Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 593/07
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku Szpitala im. B.(...) w Ł. - Oddział Terapii dla Uzależnionych od
Substancji Psychoaktywnych (...)
przy uczestnictwie R. D. i Z. K.
o umieszczenie w domu pomocy społecznej bez zgody uczestnika postępowania R. D.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 18 czerwca 2007 r., sygn. akt XII Ca
(…),
1. oddala skargę kasacyjną.
2. przyznaje adw. M. E. kwotę 120 zł tytułem wynagrodzenia za udzieloną
uczestnikowi pomoc prawną z urzędu, płatną przez Sąd Okręgowy w Ł.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ł. postanowieniem z dnia 18 czerwca 2007 r. oddalił apelację
uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. stwierdzającego, że
zachodzą przesłanki do umieszczenia uczestnika postępowania w domu pomocy
społecznej.
Rozstrzygnięcie to oparł na następujących aprobowanych ustaleniach Sądu
Rejonowego uzupełnionych w postępowaniu apelacyjnym.
2
Uczestnik postępowania od dzieciństwa leczy się w Poradni Zdrowia
Psychicznego, a w późniejszym okresie także w poradni odwykowej. Był wielokrotnie
hospitalizowany na oddziale psychiatrycznym i odwykowym z powodu nadużywania
alkoholu i środków odurzających, dokąd zawsze był przywożony w bardzo złym stanie
somatycznym. W styczniu 2007 r. został przyjęty na Oddział Intensywnej Terapii
Szpitala im. dr B.(...) z powodu śpiączki po nadużyciu substancji psychoaktywnych oraz
niewydolności oddechowej związanej z zapaleniem płuc.
Podzielając opinię biegłego lekarza psychiatry Sąd ten ustalił, że uczestnik nie
jest zdolny do samodzielnej egzystencji, podejmuje błędne decyzje zagrażające zdrowiu
a nawet życiu, dlatego nie można go pozostawić bez opieki. Nie zdaje sobie sprawy z
sytuacji w jakiej się znajduje, jest bezkrytyczny wobec swojego stanu zdrowia, nie może
zerwać z nałogiem pomimo wielokrotnych przyrzeczeń i obietnic. Choroba jest silniejsza
od jego woli.
Mieszka w mieszkaniu bez okien, prądu i ogrzewania, nikt z rodziny nie deklaruje
mu pomocy, matka odwiedza go w szpitalu i wychodzi z nim jedynie na spacery. Powrót
do dotychczasowego miejsca zamieszkania może zagrażać jego bezpieczeństwu, a
najwłaściwszym sposobem zabezpieczenia jego zdrowia i życia oraz potrzeb życiowych
jest umieszczenie w Domu Pomocy Społecznej.
Orzeczenie to uczestnik postępowania zaskarżył skargą kasacyjną, w której
zarzucił nieważność postępowania polegającą na pozbawieniu go możności obrony
swoich praw przez nieustanowienie pełnomocnika z urzędu (art. 379 pkt 5 k.p.c.) oraz
naruszenie:
- art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 42 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r.
o ochronie zdrowia psychicznego w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez
nieuchylenie orzeczenia Sądu pierwszej instancji i niezniesienie (omyłkowo ujęte
w skardze kasacyjnej jako zniesienie) postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością;
- art. 385 k.p.c. w związku z art. 42 powołanej ustawy i art. 13 § 2 k.p.c. przez
oddalenie apelacji mimo, że była zasadna;
- art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 42 powołanej ustawy przez
nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia do zarzucanej
nieważności postępowania;
- art. 42 w związku z art. 38 i 39 powołanej ustawy oraz art.13 § 2 k.p.c. przez ich
niewłaściwe zastosowanie i utrzymanie w mocy postanowienia Sądu pierwszej
3
instancji orzekającego najbardziej uciążliwy środek mimo braku takiej
konieczności. W konkluzji wniósł o uchylenie orzeczeń Sądów obu instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważony w pierwszej kolejności jako najdalej idący zarzut nieważności
postępowania nie może odnieść zamierzonego skutku. Według ugruntowanego
orzecznictwa, pozbawienie możności obrony należy oceniać przy uwzględnieniu
konkretnych okoliczności sprawy, bowiem „pojęcie niemożności obrony” może
obejmować różne stany faktyczne, jednakże w grę wchodzą tylko wypadki, gdy strona
rzeczywiście była pozbawiona możności obrony i nie działała w postępowaniu, a nie gdy
mimo naruszenia przepisów procesowych podjęła czynności w postępowaniu.
Zgodnie z art. 48 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (Dz. U. Nr 111 poz. 535), sąd może ustanowić dla osoby, której
postępowanie dotyczy adwokata z urzędu, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia
psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata w
sprawie za potrzebny.
Taka sytuacja nie występuje w przedmiotowej sprawie. Uczestnik postępowania
zarówno w czasie badania przez biegłego lekarza psychiatrę, jak i postępowania przed
Sądem Okręgowym, był prawidłowo zorientowany, co do miejsca, czasu i otoczenia,
przed Sądem złożył dorzeczne zeznania, a w domu pomocy społecznej, jak podał, nie
chce być umieszczony „ponieważ straciłby mieszkanie”. W tej sytuacji Sąd Okręgowy
słusznie uznał, że w świetle art. 48 powołanej ustawy nie istniała potrzeba ustanowienia
adwokata z urzędu, i na taką potrzebę nie wskazywała opinia biegłej, ani kontakt z
uczestnikiem na rozprawie przed tym Sądem. Dlatego ustanowił dla niego adwokata
dopiero do postępowania kasacyjnego. W tym stanie faktycznym nie można przyjąć, by
skarżący był pozbawiony obrony swoich praw, a tym samym by zachodziła nieważność
postępowania z przyczyny określonej w art. 379 pkt 5 k.p.c.
W konsekwencji prawidłowo Sąd Okręgowy oddalił apelację, nie naruszając
zarzucanych w skardze kasacyjnej przepisów art. 386 § 2 i art. 385 k.p.c. w związku z
art. 13 § 2 k.p.c. i art. 42 powołanej ustawy.
Powołane przez skarżącego orzeczenia Sądu Najwyższego, mające uzasadniać
trafność zarzutu naruszenia art. 48 powołanej ustawy, zostały wydane w odmiennych
stanach faktycznych. Przykładowo w sprawie II CKN 399/01 uczestniczka postępowania
cierpiała na chorobę psychiczną w postaci zespołu maniakalnego, w ogóle nie
4
odpowiadała na pytania Sądu, zeznawała chaotycznie, zatem istniała potrzeba
ustanowienia dla niej adwokata z urzędu.
Bezzasadny okazał się też zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art.
391 k.p.c. Przepis art. 328 § 2 k.p.c. zastosowany odpowiednio do uzasadnienia
orzeczenia Sądu drugiej instancji oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać
wszystkich elementów uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji, ale takie
elementy, które ze względu na treść apelacji i na zakres rozpoznania sprawy,
wyznaczony przepisami ustawy są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd
drugiej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r. I CKN
899/98, niepubl.). Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia odpowiada tak
określonym wymaganiom, bowiem Sąd Okręgowy jasno i w sposób nie budzący
wątpliwości, po uzupełnieniu postępowania dowodowego, zaaprobował pogląd Sądu
Rejonowego o spełnieniu przesłanek z art. 38 i 39 powołanej ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego do umieszczenia uczestnika w domu pomocy społecznej. Oddalając
apelację tym samym dał wyraz temu, że nie dopatrzył się w postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji, branej z urzędu pod rozwagę, nieważności postępowania.
Nietrafny jest wreszcie zarzut naruszenia przepisów art. 38, 39 i 42 wymienionej
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przez ich niewłaściwe zastosowanie. Dla
oceny naruszenia prawa materialnego decydujący jest stan faktyczny sprawy, będący
podstawą wydania zaskarżonego orzeczenia. Kontroli kasacyjnej nie podlegają
ustalenia faktyczne dokonane przez sąd drugiej instancji. Wprawdzie skarżący nie
kwestionuje dokonanych ustaleń, a naruszenia tych przepisów dopatruje się w
wyprowadzeniu z zebranego materiału błędnego wniosku o spełnieniu przesłanek do
umieszczenia go w domu pomocy społecznej, argumentując tym, że aktualnie własnym
staraniem wstawił szyby w mieszkaniu, zawarł umowę o dostawę energii i stara się o
pomoc finansową w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej na pomalowanie mieszkania.
Te nowe elementy wprowadzone w skardze kasacyjnej do stanu faktycznego sprawy,
niezależnie od tego że zaistniały po wydaniu zaskarżonego orzeczenia, nie mogły być
wzięte pod uwagę przy rozpoznawaniu skargi. Sąd Najwyższy bowiem nie może czynić
własnych ustaleń odmiennych od przyjętych za podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Z tych względów skargę kasacyjną, jako pozbawioną uzasadnionych podstaw,
oddalono (art. 39814
k.p.c.), orzekając o wynagrodzeniu dla pełnomocnika z urzędu za
udzieloną uczestnikowi postępowania pomoc prawną na podstawie § 19 i 20 w związku
z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
5
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348).