Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 91/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSA Jolanta Pietrzak
w sprawie z odwołania Bernadety B.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem Prokuratora Prokuratury Okręgowej A. W.
o prawo do renty socjalnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 19 kwietnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2007 r. Sąd Apelacyjny –Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wydanym na rozprawie przy udziale Prokuratora
Prokuratury Okręgowej oddalił apelację wnioskodawczyni B. B. od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2006 r. oddalającego odwołanie wnioskodawczyni od
2
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 października 2005 r.
odmawiającej jej prawa do renty socjalnej od dnia 1 października 2005 r. wobec braku
całkowitej niezdolności do pracy.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawczyni, urodzona w dniu 19 lipca 1976 r.,
uprawniona była do renty socjalnej od 1 października 2003 r. do 30 września 2005 r.
na podstawie decyzji pozwanego organu rentowego z dnia 3 października 2003 r.,
wydanej w oparciu o orzeczenie Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu
Niepełnosprawności z dnia 22 sierpnia 2000 r. zaliczające ją do umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności do dnia 30 września 2005 r. W dniu 2 sierpnia 2005 r.
wnioskodawczyni złożyła wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty socjalnej. Po
przeprowadzeniu badania w dniu 29 sierpnia 2005 r. lekarz orzecznik ZUS nie
stwierdził u niej niezdolności do pracy, rozpoznając wrodzone zwichnięcie stawu
biodrowego prawego oraz pogranicze normy i upośledzenia umysłowego.
Orzeczeniem z dnia 29 września 2005 r. Komisja Lekarska ZUS również uznała
wnioskodawczynię za zdolną do pracy. Powołani przez Sąd pierwszej instancji biegli
lekarze specjaliści ortopeda i psychiatra ustalili, że trwała częściowa niezdolność do
pracy powstała przed ukończeniem 18 roku życia wnioskodawczyni, stwierdzając u
niej upośledzenie umysłowe lekkiego stopnia, zaburzenia adaptacyjne, artrozę
prawego stawu biodrowego spowodowaną wadą wrodzoną (biodro szpotawe) oraz
wtórny zespół bólowy kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego w wywiadzie. Zdaniem
biegłych charakter oraz stopień zaawansowania występujących u wnioskodawczyni
schorzeń nie stanowi podstawy do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.
Zauważyli oni u wnioskodawczyni ograniczenie ruchomości prawego stawu
biodrowego przy zachowaniu prawidłowej ruchomości kręgosłupa lędźwiowo-
krzyżowego oraz że porusza się ona dość sprawnie z utykaniem na prawą nogę. W
konkluzji biegli stwierdzili, że w przypadku wnioskodawczyni przeciwwskazana jest
praca fizyczna, wymagająca dźwigania ciężkich przedmiotów, stania, chodzenia,
pełnej sprawności kończyn dolnych, przebywania w pozycji pochylonej. Jednakże
występujące u niej schorzenia zarówno somatyczne, jak i psychiczne nie powodują
naruszenia sprawności jej organizmu w stopniu uzasadniającym orzeczenie całkowitej
niezdolności do pracy, stanowiąc podstawę do orzeczenia jedynie częściowej
niezdolności do pracy.
3
Sąd Okręgowy podzielił w całości opinię biegłych, ponieważ uznał ją za fachową i
uwzględniającą wpływ rozpoznanych u wnioskodawczyni schorzeń na jej zdolność do
pracy, a strony nie zgłosiły żadnych zastrzeżeń ani wniosków dowodowych, mimo że
taki obowiązek obciąża strony zgodnie z art. 6 k.c. w związku z art. 232 k.p.c. Nie jest
bowiem rzeczą sądu zarządzanie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia
twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie,
ani też przeprowadzanie z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia
okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, ani zastępowanie własnym
działaniem bezczynności strony. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że
wnioskodawczyni nie spełnia warunków do nabycia prawa do renty socjalnej
określonych w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U.
Nr 135, poz. 1268 ze zm.). Ocena stanu zdrowia wnioskodawczyni przeprowadzona
została stosownie do art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach), do którego odsyła
art. 15 ustawy o rencie socjalnej. Fakt wydania przez Powiatowy Zespół do Spraw
Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności z dnia 19 października 2005 r. orzeczenia
zaliczającego wnioskodawczynię do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności do
dnia 19 października 2008 r., nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ponieważ
zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach oceny niezdolności do pracy,
jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy dokonuje w formie
orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Z tych względów Sąd nie uwzględnił odwołania z
mocy art. 47714
§ 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji uznając
jego ustalenia za prawidłowe, a przeprowadzoną przez ten Sąd ocenę stopnia
niezdolności do pracy wnioskodawczyni za zgodną z art. 12 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach. W ocenie Sądu drugiej instancji biegli sądowi specjaliści
ortopeda-traumatolog i psychiatra przeanalizowali stan zdrowia wnioskodawczyni
według reguł przewidzianych w art. 12 ust. 1 i 2 i art. 13 ust. 1 tej ustawy, a ich opinia
nie zawiera żadnych wewnętrznych sprzeczności zarzucanych w apelacji. Mylnie
uważa wnioskodawczyni, że nie została uznana przez biegłych za niezdolną do pracy.
Treść opinii wyraźnie wskazuje, że została ona zaliczona do osób niezdolnych do
4
pracy, jednakże w stopniu częściowym, który nie uprawnia do nabycia dochodzonego
świadczenia. Błędnie też utożsamia wymienione przez biegłych przeciwwskazania do
pracy z utratą zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Zaświadczenia lekarskie
ortopedy-traumatologa z dnia 31 marca 2007 r. jak i psychologa z dnia 2 kwietnia
2007 r. złożone przez wnioskodawczynię przy piśmie procesowym z dnia 3 kwietnia
2007 r. nie podważają zdaniem Sądu zasadności opinii biegłych ponieważ stanowią
de facto ich powtórzenie i co do zasady są z nimi zgodne. Stanowiska biegłego
ortopedy oraz lekarza ortopedy leczącego wnioskodawczynię różnią się jedynie co do
wpływu rozpoznanych schorzeń na zdolność do pracy. Należy jednak zauważyć, że
lekarz leczący nie jest uprawniony do orzekania o niezdolności do pracy. Przewlekłość
i długotrwałość choroby narządu ruchu oraz postępujący jej charakter sam w sobie nie
są warunkiem ustalenia całkowitej niezdolności do pracy. Podobnie nie miało
znaczenia dla sprawy sygnalizowane w zaświadczeniu psychologa z dnia 2 kwietnia
2007 r. pogorszenie zdrowia, ponieważ nastąpiło ono już po wydaniu kontrolowanej
decyzji, a sąd w postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do renty
ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.
Ponadto w ocenie Sądu Apelacyjnego konieczność stałego leczenia wnioskodawczyni
w poradni ortopedycznej, neurologicznej i psychicznej oraz wymóg przeprowadzania
rehabilitacji nie stanowi samodzielnej przyczyny uznania częściowej lub całkowite
niezdolności do pracy, chociaż w pewnych okresach wymaga czasowych zwolnień
lekarskich.
Okoliczność, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie niezdolna do pracy została
zdaniem Sądu wyjaśniona w sposób niebudzący wątpliwości wobec tego oddalenie
wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innych biegłych zgłoszonego przez stronę
oraz prokuratora nie naruszało art. 217 § 2 k.p.c. Sąd nie jest bowiem obowiązany do
uwzględnienia kolejnych wniosków dowodowych strony tak długo, aż udowodni ona
korzystną dla siebie tezę. Skoro Sąd Okręgowy uzyskał wiadomości specjalne,
niezbędne dla oceny zdolności wnioskodawczyni do pracy od biegłego ortopedy i
psychiatry nie było podstaw do uwzględnienia zgłoszonych wniosków o ponowne
przeprowadzenie dowodu z opinii innych biegłych tych samych specjalności.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie prawa
procesowego, w szczególności art. 5 k.p.c., art. 286 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c.
5
przez pozbawienie skarżącej prawa do renty socjalnej, pomimo iż spełnia warunki do
jej przyznania. Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania
skarżąca wskazała jej oczywiste uzasadnienie ze względu na niedostrzeżoną przez
Sad Apelacyjny nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji z powodu
niemożności obrony swych praw przez stronę (art. 379 pkt 5 k.p.c. w związku z art.
386 § 2 k.p.c.).
W toku postępowania skarżąca była reprezentowana była przez niefachowego
pełnomocnika (ojca), który ze względu na swoja nieporadność nie wykorzystał
żadnych możliwości dowodzenia, a w szczególności nie żądał przeprowadzenia
uzupełniającej opinii biegłych lekarzy, (wnioski dowodowe zgłosił dopiero przed
Sądem Apelacyjnym). Mimo tego, jak również mimo stanu zdrowia skarżącej, u której
stwierdzono upośledzenie umysłowe Sąd pierwszej instancji nie poinformował jej o
możliwości ustanowienia adwokata z urzędu, jak również nie udzielił jej niezbędnych
pouczeń, o których mowa w art. 5 k.p.c., co pozbawiło ją jako stronę możliwości
obrony swoich praw.
Odnośnie odmowy dopuszczenia zgłoszonych przez skarżącą dowodów w
postępowaniu apelacyjnym skarżąca podkreśliła, że strona ma prawo do
kwestionowania opinii biegłych i żądania przeprowadzenia ich weryfikacji.
Wykluczenie kontroli merytorycznej opinii biegłego jest sprzeczne z zasadami logiki,
gdyż przyznawałoby biegłym prawo nieograniczonego zaufania i nieomylności. Wbrew
twierdzeniom Sądu Apelacyjnego w sprawie nie występowała sytuacja powoływania
dowodów w nieskończoność, aż do uzyskania wyniku korzystnego dla strony. Przy
ocenie zasadności wniosków dowodowych skarżącej Sąd powinien wziąć pod uwagę
fakt, że przyznano jej prawo do zasiłku pielęgnacyjnego z uwagi na stwierdzenie
znacznego stopnia niepełnosprawności oraz to, że od 16 roku życia otrzymywała rentę
socjalną przyznaną w związku z wadą wrodzoną stawu biodrowego oraz
upośledzeniem umysłowym, a także to, że choroba ma charakter przewlekły i
postępujący, bez żadnych szans na wyleczenie. Świadczy to dobitnie o tym, że nie
może być ona zdolna do podjęcia zatrudnienia. Zdaniem skarżącej, opinia biegłego
ma na celu ułatwienie Sądowi oceny zebranego materiału dowodowego, gdy
potrzebne są do tego wiadomości specjalne. Nie może ona być natomiast sama jako
6
taka źródłem materiału faktycznego sprawy, ani tym bardziej stanowić podstawy
ustalenia okoliczności faktycznych będących przedmiotem oceny biegłego.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego, zniesienie postępowania w
zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Chybiony jest
zarzut nieważności postępowania pierwszoinstancyjnego, ponieważ w skardze
kasacyjnej podlegają weryfikacji wyłącznie zarzuty naruszenia przepisów prawa przez
Sąd drugiej instancji, a w postępowaniu apelacyjnym wnioskodawczyni była
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Ponadto do jej
apelacji przyłączył się przystępujący do udziału w sprawie prokurator. Oznaczało to,
że skarżąca nie była pozbawiona możności obrony swych praw w postępowaniu
apelacyjnym, w którym ponadto jej pełnomocnik procesowy nie stawiał zarzutu
nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji, a jedynie zarzut
naruszenia przepisów prawa procesowego mogących mieć wpływ na wynik sprawy,
„w szczególności art. 5 kpc w związku z art. 212 kpc”. W konsekwencji kasacyjny
zarzut naruszenia art. 5 k.p.c. przez Sąd drugiej instancji okazał się oczywiście
bezzasadny.
Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. usuwa się spod rozeznania kasacyjnego na
gruncie ograniczenia podstaw skargi kasacyjnej, którymi nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Natomiast
zarzut naruszenia art. 286 k.p.c., który zresztą powinien być prawidłowo postawiony w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., był nieskuteczny już dlatego, że nie został połączony z
zarzutem naruszenia art. 217 § 2 k.p.c., który Sąd drugiej instancji wskazał jako
uzasadniający, w jego ocenie, oddalenie wniosków dowodowych złożonych w
postępowaniu apelacyjnym.
Wykazana nieskuteczność kasacyjnych zarzutów naruszenia przepisów prawa
procesowego sprawiała, że Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39313
§ 2 k.p.c.), z których
wynikało, że skarżąca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, przeto nie spełnia
7
tego koniecznego warunku nabycia prawa do renty socjalnej na podstawie przepisów
ustawy o rencie socjalnej, których w skardze kasacyjnej nie wskazano ani nie
sformułowano jakiegokolwiek zarzutu naruszenia prawa materialnego.
W takich okolicznościach sprawy skarga kasacyjna nie mogła być uwzględniona,
dlatego Sąd Najwyższy orzekł w zgodzie z art. 398 14
k.p.c.