Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 459/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSA Michał Kłos (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Bankowi S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 26 kwietnia 2007 r.,
sygn. akt V ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 138.477,87 zł z ustawowymi
odsetkami. Wyrokiem z dnia 30 października 2006 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił
powództwo. Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia i wnioski.
Wyrokiem z dnia 29 września 2000 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził na rzecz
powoda od E.(...) S.A. w K. kwotę 69.991,68 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
15 lipca 1998 r. oraz kosztami procesu w wysokości 7.799,50 zł. Z powyższych kwot
powód wyegzekwował jedynie sumę 46.023,44 zł. Pismem z dnia 12 czerwca 2001 r.,
2
doręczonym bankowi w dniu 15 czerwca 2001 r., komornik dokonał zajęcia rachunku
bankowego dłużnika, prowadzonego przez poprzednika prawnego pozwanego. W
okresie od czerwca 2001 r. do września 2002 r. bank dokonywał wypłat wyłącznie na
wynagrodzenie za pracę pracowników dłużnika. Postanowieniem z dnia 16 września
2002 r. komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne z uwagi na otwarcie postępowania
układowego w stosunku do dłużnika. W dniu 11 kwietnia 2005 r. zostało cofnięte zajęcie
rachunku bankowego dłużnika z uwagi na umorzenie postępowania egzekucyjnego.
Ostatecznie wobec dłużnika ogłoszono upadłość obejmującą likwidację jego majątku.
W ocenie Sądu Okręgowego, zgodnie z art. 890 § 2 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym w dniu 15 czerwca 2001 r., bank mógł dokonywać wypłat tylko
bieżących. Zwolnienie od zajęcia nie dotyczyło wypłat zaległych. Te ostatnie mogły być
dochodzono przez pracowników tylko w postępowaniu egzekucyjnym. Pozwany
wykazał, że po dacie zajęcia rachunku bankowego dokonywał wypłat jedynie na
wynagrodzenia pracowników dłużnika za pracę. Dłużnik przedstawiał pozwanemu w
każdym miesiącu listy płac i na tej podstawie, jak również na podstawie żądania
dłużnika, pozwany przekazywał należne jego pracownikom środki pieniężne.
Sąd pierwszej instancji uznał zarazem, że na gruncie art. 890 § 2 k.p.c. w wyżej
wskazanym brzmieniu, podobnie jak na gruncie art. 81 § 4 i 5 ustawy z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr
36, poz. 161 ze zm. - dalej: „u o p.e.w.a.”), dopuszczalne jest kumulowanie przez bank
środków na bieżące wynagrodzenia. Bez tej operacji przepisy powyższe byłyby
przepisami martwymi, nie istniałaby bowiem możliwość zgromadzenia odpowiednich
środków na wypłatę bieżących wynagrodzeń.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda. Sąd ten uznał,
że zajęcie wierzytelności posiadacza rachunku przeniosło jego uprawnienia na rzecz
komornika, stosownie do art. 889 § 1 k.p.c. Z rachunku bankowego dłużnika wypłacane
były wyłącznie wynagrodzenia bieżące, a nie zaległe. Bank miał prawo do akumulacji
środków na rachunku bankowym w celu wykonania obowiązku wynikającego z art. 890
§ 2 k.p.c. W tej sytuacji pozwany nie działał bezprawnie i nie można mu przypisać
odpowiedzialności opartej na art. 892 § 1 k.p.c. W tej sytuacji zbędne było - w ocenie
Sądu Apelacyjnego - przeprowadzenie dowodów zmierzających do wykazania szkody
po stronie powoda a także jej wysokości.
Powyższy wyrok zaskarżył powód, opierając skargę kasacyjną na obu
podstawach wskazanych w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach drugiej podstawy skarżący
3
zarzucił naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie wyjaśnienie w uzasadnieniu podstawy
prawnej wyroku tj. nie dokonanie wykładni pojęcia bieżących wypłat na wynagrodzenia
za pracę, zawartego w art. 890 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. przez brak
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz art.
227 i 299 k.p.c. przez nie przeprowadzenie wnioskowanych dowodów mających dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego skarżący zarzucił naruszenie art. 890 § 2 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym w dacie zajęcia, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu, że przepis ten umożliwia kumulację wynagrodzeń za pracę
oraz w uznaniu, że w rozumieniu powyższego przepisu wypłacane przez pozwany bank
wynagrodzenie było bieżącym wynagrodzeniem za pracę a także art. 6 k.c. i 892 § 1
k.p.c. polegające na przyjęciu, że powód nie wykazał szkody przedłożonymi i
wnioskowanymi dowodami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie istotą sporu jest wykładnia art. 890 § 2 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym w dacie zajęcia rachunku bankowego prowadzonego przez pozwanego
tj. nadanym art. 269 pkt 2 litera a ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (Dz. U. z 1982 r. Nr 30, poz. 210 ze zm.). Rezultaty wykładni tego przepisu
pozwolą bowiem na ocenę zasadności pozostałych zarzutów, czynionych Sądowi na
płaszczyźnie prawa procesowego.
Zgodnie z treścią powyższego przepisu w wyżej wskazanym brzmieniu,
wynikający z zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego
obejmującego wkład oszczędnościowy, zakaz wypłat z tego rachunku nie dotyczy
bieżących wypłat na wynagrodzenie za pracę. Wypłata na wynagrodzenie za pracę
może nastąpić po złożeniu bankowi odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dowodu.
Z przepisu tego wynika zatem zwolnienie spod zajęcia dokonanych z rachunku
bieżących wypłat na wynagrodzenie za pracę. Wypada zgodzić się z ugruntowanym w
literaturze poglądem, że zwolnienie to nie dotyczy wypłat zaległych. Celem przepisów
egzekucyjnych jest przede wszystkim zapewnienie zaspokojenia roszczeń wierzyciela.
W związku z tym, że regulacja zawarta w art. 890 § 2 k.p.c., podobnie jak analogicznego
art. 81 u o p.e.w.a., wprowadza odstępstwo od tej zasady, powinna być interpretowana
w sposób ścisły. Ze względu jednak na cel wprowadzenia tej regulacji, jakim jest
ochrona pracowników oraz zapobieżenie unieruchomienia przedsiębiorstwa, którego
rachunek bankowy zajęto, na gruncie obu tych regulacji w doktrynie przyjęto, że nie jest
4
pożądana również zbyt zawężająca wykładnia. Interpretacja przepisów zawierających
ograniczenia egzekucji nie wyklucza sięgnięcia do wykładni systemowej a nawet
celowościowej (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17
grudnia 1981 r., III CZP 32 /81, OSNC 1982, nr 7, poz. 93). W ustalonym stanie
faktycznym wypłaty dotyczyły wynagrodzeń, których termin w szeregu przypadków
upłynął w tym miesiącu, w którym wypłaty miały miejsce. Wbrew odmiennej ocenie
skarżącego, nie oznacza to, że wypłaty te dokonywane były na poczet zaległych
wynagrodzeń. Przede wszystkim brak podstaw w treści art. 890 § 2 k.p.c. dla wiązania
pojęcia bieżących wypłat na wynagrodzenie za pracę z wypłatami dokonanymi w dniu, w
którym przypada termin zapłaty wynagrodzenia, wynikający z przepisów prawa pracy.
Tak wąska interpretacja nie znajduje oparcia w treści przepisu. Ponadto należy
stwierdzić, że wykładnia powyższego przepisu musi uwzględniać dynamikę procesu
gromadzenia środków pieniężnych na rachunku bankowym. Termin wpływu tych
środków może, i w praktyce często nie pokrywa się z terminem, w jakim - stosownie do
regulaminu wypłat, lub przepisów Kodeksu pracy, wynagrodzenia za dany miesiąc winny
być wypłacone. Dopiero uchybienie miesięcznemu terminowi płatności wynagrodzenia
sprawia, że staje się ono zaległe. Uwzględnienie proponowanej przez skarżącego
wykładni oznacza, że zarówno wynagrodzenie płacone przed terminem, jak płacone
nawet następnego dnia po terminie płatności, przestaje być wynagrodzeniem bieżącym
w rozumieniu art. 890 § 2 k.p.c. Prowadziłoby to w konsekwencji do pozbawienia banku
możliwości wywiązania się z obowiązku wynikającego z dyspozycji posiadacza
rachunku, który w tym zakresie nie został uchylony.
Nie jest również trafny pogląd, że na gruncie art. 890 § 2 k.p.c. dokonywanie
kumulacji środków pieniężnych jest bezprawne. Należy przypomnieć, że przepis
powyższy nakazuje bankowi dokonywanie wypłat w oparciu o złożone listy płac lub inne,
wiarygodne dokumenty. Ustawa zatem nakazuje nie tylko żądanie takich dokumentów,
ale również zakłada konieczność ich weryfikacji. Zaniedbanie powyższych obowiązków
opatrzone jest rygorem odpowiedzialności odszkodowawczej, określonym w art. 892
k.p.c. Bank zatem nie tylko może nie dysponować w danym momencie wystarczającymi
środkami, o czym była wyżej mowa, ale może również stanąć przed koniecznością
odpowiedniego sprawdzenia złożonej dokumentacji, ewentualnie spowodowania jej
uzupełnienia. Przez ten okres środki pieniężne pozostają na rachunku i nie ma żadnych
racjonalnych podstaw do stwierdzenia, że nie są objęte zwolnieniem o jakim mowa w
art. 890 § 2 k.p.c. Bez wątpienia natomiast przetrzymywanie środków pieniężnych na
5
zajętym rachunku bankowym ponad potrzebę wynikającą z konieczności wypłat
bieżących wynagrodzeń godzi w obowiązek banku, wynikający z zajęcia. W świetle
ustalonego w sprawie stanu faktycznego brak jednak podstaw dla uznania, że pozwany
przetrzymywał na rachunku środki w takim wymiarze.
Zarzut naruszenia art. 6 k.c. i 890 § 2 k.p.c. przez uznanie, że powód nie wykazał
szkody także nie jest trafny. Sąd Apelacyjny uznał bowiem, że powód nie udowodnił
przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej. Nie było zatem podstaw dla ustalenia
wysokości szkody.
Nie jest również trafny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jak to wynika z art.
3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów. Przepis ten mógłby zostać naruszony, gdyby sąd pominął
określone dowody, lub uchylił się od ich oceny. Zarzut ten oparty został na twierdzeniu,
że sąd nie rozważył dowodu w postaci wydruku z historii rachunku. W ocenie
skarżącego, nie wynika z niego dla kogo wypłaty były dokonywane. Analogiczny zarzut
powód podnosił w apelacji. Po pierwsze jednak, już z twierdzeń zawartych w pozwie
wynikało, że wypłaty dokonywane były na rzecz pracowników dłużnika, tyle tylko, że
wynagrodzenia te nie miały charakteru bieżących. Po drugie, na poparcie twierdzeń
zawartych w apelacji powód nie oferował żadnych zarzutów, ani wniosków dowodowych.
Również w skardze kasacyjnej powód nie przytoczył dowodów, które sąd pominął, a
które mogłyby podważyć ustalenia przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia. Nie sposób
zatem uznać, że Sąd Apelacyjny uchylił się od oceny materiału dowodowego.
Konsekwencją braku podstaw dla przyjęcia odpowiedzialności strony pozwanej
jest uznanie, że pominięcie dowodu z zeznań powoda na okoliczność wysokości
poniesionej przez niego szkody nie miało wpływu na wynik sprawy. Zarzut naruszenia
art. 227 i 299 k.p.c. uznać należało zatem za chybiony.
Wbrew odmiennej ocenie skarżącego, nie doszło również do naruszenia art. 328 §
2 k.p.c. Jak wielokrotnie uznawał Sąd Najwyższy, naruszenie przez sąd drugiej instancji
art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia nie
odpowiadającego w pełni wymaganiom, jakie stawia wymieniony przepis, może jedynie
wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3931
pkt. 2 k.p.c.
(obecnie art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek uchybienia
konkretnym wymaganiom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie
poddaje się kontroli kasacyjnej (tak wyroki: z dnia 19 grudnia 2000 r. II UKN 152/00,
OSNAPiUS 2002, nr 16, poz. 393; z dnia 13 listopada 2003 r. IV CK 183/02. niepubl. a
6
także z dnia 20 kwietnia 2004 r. CK 92/04, niepubl). Zgodnie z art. 39814
k.p.c. Sąd
Najwyższy oddala skargę kasacyjną jeśli nie ma uzasadnionych podstaw albo jeśli
zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Oznacza to, że
naruszenie przepisu prawa nie prowadzi do uwzględnienia skargi kasacyjnej, jeżeli nie
miało ono wpływu na trafność i zasadność rozstrzygnięcia. Kwestionowane
uzasadnienie wprawdzie nie wyjaśnia w pełni jaką wykładnię art. 980 § 2 k.p.c. przyjął
Sąd Apelacyjny, nie mniej jednak na tle całości ustaleń i wniosków Sądu pierwszej
instancji, przyjętych przez Sąd Apelacyjny, wykładnia ta prowadzi do prawidłowego
rozstrzygnięcia w świetle przytoczonych wyżej norm prawa materialnego. W kontekście
całości rozważań zawartych w uzasadnieniu, zwrot, iż apelacja jest uzasadniona, jest
wynikiem oczywistej omyłki.
Mając powyższe względy na uwadze, jak również treść art. 39814
k.p.c., skargę
kasacyjną należało oddalić.