Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 438/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa Huty C.(...) S.A. z siedzibą w T.
przeciwko K. S., Z. K. i M. K.-K. S.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 kwietnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację powodowej Huty S.(…)
Spółki Akcyjnej w T. od wyroku Sądu Okręgowego w W. oddalającego powództwo o
ochronę dóbr osobistych przeciwko pozwanym K. S., M. K.-K. S. i Z. K. Podzielił pogląd
Sądu pierwszej instancji, że pozwani nie byli legitymowani biernie w rozpoznawanej
2
sprawie ponieważ zarzucając, że powódka w postępowaniu administracyjnym posłużyła
się podrobionym dokumentem działali jako członkowie zarządu Spółki Akcyjnej
Przemysł S.(...) w Polsce, z którą od wielu lat powódka jest w sporze, a ponadto działali
w granicach kompetencji w/w organu i zgodnie z interesem reprezentowanej Spółki. W
tej sytuacji, zgodnie z art. 38 k.c. ich działania należy uważać za działania Spółki
Akcyjnej Przemysł S.(...) w Polsce w związku z czym skutki procesowe kwestionowania
autentyczności dokumentu przedstawianego przez powódkę obciążać by mogły Spółkę
jako osobę prawną a nie osoby fizyczne tworzące jej zarząd. W skardze kasacyjnej
powódka zarzuciła powyższemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego – art. 24 k.c. i
art. 483 § 2 k.s.h. w zw. z art. 368 i 372 k.s.h przez przyjęcie, że z samego faktu
działania pozwanych w charakterze członków zarządu Spółki Przemysł S.(...) w Polsce
wynika, iż nie mogło dojść do naruszenia dóbr osobistych powódki przez pozwanych
osobiście oraz, że ich działanie mieściło się w zakresie kompetencji reprezentowanej
przez nich Spółki, a ponadto – że pozwani dołożyli należytej staranności działając w
imieniu i na rachunek Spółki Przemysł S.(...) w Polsce. Skarżąca zarzuciła też
naruszenie przepisów postępowania – art. 382 § 2 k.p.c. przez brak w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku ustaleń w zakresie naruszenia dóbr osobistych i legalności
działania pozwanych. Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego w W. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ostatnim fragmencie uzasadnionego zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego
stwierdził, że skoro powództwo zostało oddalone ze względu na brak legitymacji biernej
pozwanych to brak było podstawy do czynienia ustaleń faktycznych, czy dobra osobiste
powódki zostały naruszone. Powyższe stwierdzenie pozostaje w sprzeczności z innym
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, który rozważał wszakże kto w rozpoznawanej
sprawie powinien być pozwany, a to - podobnie jak cały „mechanizm” odpowiedzialności
na podstawie art. 24 k.c. wymagało najpierw przesądzenia, że do naruszenia dobra w
ogóle doszło. Gdyby bowiem okazało się, że żadne dobro osobiste powódki nie doznało
naruszenia to oczywiście zbędne byłoby czynienie jakichkolwiek ustaleń w kwestii osoby
sprawcy, oraz bezprawności jego zachowania. Wypada przypomnieć,
że odpowiedzialność z art. 24 k.c. dotyczy nie samego faktu naruszenia cudzego dobra
osobistego lecz tylko takiego naruszenia które jest bezprawne, jednakże warunkiem sine
3
qua non rozważań w kwestii odpowiedzialności z art. 24 k.c. jest ustalenie, że istnieje
określone dobro osobiste podlegające ochronie, które zostało naruszone.
Z w/w fragmentu uzasadnienia na tle całego wyroku zdaje się wynikać, że Sąd
Apelacyjny miał na myśli prawidłowość uchylenia się Sądu pierwszej instancji od
wyjaśniania kwestii bezprawności zachowania się sprawcy nie zaś uchylenia się od
zbadania, czy do naruszenia dóbr osobistych powódki doszło. Takie stanowisko byłoby
trafne gdy się zważy, że o bezprawności (a ściślej – o braku bezprawności) można
mówić zawsze tylko w odniesieniu do konkretnych okoliczności, wśród których osoba
sprawcy ma znaczenie istotne; w razie przyjęcia, że wskazana przez powoda osoba nie
jest sprawcą naruszenia dobra osobistego nie ma podstaw do rozważań w kwestii
bezprawności. Jednakże wobec tego, iż Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku
wyraźnie nie stwierdził, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, nie sposób
odmówić trafności zarzutowi skargi kasacyjnej, że zaskarżony wyrok nie odnosi się do
podstawowej przesłanki przewidzianej w art. 24 k.c., którą jest fakt dokonania
naruszenia cudzego dobra osobistego i jakiego. W takim zakresie natomiast w jakim
skarżąca wskazuje na niezajęcie przez Sąd Apelacyjny stanowiska odnośnie do
bezprawności zachowania się sprawcy przedmiotowego naruszenia zarzuty skargi
kasacyjnej były bezprzedmiotowe; tą kwestią Sąd Apelacyjny nie mógł się zajmować,
skoro uznał, że osoby wskazane przez powódkę nie były sprawcami.
Zasadny był zarzut, że działanie pozwanych w charakterze członków organu
osoby prawnej nie przesądzało w niniejszej sprawie o braku osobistej odpowiedzialności
pozwanych. Wprawdzie trzeba się zgodzić, że Spółka Przemysł S.(...) w Polsce jako
strona postępowania administracyjnego była uprawniona do podnoszenia w tym
postępowaniu wszelkich zarzutów służących obronie jej interesu oraz, że co do zasady
temu celowi służyć miały działania pozwanych jako członków zarządu Spółki, ale bez
wyjaśnienia w czym konkretnie wyrażał się interes w/w Spółki i jakie argumenty
wyczerpywały rzeczywistą potrzebę posługiwania się określonymi sformułowaniami nie
można jednoznacznie ocenić, czy pisemne wypowiedzi pozwanych należy uznać za
działania Spółki Przemysł S.(...) w Polsce czy też za osobiste działania pozwanych osób
fizycznych. Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku prawidłowo przyjął, że skutki działań
osób fizycznych tworzących organ osoby prawnej nie dotyczą tych osób lecz osoby
prawnej jeśli podejmowane są w granicach działalności osoby prawnej i w ramach
kompetencji danego organu. Można dodać, że ze skutkiem dla osoby prawnej mogą być
podejmowane przez członków organu również działania skutkujące odpowiedzialnością
4
osoby prawnej na podstawie art. 24 k.c. Sąd Apelacyjny nie uwzględnił jednak, że
zważywszy na swoistość sfery, wyrażającą się stosunkiem emocjonalnym, jaki patronuje
uregulowaniu w art. 24 k.c., granice działalności określonej osoby prawnej oraz
kompetencje osób fizycznych wchodzących w skład jej organu w konkretnych
okolicznościach muszą być oceniane przez pryzmat rzeczywistego interesu osoby
prawnej, zasadniczo nie wymagającego powoływania się na prawną lub moralną ocenę
obiektywnych zdarzeń i w kontekście wynikającej z tego rzeczywistej potrzeby
określonego zachowania się (wypowiadania) ze strony osób fizycznych tworzących
organ osoby prawnej. Jeśli zachowania te w swojej treści lub formie nie służą
materialnoprawnemu interesowi osoby prawnej, a naruszają cudze dobra osobiste nie
mogą być poczytane za działania osoby prawnej (por. wyrok SN z dnia 19 grudnia 2002
r. II CKN 167/01 – nie publ., wyrok SN z dnia 27 października 2004 r. IV CK 135/04 – nie
publ.).
W rozpoznawanej sprawie było bezsporne, że decyzją z dnia 16 kwietnia 1997 r.
Minister Gospodarki stwierdził nieważność orzeczenia nr 18 Ministra Przemysłu
Lekkiego z dnia 15 października 1949 r. o przyjęciu przez Państwo przedsiębiorstwa
Huta C.(...) w T. i decyzję tę utrzymał następnie w mocy decyzja z dnia 9 czerwca 1998
r. Minister Gospodarki stwierdził, że w/w orzeczenie nr 18 zostało wydane z rażącym
naruszeniem prawa, gdyż postępowanie o przyjęcie przedsiębiorstwa wszczęto na
podstawie wniosku Starosty Powiatowego w G. z dnia 30 października 1948 r., a więc
po terminie ustawowym, który upłynął z dniem 31 marca 1947 r. Wcześniej, Minister
Przemysłu i Handlu decyzją z dnia 12 lipca 1995 r. odmówił stwierdzenia nieważności
orzeczenia nr 18 z dnia 15 października 1949 r. uznając, że przy przejmowaniu
przedsiębiorstwa Huta C.(...) w T. nie naruszono prawa ponieważ postępowanie w
sprawie przejęcia wszczęto przed datą 31 marca 1947 r., na co wskazywał wniosek
Starosty Powiatu w G. z dnia 7 grudnia 1946 r., którego wprawdzie nie było w aktach,
ale na istnienie którego wskazywało pismo Starosty z dnia 30 października 1948 r. oraz
postanowienie Zespołu Odwoławczego Głównej Komisji do spraw upaństwowienia
przedsiębiorstw z dnia 27 kwietnia 1949 r. Wymieniona decyzja odmawiająca
stwierdzenia nieważności orzeczenia nr 18 została uchylona przez Naczelny Sąd
Administracyjny, następnie zaś doszło do stwierdzenia nieważności tego orzeczenia. W
2003 roku Huta C.(...) SA w T. wystąpiła o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 9
czerwca 1998 r. i utrzymanej nią w mocy decyzji z dnia 16 kwietnia 1997 r. jako wydanej
przy niepełnym materiale dowodowym, w tym, w szczególności bez odszukania pisma
5
Starosty X. z dnia 7 grudnia 1946 r. Wnioskująca Huta powołała się na to pismo
stwierdzając, że odnalazła je w Archiwum i że wynika z niego, iż postępowanie
nacjonalizacyjne zostało wszczęte we właściwym czasie, tj. przed 31 marca 1947 r. co
sprawia, że nie było podstawy do stwierdzenia nieważności orzeczenia
nacjonalizacyjnego. Do wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji dotyczących
nieważności orzeczenia nr 18 z dnia 15 października 1949 r. powódka załączyła
poświadczoną notarialnie kopię uzyskanej z Archiwum Państwowego kserokopii
Kwestionariusza Kontrolnego Wojewódzkiej Komisji do Spraw Upaństwowienia
Przedsiębiorstw dla Woj. W. stanowiącego załącznik do pisma Starostwa Powiatowego
w G. z dnia 7 grudnia 1946 r.
Na kopii tej nie był widoczny, uczyniony pismem ręcznym, zapis, który według
twierdzenia pozwanych miał brzmienie: „Na podstawie opinii L.dz. ... (nieczytelne) z dnia
10.12.1946 r. Dyrektor Przemysłu Miejscowego w P. zakład ten (Huta S.(…) nie podlega
przejęciu na własność Państwa w myśl ustawy z dn. 3.1.46 r.”
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym orzeczeniu nie odniósł się do w/w faktów pod
kątem rozważenia, czy i jakie znaczenie dla sytuacji procesowej i materialnoprawnej
Spółki Przemysł S.(...) w Polsce w postępowaniu administracyjnym wszczętym przez
powódkę w 2003 roku mogło mieć powołanie się na dokument, którego brak w
poprzednim postępowaniu przesądził o stwierdzeniu nieważności orzeczenia o
nacjonalizacji, a którego treść w wersji przedstawionej przez powódkę nie zawierała
przedmiotowego odręcznego zapisu. W szczególności, Sąd Apelacyjny nie rozważył,
czy istotna była sama okoliczność, że odnalazł się dokument mogący zaświadczać o
innej dacie wniosku Starosty X. co do przejęcia przez Państwo przedsiębiorstwa Huty,
czy też istotna była treść przedmiotowego zapisku na tym dokumencie i czy w związku
z tym uzasadnione było, z punktu widzenia obrony Spółki Przemysł S.(...) w Polsce
przed żądaniem powódki, formułowanie zarzutu posługiwania się sfałszowanym
dokumentem w części dotyczącej zapisku odręcznego, czy też wysuwanie powyższego
zarzutu wykraczało poza rzeczywistą potrzebę zajęcia stanowiska przez Spółkę i w
konsekwencji – bez skutku w postaci uznania działania pozwanych osób fizycznych jako
działania osoby prawnej. Nie bez znaczenia mogłaby być jednak okoliczność, że
niezależnie od skuteczności zarzutu posługiwania się podrobionym dokumentem zarzut
ten nie pozostawał w zupełnym oderwaniu od problematyki będącej przedmiotem
postępowania administracyjnego wszczętego w 2003 roku.
6
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).