Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 274/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. K-S. i E. K-S.
przeciwko G. K.-S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 września 2006 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację pozwanego od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 31 stycznia 2006 r., sygn. akt I C (…),
zasądzającego od pozwanego G. K.-S. na rzecz powoda kwotę powyżej 34012,84
(trzydzieści cztery tysiące dwanaście 84/100) złotych i na rzecz powódki kwotę
powyżej 22480,30 (dwadzieścia dwa tysiące czterysta osiemdziesiąt 30/100)
złotych (pkt I) oraz orzekającego o kosztach procesu (pkt V i VI) i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Po ostatecznych zmianach powództwa, J. K-S. i E. K-S. domagali się zsądzenia
od pozwanego – odpowiednio – 560 861,31 zł i 299 204,59 zł z tytułu pożytków i innych
przychodów z nieruchomości z ustawowymi odsetkami.
Wyrokiem wstępnym z dnia 19 czerwca 1997 r. Sąd Wojewódzki w K. „ustalił, że
pożytki i inne przychody z nieruchomości (….) przypadają współwłaścicielom: E. K.-S.
za okres od 16 kwietnia 1991 r. i J. K.-S. za okres od 16 stycznia 1991 r. w wysokości
po 1/3 części i w takim samym stosunku ponoszą oni wydatki i ciężary związane z
nieruchomością, z wyłączeniem udziału we współwłasności Gminy K.”. Apelacja
pozwanego od tego wyroku została oddalona dnia 20 marca 1998 r. Jednakże na skutek
kasacji pozwanego, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 11 października 2000 r. uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny,
uznając, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, dnia 23 stycznia 2001 r.
uchylił wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2006 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od pozwanego
na rzecz J. K-S. 547 490,16 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 kwietnia 2005 r. i na
rzecz E. K-S. 223 827,75 zł (pkt I sentencji), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt
II sentencji), nadał rygor natychmiastowej wykonalności wyrokowi zasądzającemu
roszczenie w zakresie uznanym przez pozwanego (pkt III sentencji), umorzył
postępowanie w stosunku do pozwanych T. K.-S. i D. R. (pkt IV sentencji) i orzekł o
kosztach procesu (pkt V i VI sentencji).
Z uzasadnienia wyroku wynika, że położona przy rynku w K. nieruchomość,
przynosząca stanowiące przedmiot rozliczenia pożytki i inne przychody, składa się z
działki o powierzchni 0,1437 ha i wzniesionej na niej zabytkowej kamienicy o łącznej
powierzchni użytkowej 2936,8 m2
. Na parterze budynku znajdują się lokale handlowo-
usługowe, a na wyższych kondygnacjach – lokale mieszkalne zajmowane przez
niektórych współwłaścicieli bądź wynajmowane osobom trzecim. Współwłaścicielami
nieruchomości są: S. S. w 3000/6000 częściach, Gmina K. w 711/6000 częściach, J. K-
S. w 763/6000 częściach, E. K-S. w 763/6000 częściach, T. K.-S. w 500/6000
częściach, D. R. w 125/6000 częściach i G. K.-S. w 13/6000 częściach.
W okresie objętym rozliczeniem pożytków i innych przychodów z nieruchomości,
współwłaściciele nie władali nieruchomością w zakresie odpowiadającym wielkości ich
udziałów we współwłasności. Powodowie i pozwany, stosownie do zakresu władania
3
nieruchomością, pobierali pożytki w postaci czynszu i czerpali korzyści z tytułu
wykorzystywania lokali dla własnych celów. Ponosili też nakłady z tytułu remontów
nieruchomości i koszty jej utrzymania. Z powodu sporu dotyczącego zarządu
nieruchomością, Muzeum Narodowe i Wojewódzka Biblioteka Publiczna wpłacają
czynsz do depozytu sądowego, począwszy – odpowiednio – od roku 1990 i 1992.
Jest bezsporne, że uzyskany przez strony z tytułu pożytków i innych przychodów
tzw. czysty dochód z nieruchomości nie odpowiadał wielkości ich udziałów we
współwłasności. Opierając się głównie na opinii biegłej J. M. K., Sąd ustalił, że w okresie
objętym rozliczeniem tylko pozwany z pozostającej w jego władaniu części
nieruchomości osiągnął z tytułu pożytków i innych przychodów tzw. czysty dochód
przekraczający wielkość jego udział we współwłasności. Żądanie powodów, aby
pozwany zwrócił im należne pożytki i inne przychody z nieruchomości jest zatem
uzasadnione i podlega uwzględnieniu w zasądzonej wysokości.
Apelację od wyroku wniósł pozwany i zakwestionował rozstrzygnięcie zawarte w
pkt I, III, V i VI sentencji. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił jednak apelację
pozwanego, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik pozwanego
zarzucił naruszenie 207 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, art. 118 k.c. przez błędną
wykładnię oraz art. 321 § 1 i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Powołując się na
te podstawy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w oznaczonej części i
przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uchylając pierwszy wydany w sprawie wyrok Sądu Apelacyjnego, Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że okoliczność, iż właściciel rzeczy nie posiada ani nie realizuje w drodze
roszczenia swojego uprawnienia do współposiadania rzeczy lub posiadania
wyodrębnionej części rzeczy, nie stanowi przeszkody do domagania się przez tego
współwłaściciela partycypowania w przychodach z rzeczy, jeżeli przynosi ona dochody,
Żądanie takie ograniczone jest jednak wielkością udziału. Każdemu ze współwłaścicieli
rzeczy przypada bowiem, w części odpowiadającej wielkości udziału, wyłącznie i
niezależnie od innych współwłaścicieli uprawnienie do korzystania z pożytków
cywilnych, jakie daje prawo własności. Oznacza to, że powodom oraz niebiorącemu
udziału w sprawie S. S. przysługuje odrębne uprawnienie żądania pożytków i innych
przychodów z nieruchomości w stosunku do wielkości ich udziałów. Powodowie nie
mogą natomiast w pozwie skierowanym przeciwko G. K.-S. skutecznie zgłaszać
4
roszczenia z tytułu partycypowania w pożytkach przypadających S. S., chyba że
roszczenie takie dochodzone byłoby przez powodów w jego imieniu.
Tymczasem uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie pozwala stwierdzić, jak
zostało potraktowane w rozliczeniu pożytków i innych przychodów z nieruchomości,
uzyskanych z całej nieruchomości w okresie podlegającym rozliczeniu, przysługujące S.
S. i Gminie K. – niebiorącym udziału w sprawie – uprawnienie do partycypowania w
pożytkach i innych przychodach z nieruchomości stosownie do wielkości ich udziałów
we współwłasności nieruchomości. Dotyczący tej kwestii zarzut apelacyjny – co trafnie
podniesiono w skardze kasacyjnej – nie został należycie rozpoznany. Argument Sądu,
że „wystarczy przecież przejrzeć stosowne tabele w opinii biegłej i skonfrontować
wskazane tam i przyjęte do wyliczeń udziały z udziałami poszczególnych
współwłaścicieli” jest zbyt ogólnikowy i nie pozwala jednoznacznie zdyskwalifikować
zarzutu. W sytuacji, w której opinia zawiera załączniki w postaci kilkunastu tabel,
składających się z wielu pozycji, nie wiadomo, co konkretnie oznacza odesłanie Sądu do
przejrzenia stosownych tabel w opinii biegłej i dokonania wskazanej konfrontacji. W
konsekwencji nie można odeprzeć zarzutu skarżącego, że zaskarżony wyrok został
wydany z naruszeniem art. 207 k.c. i art. 328 § 2 k.p.c., które polega – zdaniem
skarżącego – na tym, że z zaskarżonego wyroku nie wynika, aby od pożytków i innych
przychodów z nieruchomości, stanowiących podstawę rozliczeń między stronami, odjęto
pożytki i inne przychody należne niebiorącym udziału w sprawie S. S. i Gminie K.
Trafny jest także zarzut naruszenia art. 207 k.c. w zakresie dotyczącym
rozliczenia pożytków i innych przychodów z mieszkania, które na podstawie orzeczenia
sądu zostało przyznane powodowi do wyłącznego korzystania. Z prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 października 2001 r., sygn. Akt I C (…), wynika, że
powód za okres, w którym nie mógł korzystać z tego mieszkania (od dnia 16 kwietnia
1992 do dnia 23 lipca 1998 r.) uzyskał odszkodowanie wyliczone według czynszu
umownego (32 771,40 zł). Rozliczając pożytki i inne przychody z nieruchomości, biegła
pominęła tę okoliczność. W rezultacie nie można odeprzeć zarzutu skarżącego, że za
ten sam okres powód uzyskał z jednej strony wspomniane odszkodowanie, a z drugiej –
odpowiadające jego udziałowi we współwłasności nieruchomości pożytki i inne
przychody z nieruchomości. Podniesione przez Sąd Apelacyjny argumenty, wskazujące
na brak tożsamości przedmiotowej i podmiotowej niniejszej sprawy i sprawy I C (…),
świadczą o bezzasadności podniesionego w apelacji zarzutu nieważności postępowania
(art. 379 pkt 3 k.p.c.), ale nie wyjaśniają, dlaczego pozwany powinien się rozliczyć z
5
pożytków i innych przychodów z wymienionego mieszkania, mimo że w okresie, za który
powód uzyskał odszkodowanie, nie posiadał tego mieszkania (początkowo zajmował je
syn pozwanego sam, a potem wspólnie żoną).
Nieuzasadniony jest natomiast zarzut skarżącego, że zakwestionowane
rozliczenie pożytków i innych przychodów z nieruchomości objęło także czynsz
wpłacany do depozytu sądowego. Ze stanowiącej podstawę tych rozliczeń opinii wynika
bowiem wyraźnie, że biegła pominęła czynsz składany przez najemców do depozytu
sądowego, przyjmując, że jego rozliczenie będzie możliwe dopiero po wydaniu depozytu
na żądnie uprawnionego wierzyciela. Również zarzut naruszenia art. 118 k.c. jest
nieuzasadniony. Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że dochodzone w sprawie roszczenie
podlega dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia (por. punkt V uzasadnienia
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNC 1970, nr 3,
poz. 39). Na ocenę terminu przedawnienia nie ma wpływu waloryzacja świadczenia,
której podstawą był – jak wynika z opinii – wskaźnik wzrostu cen towarów i usług.
Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. Uwzględniając
niekwestionowane przez skarżącego rozszerzenie powództwa, nie można podzielić
zarzutu, że Sąd wyszedł ponad żądanie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku (art.
39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).