Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 150/07
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Mariusza W.
przeciwko dłużnikowi "P.P.", sp. z o.o. w W. o świadczenie pieniężne, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 lutego 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 29 października 2007 r.:
"Czy należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) podlegają zaspokojeniu w kategorii 7 art. 1025 § 1 k.p.c. jako należności do
których stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
W sądowym postępowaniu egzekucyjnym należności z tytułu składek w
rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podlegają
zaspokojeniu w kolejności określonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
Uzasadnienie
Wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą kolejności zaspokajania należności
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek przy podziale sumy uzyskanej
w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Sąd Rejonowy zatwierdzający plan
podziału (art. 1028 § 2 k.p.c.) przyjął, że należności niezabezpieczone wpisem
hipoteki albo zastawu, zgłoszone na podstawie art. 954 i 1036 k.p.c., podlegające
przepisom działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (jedn.
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), powinny być zaspokojone w kolejności
wymienionej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. Według poglądu wierzyciela
egzekwującego, który wniósł zażalenie, wymienione należności powinny być
zaliczone do kategorii dziewiątej, a przemawia za tym treść art. 115 § 1 pkt 4
ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm. – dalej: "u.p.e.a."),
wymieniającego osobno w tej samej kategorii należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej i należności z tytułu składek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie przedstawionej wraz z zagadnieniem prawnym podział sumy
dokonywany był w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Kolejność zaspokajania
wierzycieli o różnym stopniu uprzywilejowania reguluje art. 1025 § 1 k.p.c. W
punkcie 7 wymieniono należności, do których stosuje się przepisy działu III
Ordynacji podatkowej, jeżeli nie zostały zaspokojone w kolejności piątej, a w
punkcie 9 należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję. Dla dalszych
rozważań nieistotny jest art. 1026 k.p.c., regulujący zaspokajanie wierzytelności, w
ramach poszczególnych kategorii.
Unormowanie dotyczące zaspokajania należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, zamieszczone w art. 1025 § 1 k.p.c., nie jest wyłączne,
ponieważ mogą być one zaspokajane w postępowaniu egzekucyjnym sądowym lub
w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozstrzyga to wyraźnie art. 24 ust.
2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn.
tekst: Dz.U. 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. – dalej: "u.s.u.s."). Ponadto art. 24 ust. 3
u.s.u.s. ustala kolejność zaspokajania należności z tytułu składek w postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, sytuując je na czwartym miejscu po kosztach
egzekucyjnych, należnościach za pracę, należnościach alimentacyjnych oraz
wierzytelnościach odszkodowawczych za wywołanie choroby, niezdolności do
pracy, kalectwa lub śmierci oraz kosztach ostatniej choroby i pogrzebu dłużnika.
Podział sumy uzyskanej z egzekucji prowadzonej w postępowaniu
administracyjnym reguluje art. 115 § 1 u.p.e.a., według którego w kategorii 4
mieszczą się należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji
podatkowej, oraz – oddzielnie wymienione – należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie zostały zaspokojone w trzeciej kolejności.
Porównanie przepisów obowiązujących w obydwu trybach egzekucji wskazuje
zatem na istnienie między nimi różnic, niewykluczających odrębnego traktowania –
także przy stosowaniu art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. – należności z tytułu składek oraz
wszelkich innych należności, zgrupowanych w oddzielnej klasie, do której stosują
się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, wymienione w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i w art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. Sugestię tę wzmacnia argument, że obowiązujące
teksty obydwu przepisów ustalone zostały przez tę samą ustawę z dnia 6 września
2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 1368). Również w wyniku nowelizacji
kodeksu postępowania cywilnego punkt 7 w art. 1025 § 1 k.p.c. zastąpił
dotychczasowy pkt 3, obejmujący „podatki i inne należności, do których stosuje się
przepisy o zobowiązaniach podatkowych”. (...)
Ustalenie rzeczywistej treści normy wyrażonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
wymaga rozstrzygnięcia czy art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyraża definicję legalną, czy
też zawarte w nim sformułowanie należy tłumaczyć w ramach kontekstu
językowego zmierzającego do podkreślenia jednakowego traktowania przy podziale
sumy uzyskanej w egzekucji administracyjnej należności wymienionych zbiorczo –
przez odesłanie do działu III Ordynacji podatkowej – i należności z tytułu składek.
Istnieją argumenty przemawiające przeciw uznaniu punktu 4 za definicję legalną,
ponieważ byłaby ona ułomna. Należy wskazać, że w art. 115 § 3 ustanowiono
przywilej egzekucyjny tylko dla odsetek od należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, a to pozostaje w sprzeczności z art. 24 ust.
3 u.s.u.s., nieróżnicującym należności głównej z tytułu składek i odsetek od tych
należności. Gdyby § 1 pkt 4 miał charakter definicji legalnej, trudno zrozumieć
istnienie w ramach tego samego art. 115 przepisu odstępującego od niej w sposób
tak niejednoznaczny. Przede wszystkim jednak uwzględnić należy treść art. 31
u.s.u.s., wyliczającego przepisy Ordynacji podatkowej stosowane do należności z
tytułu składek. Porównanie go z przepisami znajdującymi się w dziale III Ordynacji
podatkowej, do których odsyła art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c., wykazuje niemal zupełną
ich zbieżność; wyjątek dotyczy art. 12, ale i ten przepis ma wyraźny związek z
pozostałymi, ponieważ dotyczy obliczania terminów i określa sposób ich
wypełniania. Można zatem przez art. 31 u.s.u.s. przyjąć, że art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyrażają taką samą normę prawną.
Poza tym zmiana poprzedniej regulacji zawartej w art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c.,
polegająca na zastąpieniu zdania dotyczącego należności z tytułu podatków i
innych należnościach, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach
podatkowych, ogólniejszym zdaniem odsyłającym do działu III Ordynacji
podatkowej, kontynuuje tę samą myśl legislacyjną.
Składki należne Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych są preferowane przez
państwo, gwarantują bowiem wypłatę świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 2
ust. 3 u.s.u.s.). Trudno znaleźć uzasadnienie dla zmniejszania skuteczności ich
ściągania, a do tego prowadziłoby przesunięcie tych należności do dalszej kategorii
w ramach art. 1025 § 1 k.p.c. Takiemu zabiegowi sprzeciwia się również kontekst
systemowy. Ochrona tej kategorii należności wynika z innych przepisów
regulujących zaspokajanie wierzycieli (np. art. 273 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
– Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. lub art. 11 pkt 1
ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i
banków oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 18, poz. 82), natomiast
odmienna wykładnia od przyjętej w uchwale prowadziłaby do istotnego osłabienia
funkcji egzekucji sądowej.
Konkludując dotychczasowe rozważania należy zatem przyjąć, że formuła art.
115 § 1 pkt 4 u.p.e.a., wymieniającego odrębnie należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, oraz należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, może być jedynie próbą osiągnięcia jednoznaczności na
tle odmiennych sposobów wiązania przepisów Ordynacji podatkowej z przepisami
kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji oraz z przepisami ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych posługującej się metodą enumeratywną.
Kierując się tymi przesłankami, Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną na
wstępie.