Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 435/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa W. J. J., J.W. M. i B. B. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Infrastruktury
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 kwietnia 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I w części oddalającej
powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu, a także w
punkcie III i IV i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem częściowym z dnia 20 kwietnia 2006 r.
zasądził od Skarbu Państwa - Ministra Transportu i Budownictwa na rzecz
powodów: W. J. kwotę 1 826 350,70 zł, W. J. M. kwotę 391 360,87 zł, na rzecz B.
Z. kwotę 521 814,50 zł, a dalej idące powództwo tych osób oddalił. Sąd ten ustalił,
że na mocy orzeczenia Ministra Budownictwa i Przemysłu materiałów Budowlanych
z dnia 2 lipca 1970 r. stwierdzono przejście na własność Skarbu Państwa z mocy
prawa, z dniem 8 marca 1958 r., nieruchomości położonej w G. przy ul. H. o
powierzchni 13 870 m2
. Jej współwłaścicielami byli wówczas J. M., M. N., W. J. M. i
E. G. N. Spadkobierczynią J. M. jest W. J., a spadkobierczynią E. G. N. jest B. Z.
Decyzją Wojewody […] z dnia 18 października 1979 r. przyznano spadkobiercom
G. N. i pozostałym współwłaścicielom odszkodowanie za 400 m2
przejętej przez
Skarb Państwa nieruchomości. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa w decyzji z dnia 7
października 2003 r. stwierdził, ze orzeczenie z dnia 2 lipca 1970 r. zostało wydane
z naruszeniem prawa. Minister Infrastruktury odmówił przyznania powodom
odszkodowania podnosząc, że nie wykazali wysokości szkody. Aktualna wartość
nieruchomości przejętej na własność przez Skarb Państwa wynosi 1 585 341 zł. Z
uwagi na jej charakter mogła być przedmiotem dzierżawy. W okresie od 17
października 1997 r. do lipca 2005 r. z dzierżawy mógł być osiągnięty czynsz w
wysokości 1 607 730 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego powodowie udowodnili istnienie związku
przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej z dnia
2 lipca 1970 r. a szkodą związaną z utratą prawa własności nieruchomości
i korzyści, które mogli osiągnąć poprzez oddanie jej w dzierżawę. Odwołując się do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. (K 20/03, OTK - A
2003, nr 7, poz. 76). Sąd pierwszej instancji stwierdził, że od daty wejścia w życie
Konstytucji, a więc od dnia 17 października 1997 r., powodom przysługiwało pełne
odszkodowanie, obejmujące także utracone korzyści, mimo że podstawę
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa stanowił art. 160 § 1 k.p.a.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej zmienił zaskarżony
wyrok obniżając kwotę zasądzona na rzecz powódki W. J. J. do 924 782,25 zł, na
rzecz powoda J. W. M. do 198 167,62 zł, a na rzecz powódki B. B.y Z. do
3
164 233,48 zł. Uznając za bezsporny stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie, Sąd
drugiej instancji zakwestionował ocenę, że powodom przysługuje odszkodowanie
za utracone korzyści za okres przypadający po dniu 17 października 1997 r. Sąd
drugiej instancji podkreślił, że nie podziela poglądu, iż źródłem szkody mogła być
decyzja stwierdzająca nieważność decyzji administracyjnej lub jej wydanie
z naruszeniem prawa. Art. 160 § 1 k.p.a. w znaczeniu, jakie nadał mu Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 23 września 2003 r. znajduje zastosowanie do
szkód powstałych po dniu 17 października 1997 r. Za moment powstania szkody
należy przyjąć pierwsze następstwo wadliwej decyzji w postaci uszczerbku
w dobrach prawnie chronionych, a kolejne następstwa wadliwej decyzji nie
powodują powstania szkody, a jedynie jej powiększenie. Szkoda powodów
powstała zatem w wyniku wydania wadliwej decyzji administracyjnej odejmującej im
prawo własności. Do roszczeń odszkodowawczych powodów znajdował zatem
zastosowanie art. 160 k.p.a. ograniczający odszkodowanie do rozmiarów szkody
rzeczywistej - nie obejmującej utraconych korzyści. Dalej idąca apelacja strony
pozwanej kwestionująca przyznanie powodom odszkodowania za utratę własności
nieruchomości była pozbawiona uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu.
Skarga kasacyjna powodów została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego. W jej ramach skarżący zarzucili obrazę art. 160 § 1 i 2 k.p.a. w zw.
z art. 361 § 1 i 2 k.c. w wyniku ich błędnej wykładni. W oparciu o te zarzuty wnieśli
o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i zasądzenie na rzecz
powodów dalszych kwot wskazanych w skardze kasacyjnej, ewentualnie jego
zmianę poprzez oddalenie apelacji strony pozwanej w tej części bądź uchylenie
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej powodów nie są kwestionowane ustalenia faktyczne
przyjęte przez Sąd Apelacyjny oraz jego ocena, że podstawę odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa mógł stanowić jedynie art. 160
k.p.a., a źródłem szkody było orzeczenie Ministra Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych z dnia 2 lipca 1970, w której stwierdzono przejście z mocy
prawa z dniem 8 marca 1958 r. na własność Skarbu Państwa nieruchomości
4
należącej do majątku poprzedników prawnych powodów. W 2003 r. stwierdzono, że
zostało ono wydane z naruszeniem prawa. Dokonując subsumpcji art. 160 k.p.a.
Sąd drugiej instancji uwzględnił wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
23 września 2003 r. (K 20/02, OTKA 2003 nr 7, poz. 76) uznający ten przepis za
niezgodny z Konstytucją, w części ograniczającej odpowiedzialność
odszkodowawczą za niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej do
szkody rzeczywistej, co do szkód powstałych od dnia 17 października 1997 r. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że w świetle tego wyroku zasadnicze znaczenie do
rozstrzygnięcia sprawy ma rozumienie użytego w nim pojęcia „ powstania szkody".
Nie sposób zatem podzielić sugestii skarżących, że Sąd Apelacyjny odnosząc się
do wyroku Trybunału Konstytucyjnego pomylił pojęcie powstania szkody ze
zdarzeniem będącym źródłem szkody. W rzeczywistości Sąd drugiej instancji
wyraził ocenę, że za moment powstania szkody należy uznać jedynie pierwsze
następstwo wadliwej decyzji w dobrach prawnie chronionych, gdyż ta sama
przyczyna może wywołać wiele różnych skutków, lecz szkoda jest ciągle jedna,
a z biegiem czasu może zwiększyć się jej rozmiar. W oparciu o powyższe wyraził
pogląd, że szkoda powodów powstała, kiedy wydana została wadliwa decyzja „
odejmująca powodom prawo własności". Tym samym powstanie szkody zostało
powiązane ze zdarzeniem wywołującym szkodę.
Ocena ta została zasadnie zakwestionowana w skardze kasacyjnej
powodów. Okoliczność, że jedno zdarzenie może wywołać wiele następstw nie
oznacza, że powstaje „jedna szkoda". Należy bowiem uwzględnić, że możliwe są
różne rodzaje szkody i mogą one powstać w różnym czasie, gdyż szkoda może
mieć charakter dynamiczny. Szkoda obejmująca utracone korzyści, będące
następstwem pozbawienia właściciela prawa własności nieruchomości (np.
utracony czynsz z najmu lub dzierżawy), jest związana z utratą przez właściciela
kolejnych należnych mu okresowo świadczeń, możliwych do dochodzenia dopiero
po nadejściu ich wymagalności. Trudno zatem przyjąć, że szkoda związana z utratą
takich świadczeń ma charakter szkody jednostkowej, powstającej w chwili
pojawienia się pierwszego tego rodzaju uszczerbku majątkowego. Takiej ocenie
sprzeciwia się również bieg terminu przedawnienia takich roszczeń, rozpoczynający
5
się odrębnie dla poszczególnych wymagalnych należności przypadających
właścicielowi rzeczy.
W skardze kasacyjnej trafnie zwrócono również uwagę, że Trybunał
Konstytucyjny w sprawie K 20/02 dopuścił możliwość dochodzenia odszkodowania
za utracone korzyści w związku z wadliwą decyzją wywłaszczeniową z dnia
3 czerwca 1982 r., której nieważność stwierdzono w 1998 r. Gdyby zatem podzielić
stanowisko Sądu Apelacyjnego, że szkoda powstała w dacie wydania wadliwej
decyzji, a następnie zmienił się jedynie jej rozmiar, to stanowisko Trybunału
Konstytucyjnego, który dopuścił możliwość dochodzenia odszkodowania za
utracone korzyści w tej sprawie, byłoby wewnętrznie sprzeczne.
Z przyczyn wyżej wskazanych zarzut naruszenia art. 160 § 1 i 2 k.p.a. w zw.
z art. 361 k.c. był uzasadniony i skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.