanej sprawie, prawo do nagrody określał ramowo załącznik do regula-
minu wynagradzania, który niewątpliwie stanowił źródło prawa pracy, jako akt wy-
7
mieniony w art. 772
k.p. Spór dotyczył interpretacji zasad obliczania nagród dla pra-
cowników wydziału, w którym był zatrudniony powód. W ocenie Sądu Najwyższego
zasady te, bez względu na nazwę dokumentu podlegają wykładni takiej, jaką należy
stosować w przypadku prawa pracy. Dokument, w którym zapisano zasady oblicza-
nia nagród niewątpliwie ma charakter regulaminu. Jest to regulamin organizacyjny
przyjęty uchwałą zarządu spółki będącej pracodawcą. Z art. 772
k.p. nie wynika za-
kaz tworzenia regulaminu wynagradzania ujętego w kilku dokumentach. Skarżący
twierdzi, że zasady obliczania nagród zawarte w regulaminie organizacyjnym stano-
wią oświadczenie woli pracodawcy, skutkiem czego nieuprawnione jest stosowanie
wykładni autentycznej do ich interpretacji. Istotnie, skutkiem zaliczenia postanowień
dotyczących wysokości nagród do źródeł prawa pracy lub do oświadczeń woli może
być odmienność stosowanych metod wykładni w razie sporu co do rozumienia ich
treści. Skarżący przy pomocy zarzutów naruszenia art. 9 k.p. i art. 60 oraz 65 k.c.
zmierza do obrony tezy, że wzór zawarty w regulaminie organizacyjnym mający słu-
żyć wyliczeniu nagrody ma stanowić samodzielną i wyłączną podstawę tych obliczeń.
Tymczasem Sąd, podobnie jak biegły, uznał, że wzór ten należy stosować w kontek-
ście całości regulacji z uwzględnieniem jej celu i tego, jak rozumiana była przez jej
twórców. Powód natomiast odwołując się do art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.
utrzymuje, że decydujące znaczenie ma to, jak adresat „oświadczenia” (czyli on, jako
pracownik) je zrozumiał. Takie stanowisko nie może być uznane za słuszne. Sąd
Apelacyjny dokonując wykładni zasad obliczania nagrody wyeksponował rezultaty
wykładni celowościowej oraz autentycznej. Są to metody wykładni stosowane po wy-
czerpaniu możliwości interpretacji przy zastosowaniu wykładni językowo- logicznej
oraz systemowej. Zdaniem Sądu Najwyższego do takich samych rezultatów, do ja-
kich doprowadziło Sąd drugiej instancji zastosowanie wykładni celowościowej i au-
tentycznej prowadzą wnioski wypływające z wykładni językowo- logicznej uwzględ-
niającej całość regulacji a nie tylko jej fragment w postaci wzoru. Wzór należy rozu-
mieć w kontekście całego rozdziału zatytułowanego „ System motywacyjny”. Z jego
punktu 2 wynika, że nagrodę wylicza się po zakończeniu kwartału według osiągnię-
tych przez Wydział dochodów. Od tych dochodów odejmuje się „przypadające na
dany okres obrachunkowy (kwartał) koszty osobowe”, co wynika z punktu 6. W punk-
cie 7 podkreślono kwartalny charakter spornego świadczenia. Całość regulacji w uję-
ciu systemowym nie pozostawia wątpliwości, że dla obliczenia nagrody miarodajne
są wartości dochodów i kosztów z tego okresu, za który należy się nagroda i tak na-
8
leży rozumieć przedstawiony wzór. Niezależnie od tego, że nie ma żadnych podstaw,
by regulamin organizacyjny zawierający zasady obliczania nagród dla pracowników
traktować jako oświadczenie woli pracodawcy w rozumieniu art. 60 k.c., z art. 65 k.c.
nie wynika broniona przez powoda teza, że do pożądanych przez niego rezultatów
doprowadziłoby stosowanie art. 65 k.c. Przeciwnie, przepis ten odwołuje się do za-
sad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów odniesionych do okoliczno-
ści złożenia oświadczenia. Powód nie wskazuje zasad współżycia społecznego ani
ustalonych zwyczajów, które pozwalałyby na wyliczanie nagród za kolejne kwartały
od sumowanych dochodów a nie od dochodów za dany kwartał.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art.
398 14
k.p.c.
========================================