Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 marca 2008 r.
II UK 159/07
Małżonek pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy, jest za-
interesowanym w rozumieniu art. 47711
§ 2 zdanie pierwsze k.p.c. w sprawie z
odwołania od decyzji organu rentowego stwierdzającej, że zmarły nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 marca
2008 r. sprawy z wniosku Iwony Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w G. z udziałem zainteresowanego Adriana Z. o objęcie pracowniczym
ubezpieczeniem społecznym, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 lutego 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Gdańsku (organ rentowy) decy-
zją z dnia 19 kwietnia 2002 r. stwierdził, że Grzegorz Z. (ubezpieczony) nie podlega
od dnia 30 października 2001 r. ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdro-
wotnemu.
Odwołanie od tej decyzji wniosła Iwona Z. (wnioskodawczyni), wdowa po
Grzegorzu Z., domagając się ustalenia, że Grzegorz Z. podlegał ubezpieczeniom
społecznym od dnia 30 października 2001 r. do dnia swej śmierci, tj. do dnia 6 listo-
pada 2001 r.
Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2005 r. [...] oddalił
odwołanie. Sąd ustalił między innymi, że zgodnie z umową o pracę z dnia 30 paź-
dziernika 2000 r., której stroną był ubezpieczony jako pracownik i Jacek S. jako pra-
2
codawca, ubezpieczony miał być zatrudniony w Spółce „B.F.” jako prezes zarządu za
wynagrodzeniem 3.000 zł. Spółka zgłosiła Grzegorza Z. do ubezpieczeń społecznych
i ubezpieczenia zdrowotnego w dniu 12 listopada 2001 r. od dnia 30 października
2001 r. W wyniku kontroli przeprowadzonej przez organ rentowy ustalono między
innymi, że Jacek S. nie był umocowany uchwałą wspólników do zawarcia umowy o
pracę z ubezpieczonym, a Spółka nie miała rady nadzorczej. W ocenie Sądu zawar-
cie umowy o pracę przez Spółkę z członkiem zarządu z naruszeniem przepisu art.
210 k.s.h. oznacza nieważność umowy.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 6 lutego 2007 r. [...] oddalił ape-
lację Iwony Z. od powyższego wyroku Sądu pierwszej instancji. W ocenie Sądu,
Iwona Z. nie posiada legitymacji procesowej w sprawie z odwołania od zaskarżonej
decyzji organu rentowego z dnia 19 kwietnia 2002 r., dotyczącej ubezpieczeń spo-
łecznych ubezpieczonego Grzegorza Z. Sąd zważył, że w postępowaniu w sprawach
z ubezpieczenia społecznego przymiot strony posiadają ubezpieczony, inna osoba,
której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, organ rentowy i zaintereso-
wany (art. 47711
§ 1 k.p.c.). Ubezpieczonego definiuje art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. Nie jest
ubezpieczonym w rozumieniu tego przepisu ten, kto nie wystąpił z wnioskiem o
świadczenie lub ustalenie prawa i nie brał udziału w postępowaniu przed organem
rentowym. Podmiot taki staje się stroną jako inna osoba, której praw i obowiązków
dotyczy zaskarżona decyzja, „to jest taka, wobec której organ rentowy wydał decyzję
działając bez jej wniosku.” Ubezpieczonego oraz tę inną osobę łączy to, że są adre-
satami decyzji wymienionymi w niej jako strony postępowania przed organem ubez-
pieczeń społecznych. Tymczasem zainteresowany nie jest wymieniony w decyzji,
chociaż decyzja - skierowana do innych podmiotów - wpływa swą treścią na jego
prawa i obowiązki. Zdaniem Sądu jest oczywiste, że Iwona Z. jako małżonka zmarłe-
go nie jest stroną ani „inną osobą”, o której mowa w art. 47711
§ 1 k.p.c.
W ocenie Sądu, nie jest ona również zainteresowaną w rozumieniu art. 47711
§
2 k.p.c., tj. osobą czyjej prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy. W
przepisie tym bowiem chodzi o zależność bezpośrednią, nie zaś zainteresowanie w
sensie potocznym (np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia
2005 r., I UK 236/04;OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28). Prawo Iwony Z. do renty rodzinnej
po zmarłym mężu nie jest zależne od treści zaskarżonej decyzji. Nawet bowiem pra-
womocna decyzja organu rentowego nie wiąże sądu powszechnego w sprawie o
świadczenie z ubezpieczenia społecznego. W konsekwencji Sąd rozstrzygając w
3
sprawie z odwołania od decyzji odmawiającej prawa do świadczenia z ubezpieczenia
społecznego, nie będąc związany tą decyzją, powinien samodzielnie dokonać usta-
leń dotyczących istnienia wszystkich przesłanek niezbędnych do nabycia prawa do
tego świadczenia, w tym też podleganiu zmarłego ubezpieczeniom społecznym.
Sąd stwierdził, że Iwona Z. nie jest stroną w rozumieniu art. 47711
§ 1 k.p.c. i
nie była legitymowana czynnie do zaskarżenia decyzji z dnia 19 kwietnia 2002 r. w
przedmiocie niepodlegania jej zmarłego męża ubezpieczeniom pracowniczym.
Iwona Z. zaskarżyła w całości powyższy wyrok Sądu drugiej instancji skargą
kasacyjną, w której zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mającego istotny
wpływ na wynik sprawy, tj. art. 47711
§ 2 k.p.c,. poprzez przyjęcie, że Iwona Z. nie ma
przymiotu zainteresowanej w sprawie, w dalszej zaś konsekwencji legitymacji do za-
skarżenia orzeczenia Sądu pierwszej instancji, mimo że prawidłowa analiza powyż-
szego przepisu oraz art. 12, art. 27 ust. 1 i art. 41 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uzasadnia prze-
konanie, że powódka jest bezpośrednio zainteresowana wynikiem postępowania.
Wskazując na powyższą podstawę wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. W rozpoznawanej sprawie jest
sporne, czy małżonek pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy, jest le-
gitymowany czynnie do zaskarżenia decyzji organu rentowego stwierdzającej, że
zmarły nie podlegał ubezpieczeniom społecznym przez wskazany w decyzji okres
obejmujący dzień wypadku przy pracy z tej przyczyny, że zawarta przez niego
umowa o pracę była nieważna, a małżonek zmarłego wiąże swój status strony w pro-
cesie z prawem do renty rodzinnej po zmarłym. Niejasne jest przy tym, czy małżonek
zmarłego domaga się przyznania tylko prawa do renty rodzinnej, jak ustalił Sąd dru-
giej instancji, czy także prawa do jednorazowego odszkodowania, jak twierdzi skar-
żąca w uzasadnieniu skargi kasacyjnej oraz na jakich przepisach ustawy opiera
swoje żądanie lub żądania. Niezależnie jednak od powyższych wątpliwości jest
oczywiste, że przewidziane w ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.) prawo do jednorazowego odszkodowania (art. 12 ) jak i prawo
4
do renty rodzinnej ( art. 26) przysługuje małżonkowi pracownika zmarłego wskutek
wypadku przy pracy lub w drodze do pracy lub z pracy (art. 41 ust. 2). Z powołanych
przepisów wynika jednoznacznie, że określone w nich prawa do renty rodzinnej i jed-
norazowego odszkodowania przysługują małżonkowi tylko wówczas gdy spełnione
są kumulatywnie dwie przesłanki: 1) zmarły w chwili śmierci był pracownikiem podle-
gającym obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym 2) zmarł wskutek wypadku
przy pracy.
Nie budzi wątpliwości, że prawo do renty rodzinnej i prawo do jednorazowego
odszkodowania są prawami podmiotowymi dla wskazanego w tych przepisach kręgu
osób, w tym małżonka pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy. Małżonek
nabywa prawo do tych świadczeń, gdy wykaże, że zmarły w chwili śmierci był pra-
cownikiem podlegającym ubezpieczeniom społecznym i zmarł wskutek wypadku przy
pracy lub w drodze do pracy lub z pracy. Podleganie ubezpieczeniom społecznym
przez pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy jest zatem konieczną prze-
słanką nabycia prawa do renty rodzinnej i do jednorazowego odszkodowania, co
podlega - w typowych sytuacjach - badaniu przez organ rentowy w postępowaniu w
sprawie o te świadczenia, czyli o przyznanie prawa do renty rodzinnej lub prawa do
jednorazowego odszkodowania. Nie budzi też najmniejszej wątpliwości, że w postę-
powaniu przed organem rentowym małżonek pracownika zmarłego wskutek wypadku
przy pracy jest stroną takiego postępowania (administracyjnego). Niewątpliwie jest
on też inną osobą w rozumieniu art. 47711
§ 1 k.p.c., ponieważ jest oczywiste, że de-
cyzja organu rentowego przyznająca lub odmawiająca przyznania prawa do tych
świadczeń, „dotyczy praw lub obowiązków” małżonka ubezpieczonego zmarłego
wskutek wypadku przy pracy, a w konsekwencji jest stroną postępowania sądowego
wszczętego odwołaniem od takiej decyzji organu rentowego.
W niniejszej sprawie organ rentowy zaskarżoną decyzją, wydaną w wyniku
kontroli Spółki „B.F.”, stwierdził, że Grzegorz Z. nie podlegał ubezpieczeniom spo-
łecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, przy czym jako podstawę prawną tej decyzji
wskazał przepisy art. 68 ust. 1a, 83 ust. 1 i art. 109 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, które nie mają zastosowania w tej sprawie. Jak bowiem wyjaśnił Sąd
Najwyższy w niepublikowanym wyroku o sygn. I UK 206/07 przepis art. 83 ust. 1
ustawy nie jest przepisem prawa materialnego w rozumieniu przepisu art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c., lecz przepisem ustrojowym określającym zakres działania Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych poprzez przykładowe wskazanie decyzji w należących do
5
kompetencji tego Zakładu sprawach z ubezpieczenia społecznego. Przepis ten jako
niebędący przepisem prawa materialnego nie może stanowić samodzielnej i wyłącz-
nej podstawy prawnej decyzji wydawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
które są wydawane na podstawie przepisów materialnoprawnych, do których z pew-
nością nie należy ani powołany - jak należy sądzić, omyłkowo przepis art. 68 ust. 1a -
ani też przepis art. 109 ustawy. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę w pełni podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu powyższego wyroku, że
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie daje podstaw prawnych do wyda-
wania odrębnej decyzji rozstrzygającej o podleganiu lub niepodleganiu ubezpiecze-
niom społecznym, które jest jedynie przesłanką do podejmowania decyzji w spra-
wach z zakresu ubezpieczeń społecznych, kształtujących autorytatywnie prawa lub
obowiązki wnioskodawców lub ubezpieczonych. W niniejszej sprawie okoliczność
podlegania Grzegorza Z. ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu
należało ustalić w postępowaniach przed organem rentowym wszczętym przez wnio-
skodawczynię domagającą się prawa do renty rodzinnej i prawa do jednorazowego
odszkodowania na podstawie przepisów ustawy z 1975 r. i stosownie do tych ustaleń
rozstrzygnąć o tych prawach w decyzji.
Niezależnie jednak od tych wątpliwości jest oczywiste, że wnioskodawczyni,
mimo że nie jest adresatem zaskarżonej decyzji i że decyzja ta nie dotyczy (bezpo-
średnio) jej praw i obowiązków, to jednak prawa i obowiązki wnioskodawczyni (prawo
do renty rodzinnej i prawo do jednorazowego odszkodowania) zależą wprost i bezpo-
średnio od rozstrzygnięcia sprawy podlegania zmarłego wskutek wypadku przy pracy
małżonka wnioskodawczyni ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowot-
nemu. W konsekwencji w postępowaniu wszczętym na skutek odwołania od decyzji
organu rentowego stwierdzającej niepodleganie zmarłego wskutek wypadku przy
pracy małżonka wnioskodawczyni ma ona status zainteresowanej (zainteresowane-
go) w rozumieniu art. art. 47711
§ 2 zdanie pierwsze k.p.c. Powyższy pogląd jest
zbieżny ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z
dnia 15 lipca 1999 r., II UKN 52/99 (OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 826), że
„zainteresowany", nie jest wymieniony w decyzji, choć decyzja - skierowana do in-
nych podmiotów - wpływa swoją treścią na jego prawa lub obowiązki. W związku z
tym ma on interes prawny w uzyskaniu konkretnego orzeczenia sądowego. Zaintere-
sowany - jako strona - ma prawo wniesienia odwołania od decyzji dotyczącej jego
praw lub obowiązków, a gdy tego nie uczynił i postępowanie toczy się przed sądem
6
bez jego udziału, podlega wezwaniu do udziału w sprawie z urzędu lub na wniosek
strony. Sąd bowiem ma obowiązek zapewnić wszystkim osobom mającym przymiot
strony możliwość obrony ich praw. Obowiązek ten polega na zawiadomieniu strony o
terminie rozprawy celem umożliwienia jej wzięcia w niej udziału (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 27 lutego 1991 r., II URN 130/90, OSNCP 1992 nr 9, poz. 168).
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================