Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r.
II PK 292/07
1. Kryterium daty nawiązania stosunku pracy przed lub po wejściu w ży-
cie Kodeksu pracy (1 stycznia 1975 r.) nie stanowi dyskryminującej przyczyny
zróżnicowania sytuacji pracowników (art. 183a
§ 4 w związku z art. 183a
§ 1 k.p.).
2. Przyjęcie w zakładowych przepisach płacowych kryterium legitymowa-
nia się przez pracownika świadectwem pracy potwierdzającym okres
poprzedniego zatrudnienia dla nabycia prawa do nagrody jubileuszowej posia-
dającej charakter składnika wynagrodzenia za pracę, narusza ustanowione w
art. 78 k.p. zasady ustalania tego wynagrodzenia.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2008 r.
sprawy z powództwa Andrzeja M. przeciwko Telewizji Polskiej SA w W. o odszkodo-
wanie, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2007 r. [...[
I. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
II. nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 maja 2006 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy oddalił
powództwo Andrzeja M. przeciwko Telewizji Polskiej SA w W. o zapłatę kwoty
25.869,54 zł tytułem odszkodowania za naruszenie zakazu dyskryminacji w zatrud-
nieniu. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Powód zatrudnio-
ny był w pozwanej Spółce i u jej poprzedników prawnych w okresie od 1 września
1970 r. do 27 maja 2005 r. Łącząca strony umowa o pracę uległa rozwiązaniu na
mocy porozumienia stron w związku z nabyciem przez powoda uprawnień emerytal-
nych. W okresie od 1 grudnia 1965 r. do 31 sierpnia 1970 r. powód był zatrudniony w
2
Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, przy czym okres ten nie zo-
stał potwierdzony przez pracodawcę świadectwem pracy. Wskazany Urząd został
zlikwidowany w 1990 r. na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 1990 r. o
uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz
o zmianie ustawy - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 29, poz. 173). Obowiązujący u strony
pozwanej w dacie ustania stosunku pracy powoda regulamin wynagradzania i przy-
znawania innych świadczeń związanych z pracą w art. 29 określał wysokość nagrody
jubileuszowej i stanowił, że przy ustalaniu prawa pracownika do tej nagrody
uwzględnia się wszystkie okresy zatrudnienia poświadczone świadectwem pracy,
przy czym obowiązek udokumentowania okresów zatrudnienia uprawniających do
nagrody spoczywa na pracowniku. Zasada ta była stosowana do wszystkich pracow-
ników pozwanej Spółki, a wykazywanie poprzednich okresów zatrudnienia doku-
mentami innymi niż świadectwo pracy powodowało odmowę wypłaty nagrody jubile-
uszowej. Obowiązek pracodawców wydawania pracownikom świadectw pracy został
wprowadzony dopiero ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że
gratyfikacja jubileuszowa jest świadczeniem o charakterze fakultatywnym. Z tego
względu pozwana Spółka mogła swobodnie ukształtować swoje wewnętrzne prze-
pisy płacowe w tym zakresie. Wprowadzony przez stronę pozwaną regulamin wyna-
gradzania został przez powoda zaakceptowany w 2001 r., a zatem znane mu były
przesłanki nabycia prawa do nagrody jubileuszowej. Wymóg dokumentowania
okresu zatrudnienia świadectwem pracy stosowany był jednakowo w stosunku do
wszystkich zatrudnionych przez pozwaną Spółkę pracowników, a zatem podniesiony
przez powoda zarzut dyskryminowania go przez pracodawcę jest bezzasadny. Sąd
Rejonowy wskazał również, że świadectwo pracy jest dokumentem powszechnie
stosowanym w stosunkach pracy w celu udokumentowania stażu pracy, uzależnienie
więc przez pracodawcę nabycia przez pracownika prawa do nagrody jubileuszowej
od udokumentowania okresów zatrudnienia u poprzednich pracodawców przez
przedstawienie świadectwa pracy nie narusza obowiązującego porządku prawnego i
nie prowadzi do dyskryminacji pracownika. Negatywne skutki nieświadomości praw-
nej powoda w zakresie potrzeby uzyskania świadectwa pracy od pracodawcy, na
rzecz którego świadczył on pracę w okresie, kiedy wydanie świadectwa pracy przez
pracodawcę nie było obowiązkowe, nie mogą obciążać strony pozwanej. Nie było
przeszkód, aby przed likwidacją w 1990 r. poprzedniego pracodawcy powód zwrócił
3
się do niego o wydanie świadectwa pracy. Jest ono dokumentem stosowanym po-
wszechnie w stosunkach pracy i jednoznacznie dokumentującym przebieg zatrud-
nienia. Taki sposób wykazywania okresu pracy przyjęty w regulaminie wynagradza-
nia nie stanowi normy dyskryminującej, a jedynie umożliwia bezsporne i niewyma-
gające czasochłonnego postępowania dowodowego ustalenie zatrudnienia pracow-
nika u poprzedniego pracodawcy, co ma istotne znaczenie przy uwzględnieniu dużej
skali zatrudnienia w pozwanej Spółce. Nadto Sąd Rejonowy podniósł, że powód nie
wskazał żadnych podstaw dyskryminacji i nie wyjaśnił, na czym miałoby polegać jego
nierówne traktowanie jako pracownika w sytuacji analogicznej do innych zatrudnio-
nych. Przepis art. 183b
k.p. stanowi, że za naruszenie zasady równego traktowania w
zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej
lub kilku przyczyn określonych w art. 183a
§ 1 k.p., którego skutkiem jest w szczegól-
ności niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków
zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń
związanych z pracą. Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem fakultatywnym, a po-
wód nie wykazał, na czym nierówne jego traktowanie miałoby polegać w sytuacji
ustalenia przez pracodawcę w porozumieniu ze związkami zawodowymi takich, a nie
innych zasad przyznawania tego świadczenia.
Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił ape-
lację powoda od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i ocenę prawną dokona-
ne przez Sąd pierwszej instancji. W ocenie Sądu Okręgowego, materiał dowodowy
sprawy wskazuje, że przepisy obowiązującego w pozwanej Spółce regulaminu wy-
nagradzania nie zawierają postanowień wprowadzających dyskryminację bezpośred-
nią lub pośrednią. Zjawisko dyskryminacji bezpośredniej polega na różnicowaniu sy-
tuacji prawnej pracownika ze względu na jedno z kryteriów wymienionych w art. 183a
§ 1 k.p., natomiast dyskryminacja pośrednia to nierówne traktowanie w zatrudnieniu
wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnianej ze
względu na jedną lub kilka przyczyn uznanych za dyskryminujące, jeżeli dyspropor-
cje te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi powodami. Nie każde zatem
różnicowanie sytuacji prawnej pracowników ma charakter dyskryminujący, gdyż nie
mają go dysproporcje obiektywnie uzasadnione. Sąd drugiej instancji podkreślił, że
istotą nagrody jubileuszowej jest nagradzanie pracownika zatrudnionego u praco-
dawcy, którego wewnętrzne przepisy prawa pracy taką nagrodę przewidują i do któ-
rej pracownik nabył prawo przez spełnienie ściśle określonych przesłanek. W niniej-
4
szej sprawie jedną z przesłanek nabycia prawa do nagrody jubileuszowej w pozwa-
nej Spółce, stosowaną jednakowo w stosunku do wszystkich pracowników, było udo-
kumentowanie okresu zatrudnienia świadectwem pracy. Z materiału dowodowego
sprawy wynika, że powód także przed wejściem w życie Kodeksu pracy (1 stycznia
1975 r.) miał możliwość uzyskania świadectwa pracy potwierdzającego jego okres
zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, z której nie skorzystał, a nie posiadając
tego dokumentu pozbawił się możliwości udokumentowania odpowiedniego stażu
pracy w sposób przewidziany w obowiązującym u strony pozwanej regulaminie wy-
nagradzania.
W tej sytuacji za bezzasadny uznał Sąd Okręgowy zarzut skarżącego, iż wa-
runek udokumentowania stażu pracy świadectwem pracy w jego przypadku miał cha-
rakter dyskryminacji pośredniej, skoro takie same zasady przyznawania nagrody ju-
bileuszowej obowiązywały wszystkich pracowników pozwanej Spółki. Nadto powód
znał i akceptował treść regulaminu wynagradzania i miał możliwość uzyskania świa-
dectwa przed wejściem w życie Kodeksu pracy. W ocenie Sądu drugiej instancji,
brak w regulaminie wynagradzania alternatywnego sposobu potwierdzenia okresu
zatrudnienia w sytuacji, gdy w chwili wprowadzenia w nim wymogu wykazania za-
kończonych okresów zatrudnienia świadectwem pracy poprzedni pracodawca po-
woda od 11 lat nie istniał, co spowodowało niemożność uzyskania wymaganego
przez stronę pozwaną dokumentu, nie stanowi wystarczającej podstawy do uznania,
że przepis art. 29 § 3 regulaminu wynagradzania nosi znamiona dyskryminacji po-
średniej, a jego treść wprowadza nierówne traktowanie powoda w stosunku do in-
nych pracowników pozwanego znajdujących się w sytuacji analogicznej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego, poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 183a
§ 4 k.p. w związku
z art. 183a
§ 1 k.p., poprzez niezastosowanie tychże przepisów do prawidłowo usta-
lonego stanu faktycznego, pomimo istnienia podstaw do dokonania takiej subsumcji;
2) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to
art. 367 § 3 k.p.c. w związku z art. 77 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o
ustroju sądów powszechnych w związku z art. 36 ustawy z 8 sierpnia 1996 r. o Ra-
dzie Ministrów, poprzez udział w składzie Sądu Okręgowego rozpatrującego sprawę
w postępowaniu odwoławczym sędzi, która nie posiadała ważnej delegacji do orze-
kania w tymże Sądzie, co skutkowało na zasadzie art. 379 pkt 4 k.p.c. nieważnością
postępowania.
5
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o jego zmianę, poprzez uwzględnienie powództwa.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że wprowadzenie przez po-
zwaną Spółkę regulaminu wynagradzania w obowiązującym kształcie nosi cechy po-
średniej dyskryminacji powoda, wypełniając znamiona takiego postępowania okre-
ślone w art. 183a
§ 4 w związku z art. 183a
§ 1 k.p. Niewątpliwie doszło bowiem u
strony pozwanej do zróżnicowania sytuacji pracowników (w tym również powoda) w
zakresie uprawnień do otrzymania nagrody jubileuszowej. Kryterium różnicujące sy-
tuację pracowników było pozornie możliwe do spełnienia dla wszystkich ubiegają-
cych się o nagrodę (dostarczenie świadectwa pracy). W rzeczywistości jednak
wszystkie osoby, których uprzednie zatrudnienie ustało przed wejściem w życie Ko-
deksu pracy, znajdowały się w dużo gorszej sytuacji. W ich przypadku pracodawcy
nie mieli obowiązku wydawania świadectw pracy z własnej inicjatywy, co niejedno-
krotnie prowadziło do tego, że w chwili ustania stosunku pracy dokumenty te nie
powstawały. Pracownicy, od których nie żądano takiego świadectwa w chwili zatrud-
niania się u strony pozwanej (w sprawie nie wykazano, by taka praktyka miała miej-
sce), nie mieli powodu, żeby w ogóle się o nie uprzednio starać. Pozwana Spółka
zażądała od skarżącego świadectwa pracy dopiero przy ustalaniu prawa do nagrody
jubileuszowej w 2005 r., a więc po 35 latach od chwili jego zatrudnienia. Sytuacja ta
doprowadziła do nieuzasadnionego zróżnicowania w zakresie prawa do nagrody
jubileuszowej sytuacji osób, które w zależności od daty ustania poprzedniego zatrud-
nienia (przed lub po wejściu w życie Kodeksu pracy) dysponowały lub nie świadec-
twem pracy. W konsekwencji tylko pracownicy posiadający świadectwa pracy mogli
otrzymać nagrodę jubileuszową.
Skarżący wskazał, że chwila nawiązania stosunku pracy, choć niewymieniona
w art. 183a
§ 1 k.p. jako jedna z niedozwolonych podstaw dyskryminacji pracowników,
nie może być zaaprobowana jako kryterium różnicowania ich sytuacji płacowej. Po-
nieważ do omawianego rozróżnienia warunków zatrudnienia ze względu na moment
zatrudnienia doszło poprzez wprowadzenie przez pozwaną Spółkę do regulaminu
wynagradzania z pozoru obiektywnego kryterium (wykazanie się świadectwem
pracy) - stan ten wypełnia definicję dyskryminacji pośredniej zawartą w ar. 183a
§ 4
k.p.
6
W ocenie skarżącego, nagroda jubileuszowa przewidziana w obowiązującym
w pozwanej Spółce regulaminie wynagradzania ma charakter premii, gdyż jej przy-
znanie oparte jest na obiektywnych kryteriach, a nie na uznaniu pracodawcy. W ta-
kiej sytuacji nie jest możliwa pełna dowolność w kształtowaniu zasad przyznawania
tego świadczenia i zasady równego traktowania pracowników muszą być respekto-
wane. Brak jest również podstaw do przyjęcia, że zaistniałe u strony pozwanej dys-
proporcje zarobkowe były uzasadnione jakimikolwiek obiektywnymi powodami.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów. W pierwszym
rzędzie nie jest zasadny zarzut nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.),
upatrywanej przez skarżącego w udziale w składzie Sądu drugiej instancji sędziego,
który nie został delegowany do orzekania w tym Sądzie osobiście przez Ministra
Sprawiedliwości. W uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada
2007 r., BSA I-4110-5/07 (OSNKW 2008 nr 3, poz. 23) zajęto stanowisko, że usta-
wowe uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do delegowania sędziego do pełnienia
obowiązków sędziego w innym sądzie (art. 77 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) może być w
jego zastępstwie (art. 37 ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów,
Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.) albo z jego upoważnienia (art. 37 ust. 1
ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów, Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199
ze zm.) wykonywane przez sekretarza stanu lub podsekretarza stanu. Skarżący nie
zarzuca, że orzekająca w składzie Sądu drugiej instancji sędzia nie została delego-
wana do pełnienia obowiązków sędziego w tym Sądzie przez jedną z osób, o których
mowa w przytoczonej wyżej uchwale (sekretarza stanu lub podsekretarza stanu).
W ramach kasacyjnej podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący za-
rzucił naruszenie art. 183a
§ 4 k.p., którego upatruje w niezastosowaniu wskazanego
przepisu w sytuacji, gdy zawarte w obowiązującym w pozwanej Spółce regulaminie
wynagradzania pozornie neutralne kryterium wykazania przez pracowników po-
przedniego okresu zatrudnienia świadectwem pracy doprowadziło do dyferencjacji
sytuacji pracowników strony pozwanej (w tym powoda) w zakresie prawa do nagrody
jubileuszowej, gdyż mimo identycznego stażu pracy tylko posiadacze świadectw
pracy mogli nagrodę tę otrzymać. Jednocześnie jako zakazane kryterium dyskrymi-
7
nujące, o którym stanowi art. 183a
§ 1 k.p. skarżący wskazał datę nawiązania stosun-
ku pracy ze stroną pozwaną (przed dniem 1 stycznia 1975 r.), wywodząc, że dyspo-
nowanie przez pracowników świadectwem pracy uzależnione było od daty ustania
poprzedniego zatrudnienia (przed lub po wejściu w życie Kodeksu pracy).
Zgodnie z art. 183a
§ 2 k.p. równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedy-
skryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z przyczyn okre-
ślonych w § 1 tego artykułu, a więc w szczególności ze względu na płeć, wiek, nie-
pełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność
związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze
względu zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w nie-
pełnym wymiarze czasu pracy. Naruszeniem zasady niedyskryminacji jest różnico-
wanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z powodów uważanych za dyskrymi-
nujące, jeżeli ich skutkiem jest między innymi niekorzystne ukształtowanie wynagro-
dzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowa-
niu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą, chyba że zróżnicowanie
to zostało spowodowane obiektywnymi przyczynami (art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p.). Z przy-
toczonych wyżej przepisów wynika, że zakres zasady niedyskryminacji odnosi się do
wszystkich składników wynagrodzenia i wszelkich świadczeń związanych z pracą, a
więc niewątpliwie również do nagród jubileuszowych. Definicję dyskryminacji pośred-
niej zawiera art. 183a
§ 4 k.p., w myśl którego dyskryminowanie pośrednie istnieje
wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium
lub podjętego działania występują dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia
na niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wy-
różnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych w § 1, jeżeli dyspro-
porcje te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi powodami. Dyskryminację
pośrednią należy więc rozumieć jako ukryte - pod pozornie neutralnie brzmiącymi
sformułowaniami prawnymi, zastosowanymi kryteriami bądź stosowaną praktyką,
które wydają się nie różnicować uprawnień, obowiązków czy przywilejów ze względu
na ustawowo określone kryteria dyskryminacyjne - stworzenie niekorzystnej sytuacji
wszystkich lub znacząco większej części przedstawicieli grupy wyróżnionej ze
względu na podstawy dyskryminacji. W przypadku dyskryminacji pośredniej na prze-
ciwstawnych pozycjach nie są zatem indywidualne osoby (jak w przypadku dyskry-
minacji bezpośredniej - art. 183a
§ 3 k.p.), lecz grupa osób znajdująca się w uprzywi-
lejowanej pozycji i grupa osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji z uwagi na
8
to, że formalnie zastosowane postanowienie, kryterium lub praktyka nie uwzględniają
faktu, iż przedstawiciele obu tych grup znajdują się w różnej sytuacji faktycznej, co w
rezultacie prowadzi do odmiennych i niekorzystnych dla jednej z tych grup skutków.
Inaczej rzecz ujmując, o ile dyskryminacja bezpośrednia polega na stosowaniu róż-
nych zasad do porównywalnych sytuacji, to dyskryminacja pośrednia wynika z zasto-
sowania tej samej zasady do różnych sytuacji. Dlatego dla ustalenia istnienia dys-
kryminacji pośredniej stosowane są dwa kryteria: kryterium zbiorowości oraz kryte-
rium skutku regulacji. To pierwsze rozstrzyga, jakiej grupy wyróżnionej z uwagi na
zakazane kryterium dotyczy regulacja mogąca być uznana za dyskryminującą, drugie
natomiast pozwala na określenie, jaki wpływ wywiera dany przepis na tę grupę. W
zakresie sformułowanego przez powoda zarzutu nie chodzi zatem o to, że zastoso-
wanie przez stronę pozwaną kryterium legitymowania się świadectwem pracy dla
nabycia prawa do nagrody jubileuszowej doprowadziło do zróżnicowania sytuacji
pracowników w zależności od posiadania bądź nieposiadania tego dokumentu, ale o
to, że konsekwencją tego kryterium miałoby być niekorzystne zróżnicowanie sytuacji
wszystkich lub znacznej ilości pracowników zatrudnionych w pozwanej Spółce przed
dniem 1 stycznia 1975 r. w stosunku do sytuacji pracowników zatrudnionych po tej
dacie.
Z brzmienia art. 183a
§ 2 i 4 k.p. (które jednoznacznie w zakresie podstaw dys-
kryminacji odsyłają do § 1 tego artykułu) wynika, że zasada niedyskryminacji (rów-
nież pośredniej), będąca kwalifikowaną postacią nierównego traktowania, oznacza
nieusprawiedliwione obiektywnymi powodami gorsze traktowanie pracowników ze
względu na cechy lub właściwości dotyczące ich osobiście i istotne ze społecznego
punktu widzenia, a przykładowo wymienione w art. 183a
§ 1 k.p., bądź ze względu na
zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wy-
miarze czasu pracy, które to przesłanki określane są jako przyczyna, podstawa lub
kryterium dyskryminacji. Inaczej rzecz ujmując, za dyskryminację w zatrudnieniu
uważa się niedopuszczalne różnicowanie sytuacji prawnej pracowników według ne-
gatywnych i zakazanych kryteriów. Nie stanowi natomiast dyskryminacji nierówność
niepodyktowana przyczynami uznanymi za dyskryminujące, nawet jeżeli pracodawcy
można przypisać naruszenie zasady równego traktowania (równych praw) pracowni-
ków, określonej w art. 112
k.p. (por. także między innymi wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 182/01, OSNP 2003 nr 23, poz. 571, z dnia 23 stycz-
nia 2002 r., I PKN 816/00, OSNP 2004 nr 2, poz. 32, z dnia 17 lutego 2004 r., I PK
9
386/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 6, z dnia 5 maja 2005, III PK 14/05, OSNP 2005 nr 23,
poz. 376, z dnia 10 października 2006 r., I PK 92/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 1,
poz. 32 oraz z dnia 9 stycznia 2007 r., II PK 180/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 36). Do
naruszenia zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu może zatem dojść tylko wtedy,
gdy zróżnicowanie sytuacji pracowników wynika wyłącznie z zastosowania przez
pracodawcę niedozwolonego przez ustawę kryterium, co równocześnie oznacza, że
nie stanowi dyskryminacji dyferencjacja praw pracowników ze względu na cechujące
ich odmienności nieuważane za dyskryminujące. Z powyższych względów, w ocenie
Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną, wskazane
przez skarżącego kryterium daty nawiązania stosunku pracy z pozwaną Spółką
(przed dniem 1 stycznia 1975 r.) nie może być w świetle art. 183a
§ 1 k.p. uznane za
dyskryminującą przyczynę wyróżnienia w rozumieniu § 4 tego artykułu. Taka pod-
stawa zróżnicowania nie odnosi się bowiem do istotnych ze społecznego punktu wi-
dzenia cech lub właściwości dotyczących osobiście pracowników należących do wy-
różnionej w ten sposób grupy, ani do zakazanego kryterium różnicowania ze względu
na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym
wymiarze czasu pracy.
Gdyby nawet przyjąć, że data nawiązania (lub ustania) stosunku pracy może
być uznana za kryterium dyskryminujące w rozumieniu art. 183a
§ 1 k.p. (taki pogląd
został przez Sąd Najwyższy wyrażony w wyrokach z dnia 12 września 2006 r., I PK
87/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 246, z dnia 12 września 2006, I PK 89/06, Monitor
Prawa Pracy 2007 nr 2, poz. 88 i z dnia 22 lutego 2007 r., I PK 242/06, Monitor
Prawa Pracy 2007 nr 7, poz. 336), to dla przyjęcia domniemania istnienia dyskrymi-
nacji pośredniej konieczne byłoby przedstawienie przez powoda - stosownie do art.
183b
§ 1 k.p. - faktów, z których domniemanie to ma wynikać, a więc okoliczności do-
wodzących skutku spornej regulacji w postaci niekorzystnego zróżnicowania sytuacji
wszystkich lub znaczącej liczby pracowników zaliczających się do grupy wyróżnionej
ze względu na wskazaną podstawę dyskryminacji (zatrudnionych u strony pozwanej
przed dniem 1 stycznia 1975 r.) w stosunku do grupy uprzywilejowanej (pracowników
zatrudnionych w pozwanej Spółce po 31 grudnia 1974 r.). Dopiero wówczas ciążyłby
na pracodawcy obowiązek udowodnienia, że zróżnicowanie sytuacji pracowników w
ogóle nie miało miejsca, bądź że ewentualne dysproporcje w zakresie warunków za-
trudnienia były uzasadnione innymi obiektywnymi powodami. Skarżący winien zatem
wskazać okoliczności dowodzące, że wszyscy lub znaczna liczba pracowników nie-
10
legitymujących się świadectwami pracy potwierdzającymi poprzedni okres zatrudnie-
nia dla potrzeb nabycia prawa do nagrody jubileuszowej to właśnie osoby zatrudnio-
ne w pozwanej Spółce przed dniem 1 stycznia 1975 r., oraz że brak świadectw pracy
nie wynika z ich utraty z różnych przyczyn, ale z tego względu, że pracownicy ci nie
mieli możliwości ich uzyskania. Skarżący co prawda wskazuje, że „wszyscy ci, któ-
rych uprzednie zatrudnienie ustało przed wejściem w życie Kodeksu pracy, znajdo-
wali się w dużo gorszej sytuacji”, gdyż „pracodawcy nie mieli obowiązku sporządzać
świadectw pracy z własnej inicjatywy, co niejednokrotnie prowadziło do tego, że w
chwili ustania stosunku pracy dokumenty te nie powstawały”, a „pracownicy, od któ-
rych nie żądano takiego świadectwa w chwili zatrudnienia się u pozwanego (...) nie
mieli powodu, żeby w ogóle się o nie uprzednio starać”, jednakże w żadnym razie z
twierdzenia tego nie wynika, aby skarżący chociażby powoływał się na okoliczność,
iż wszyscy lub znaczna liczba pracowników strony pozwanej zatrudnionych u niej
przed 1 stycznia 1975 r. faktycznie nie posiada świadectw pracy i z tego względu
utraciła prawo do nagrody jubileuszowej, natomiast pracownicy zatrudnieni od tej
daty dokumenty takie posiadają. Ustalenie tych okoliczności (przy przyjęciu, że mo-
głyby one wskazywać na istnienie dyskryminacji pośredniej) jest istotne w sytuacji,
gdy z poczynionych w sprawie i niekwestionowanych przez skarżącego ustaleń wy-
nika, że osoby zatrudnione przed 1 stycznia 1975 r. mogły uzyskać i uzyskiwały na
swoje żądanie świadectwa pracy potwierdzające okres poprzedniego zatrudnienia.
Nie budzi również wątpliwości, że uzyskane przez tych pracowników świadectwa
pracy mogły w późniejszym czasie, już po 31 grudnia 1974 r., zostać utracone
(zniszczone lub zagubione), tak samo jak świadectwa pracy osób zatrudnionych w
pozwanej Spółce po tej dacie.
Skarżący powołuje się na okoliczność, że nagroda jubileuszowa przewidziana
w obowiązującym w pozwanej Spółce regulaminie wynagradzania miała charakter
premii z uwagi na oparcie jej przyznania na obiektywnych kryteriach, a nie na uzna-
niu pracodawcy. W przytoczonym w skardze kasacyjnej wyroku z dnia 23 stycznia
2002 r., I PKN 816/00 (OSNP 2004 nr 2, poz. 32) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że
określona w art. 112
k.p. zasada równych praw pracowników z tytułu jednakowego
wypełniania takich samych obowiązków dotyczy warunków nabycia prawa do nagro-
dy jubileuszowej określonych w zakładowych przepisach płacowych. W uzasadnieniu
tego wyroku podkreślono, że jeżeli kryteria otrzymania przez pracownika nagrody
jubileuszowej określone są obiektywnie, to ma ona charakter premii, a więc stanowi
11
element wynagrodzenia za pracę, czyli niewątpliwie jest związana z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych, których wyrazem jest staż pracy. Jednakże ocena rosz-
czenia powoda z punktu widzenia zasady równego traktowania (równych praw) pra-
cowników uchyla się spod rozważań Sądu Najwyższego z uwagi na brak w skardze
kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 112
k.p.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę podziela pogląd
wyrażony w wyroku z dnia 22 stycznia 2002 r., I PKN 820/00 (Prawo Pracy 2002 nr
7-8, str. 49), zgodnie z którym gratyfikacja jubileuszowa jest świadczeniem fakulta-
tywnym i przepisy płacowe mogą kształtować do niej prawo w sposób samodzielny i
swobodny z tego względu, że jej funkcją jest nagradzanie pracy u tego pracodawcy,
u którego została przewidziana i u którego pracownik nabył do niej prawo. Nie można
jednak tracić z pola widzenia okoliczności, że ze swojej istoty gratyfikacja jubileuszo-
wa przysługuje za wieloletnią pracę. Oznacza to, że w zależności od uregulowania
warunków nabycia do niej prawa w przepisach zakładowych może ona przysługiwać
wyłącznie za zakładowy staż pracy, a więc z wyłączeniem okresów zatrudnienia u
innych pracodawców, albo też z uwzględnieniem okresów innego (poprzedniego)
zatrudnienia. Nagroda jubileuszowa przysługuje zatem z tytułu obiektywnie osią-
gniętego przez pracownika stażu pracy, a nie z tytułu możliwości wykazania tego
stażu wyłącznie przy pomocy wymaganego przez pracodawcę dokumentu. Inaczej
mówiąc, powstanie prawa do nagrody jubileuszowej łączy się z posiadaniem przez
pracownika określonego okresu zatrudnienia (tylko zakładowego lub również poza-
zakładowego), a nie z legitymowaniem się konkretnym dokumentem potwierdzają-
cym ten okres. W przeciwnym razie doszłoby do sprzecznej z logiką i paradoksalnej
sytuacji, w której pracownik pomimo nabycia prawa do nagrody jubileuszowej w
związku z posiadaniem (jak w przypadku skarżącego) wymaganego ogólnego stażu
pracy nigdy takiego świadczenia by nie otrzymał tylko z powodu niemożności przed-
łożenia świadectwa pracy potwierdzającego (skądinąd bezsporny) okres poprzednie-
go zatrudnienia. W rezultacie nagroda jubileuszowa, w przypadku posiadania przez
nią charakteru składnika wynagrodzenia za pracę, utraciłaby w istocie charakter
roszczeniowy, a ocena przesłanki prawa do jej nabycia w postaci posiadania wyma-
ganego stażu pracy nie podlegałaby weryfikacji w postępowaniu sądowym wyłącznie
z uwagi na niemożność przedłożenia przez pracownika wymaganego przez praco-
dawcę dokumentu. W konsekwencji, jeżeli gratyfikacja jubileuszowa posiada cha-
rakter składnika wynagrodzenia za pracę, a zakładowe przepisy płacowe łączą naby-
12
cie do niej prawa z określonym stażem pracy przy jednoczesnym zaliczaniu po-
przednich okresów zatrudnienia, to uzależnienie wypłaty gratyfikacji od kryterium wy-
kazania tych okresów świadectwem pracy, z wyłączeniem innych sposobów ich udo-
wodnienia, narusza zasady ustalania wynagrodzenia za pracę ustanowione w art. 78
k.p., odsyłającym między innymi do ilości świadczonej pracy, przenoszącej się w tym
przypadku na staż pracy. Powyższe rozważania nie mają jednak wpływu na ocenę
zasadności rozpoznawanej skargi kasacyjnej wobec niepowołania w niej zarzutu na-
ruszenia art. 78 k.p.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================