Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 27 marca 2008 r., III CZP 11/08
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Czesławy B. przy uczestnictwie Janusza
G. o rozgraniczenie, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w
dniu 27 marca 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy we Włocławku postanowieniem z dnia 28 września 2007 r.:
"Czy na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku
o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji przysługuje zażalenie?"
podjął uchwałę:
Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku o przywrócenie
terminu do wniesienia apelacji zażalenie nie przysługuje.
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 14 maja 2007 r. przewodniczący zwrócił wniosek
uczestnika o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji z powodu
bezskutecznego upływu terminu do usunięcia braku formalnego wniosku,
polegającego na niedołączeniu do złożonego wniosku apelacji.
W zażaleniu uczestnik – dołączając apelację do środka odwoławczego –
zażądał uwzględnienia wniosku o przywrócenie terminu do jej wniesienia.
Sąd Okręgowy we Włocławku, rozpoznając zażalenie, przedstawił – na
podstawie art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. – przytoczone na wstępie
zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 394 § 1 k.p.c., zażalenie przysługuje na postanowienia sądu
pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia
sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiot został
określony w zamieszczonym w tym artykule katalogu. Zostało w nim wprost
wymienione tylko jedno zarządzenie przewodniczącego zaskarżalne zażaleniem
jest zarządzenie, którego przedmiotem jest zwrotu pozwu. Rozstrzygając
przedstawione zagadnienie prawne należy zatem rozważyć, czy wskazane w nim
zarządzenie przewodniczącego mieści się w pojęciu „orzeczenia kończącego
postępowanie w sprawie” oraz czy możliwe jest odpowiednie zastosowanie regulacji
dotyczącej zażalenia na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu (art. 394
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowała się rozbieżność dotycząca
dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem zarządzenia przewodniczącego o zwrocie
wniosku o przywrócenie terminu do dokonania określonych czynności procesowych
W postanowieniu z dnia 28 lipca 1992 r., II CRN 67/92 (nie publ.) Sąd Najwyższy
stwierdził, że na zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniosku o
przywrócenie terminu do wniesienia rewizji przysługuje zażalenie. Także w
postanowieniu z dnia 25 września 1998 r., III CKN 785/98 (OSP 1999, nr 6, poz.
112) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zarządzenie przewodniczącego o zwrocie
wniosku o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty od rewizji (apelacji) podlega
zaskarżeniu zażaleniem, w postanowieniu z dnia 28 lipca 1998 r., II CKN 884/97
(OSNC 1999, nr 2, poz. 34) uznał natomiast, że na zarządzenie przewodniczącego
o zwrocie wniosku o przywrócenie terminu do złożenia zarzutów od nakazu zapłaty
zażalenie nie przysługuje. Również w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2000 r., V
CKN 1619/00 (nie publ.) Sąd Najwyższy stwierdził, że niedopuszczalne jest
zażalenie na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku o przywrócenie
terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania.
W piśmiennictwie kwestia zaskarżalności rozważanego zarządzenia
przewodniczącego jest postrzegana jednolicie; przyjmuje się, że nie podlega ono
zaskarżeniu zażaleniem. Podkreśla się, że przewidziane w art. 394 § 1 k.p.c.
zażalenie na zarządzenie przewodniczącego dotyczy jedynie zarządzenia, którego
przedmiotem jest zwrot pozwu z przyczyn wymienionych w art. 130 § 1 k.p.c. W
krytycznej glosie do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1998 r.,
III CRN 785/98, stosowanie wykładni rozszerzającej art. 394 § 1 k.p.c. spotkało się
ze zdecydowanym sprzeciwem. W literaturze został też wyrażany pogląd, że
każdemu wnioskowi o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji albo skargi
kasacyjnej powinno towarzyszyć faktyczne wniesienie środka zaskarżenia oraz
należyte jego opłacenie; w przeciwnym razie wniosek podlega zwrotowi
niezaskarżalnym zarządzeniem przewodniczącego.
Pojęcie „postanowienie kończące postępowanie w sprawie” jest w doktrynie i
judykaturze definiowane różnie, przy zastosowaniu różnych kryteriów, można
jednak przyjąć, że chodzi o takie postanowienie, które przez uprawomocnienie się
trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty w danej instancji (por.
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r., III
CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87, z dnia 31 maja 2000 r. III ZP 1/00, OSNC
2001, nr 1, poz. 1 i z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2,
poz. 22). Dopełnienie „w sprawie” świadczy wyraźnie o zamiarze jego zwężenia
tylko do orzeczeń kończących postępowanie jako całość poddaną pod osąd, z
wyłączeniem orzeczeń incydentalnych, ubocznych. Liczne wypowiedzi judykatury
sprzeciwiają się stosowaniu wykładni zmierzającej do uznania za kończące
postępowanie takich orzeczeń, które zamykają tylko jakiś fragment sprawy lub jej
boczny nurt, rozstrzygają kwestię wpadkową albo finalizują postępowanie
pomocnicze bądź czynności przygotowawcze (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 14 stycznia 1996 r., I CKN 7/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 31, z
dnia 8 kwietnia 1997 r., I CZ 22/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 147, i z dnia 11
sierpnia 2005 r., III CNP 4/05, OSNC 2006, nr 1, poz. 16). W omawianym pojęciu
„sprawa” oznacza – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00 – poddany rozstrzygnięciu sądu
stosunek regulowany przepisami prawa materialnego. W tym ujęciu przez sprawę
należy rozumieć całość sporu; nie obejmuje ona różnorodnych kwestii, co do
których sąd wypowiada się w toku postępowania bądź podejmuje je w związku z
rozstrzygnięciem sprawy.
Postępowanie o przywrócenie stronie terminu do dokonania czynności
procesowej ma charakter wpadkowy, gdyż rozstrzygnięcie w tym przedmiocie
dotyczy kwestii ubocznej (incydentalnej). Wniosek o przywrócenie terminu inicjuje
więc wyłącznie postępowanie wpadkowe, nie dotyczy zaś głównego postępowania
w sprawie, jego celem nie jest bowiem rozstrzygnięcie o zasadności roszczeń
dochodzonych przez strony, jak również nie dotyczy ono dopuszczalności
wyrokowania w sprawie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego
2005 r., III CZ 4/06, nie publ.). Reasumując, uzasadnione jest stwierdzenie, że
zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku o przywrócenie terminu do
wniesienia apelacji nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie.
W orzecznictwie pojawiła się tendencja do odpowiedniego stosowania art. 394
§ 1 pkt. 1 k.p.c. do zarządzenia przewodniczącego o zwrocie wniosku o
przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowych (art. 362 i 398 k.p.c.;
por. postanowienia Sąd Najwyższego z dnia 28 lipca 1992 r., II CRN 67/92 i z dnia
25 września 1998 r., III CKN 785/98), nie zyskała ona jednak aprobaty w
piśmiennictwie. Również Sąd Najwyższy odstąpił od niej w postanowieniach z dnia
28 lipca 1998 r., II CKN 884/97 (OSNC 1999, nr 2, poz. 34) i z dnia 29 grudnia 2000
r., V CKN 1619/00 (nie publ.).
Zawarte w art. 394 § 1 k.p.c. wyliczenie wypadków dopuszczalności zażalenia,
w powiązaniu z redakcją przepisu, a w szczególności z wyrażeniem „a ponadto”,
nadaje unormowaniu przewidującemu zażalenie na zarządzenie przewodniczącego
o zwrocie pozwu charakter regulacji szczególnej. Uzasadnia to twierdzenie, że
spośród pism procesowych, o których mowa w art. 126 k.p.c., tylko dla tego pisma
ustawodawca uczynił wyjątek, inne pisma zwrócone zarządzeniem
przewodniczącego traktując bądź jako niezaskarżalne, bądź wiążąc z
nieusunięciem ich braków inny skutek procesowy niż zwrot pisma, np. odrzucenie
apelacji (art. 370 i 373 k.p.c.) lub skargi kasacyjnej (art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c.).
Nie ma przepisu, który statuowałby przewidzianą w postępowaniu cywilnym
czynność w razie zwrotu wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności
procesowej. Uregulowania zawarte w art. 362 i 398 k.p.c. nie uzasadniają
twierdzenia, że także takie zarządzenie podlega zaskarżeniu zażaleniem,
oznaczałoby to bowiem przekreślenie wyjątkowego charakteru zarządzenia
przewodniczącego o zwrocie pozwu. Odpowiednie zastosowanie tych przepisów
może mieć miejsce wyłącznie w odniesieniu do zarządzeń wskazanych w ustawie
jako zaskarżalnych zażaleniem.
Należy się zgodzić ze stwierdzeniem, że konstytucyjne prawo do zaskarżania
orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi istotny czynnik
urzeczywistniania tzw. sprawiedliwości proceduralnej, jednakże przepisy regulujące
dopuszczalność zażalenia są jednym z przykładów przewidzianej w art. 78
Konstytucji możliwości ustawowego ograniczenia prawa strony do zaskarżania
orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, czemu nie stoi na przeszkodzie norma
zawarta w art. 176 Konstytucji. Warto też mieć na względzie fakt, że w kodeksie
postępowania cywilnego z 1930 r. istniała zasada dopuszczalności zażalenia na
każde postanowienie sądu pierwszej instancji, z wyjątkiem tych, co do których
przewidziano wyłączenie. Współcześnie, poczynając od dokonanej ustawą z dnia
20 lipca 1950 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
38, poz. 349) nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, obowiązuje
niekwestionowana zasada, że zażalenie jest dopuszczalne jedynie w wypadkach, w
których ustawa wyraźnie je przewiduje.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.