Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 463/07
POSTANOWIENIE
Dnia 28 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
w W.
przeciwko „F.(...)” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 28 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 maja 2007
r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 2 października
2006 r., sygn. akt II C (…) i odrzuca pozew; nie obciąża powoda kosztami procesu.
Uzasadnienie
Powód Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych domagał się
zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej „F.(…)” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w K. w likwidacji kwoty 342.369,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami
i kosztami postępowania. W uzasadnieniu wskazał, że pozwana mimo utraty statusu
zakładu pracy chronionej nie zwróciła nie wykorzystanych środków funduszu
rehabilitacji.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedawnienia
roszczenia.
2
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 2 października 2006 r. zasądził od pozwanej
na rzecz powoda kwotę dochodzoną pozwem z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lipca
2000 r. i orzekł o kosztach procesu, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
Pozwana utraciła z dniem 1 lipca 2000 r. status zakładu pracy chronionej, co
stwierdzone zostało decyzją Wojewody X. z 12 marca 2000 r. Nie przekazała jednak
powodowi nie wykorzystanych środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób
niepełnosprawnych w kwocie 342.369,30 zł. Obowiązek taki przewidziany został w art.
33 ust. 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze zm.; dalej:
„u.r.z.s.z.o.n.") w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 lipca 2000 r. Powodowi przysługuje
roszczenie o zwrot tych środków. Znajduje ono oparcie także w art. 55 powołanej
ustawy, uchylonym dopiero z dniem 2 marca 2006 r., a więc po wniesieniu pozwu w
niniejszej sprawie. Roszczenie to nie uległo przedawnieniu. Zgodnie bowiem z art. 49
u.r.z.s.z.o.n. - w brzmieniu obowiązującym w dniu l lipca 2000 r. - do wpłat, o których
mowa w art. 33 ust. 7 tej regulacji, nie miały zastosowania przepisy ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926). Dochodzono
roszczenie podlega zatem dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia określonemu w
art. 118 k.c. Podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia nie mógł wywrzeć
zamierzonego skutku.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 maja 2007 r. oddalił apelację pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego. Odnosząc się do zarzutu nieważności postępowania
wynikającej - według skarżącej - z niedopuszczalności drogi sądowej, Sąd drugiej
instancji wskazał, iż podstawę oceny charakteru prawnego dochodzonego roszczenia
winny stanowić przepisy obowiązujące w chwili jego powstania. W konsekwencji
zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że skoro obowiązek dokonania wpłaty
przez pozwaną na rzecz Funduszu nie wykorzystanych środków w związku z utratą
statusu zakładu pracy chronionej powstał 1 lipca 2000 r., to powodowi – w świetle
brzmienia obowiązującego w tej dacie art. 49 ust. 1 u.r.z.s.z.o.n. - przysługuje
roszczenie o zapłatę tej należności. Późniejsza nowelizacja tego przepisu, dokonana
ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.
U. Nr 119, poz. 1249), rozciągająca stosowanie przepisów Ordynacji podatkowej na
3
wpłaty, o których mowa w art. 37 ust. 7 u.r.z.s.z.o.n., nie wyłączyła dopuszczalności
drogi sądowej dla dochodzonego w rozpoznawanej sprawie roszczenia.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że na gruncie art. 45 u.r.z.s.z.o.n. - w brzmieniu
obowiązującym w dniu 1 lipca 2000 r. - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych był państwowym funduszem celowym w rozumieniu przepisów
ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe (tekst jedn.: Dz. U. z 1993 r. Nr 72,
poz. 344 ze zm.), a po zmianie wymienionego przepisu stał się - z dniem 1 lutego 2003
r. - państwowym funduszem celowym w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014 ze zm.). Jakkolwiek
obie te regulacje utraciły moc obowiązującą (pierwsza z dniem 1 lutego 1999 r., druga -
z dniem 1 stycznia 2006 r.), to - w świetle zawartych w nich unormowań - wpłaty
przekazywane na rzecz tego Funduszu nie mogły być traktowane jako środki
budżetowe. Nie ma więc do nich zastosowania art. 2 § 2 Ordynacji podatkowej
odnoszący się do opłat i niepodatkowych należności budżetu państwa. Wniosek taki
wypływa także z rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 stycznia 2001 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat
należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy - Ordynacja
podatkowa (Dz. U. Nr 6, poz. 54 ze zm.). W § 1 tego rozporządzenia, które utraciło moc
dopiero z dniem 1 lipca 2006 r., tj. w toku rozpoznawanej sprawy, wśród należności
objętych jego działaniem wymienione zostały należności przypadające na podstawie
przepisów szczególnych państwowym funduszom celowym od osób fizycznych i
prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Przyjmując, iż w rozpoznawanej sprawie droga sądowa jest dopuszczalna, Sąd
Apelacyjny za bezzasadny uznał zarzut wadliwego zastosowania art. 118 k.c.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia przepisów postępowania
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) pozwana zarzuciła naruszenie art. 379 pkt 1 k.p.c. w związku
z art. 49 u.r.z.s.z.o.n. przez uznanie, iż w sprawie niniejszej dopuszczalna jest droga
sądowa. W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku bezspornych ustaleń faktycznych
wynika, że pozwana spółka, jako pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej,
utworzyła - stosownie do wymogu przewidzianego w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych - zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych (fundusz
4
rehabilitacji). Z chwilą utraty statusu takiego pracodawcy (1 lipca 2000 r.) obowiązana
była - zgodnie z dyspozycją art. 33 ust. 7 u.r.z.s.z.o.n. - przekazać niezwłocznie nie
wykorzystane środki zgromadzone na tym funduszu do Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Obowiązku tego nie wykonała, nie
odprowadzając na rzecz PFORN kwoty 342.369,30 zł, w związku z czym powód
wystąpił z powództwem o zapłatę tej należności wraz z ustawowymi odsetkami.
Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii,
czy niewykonanie przez pozwaną obowiązku przekazania nie wykorzystanych środków
funduszu rehabilitacji w związku z utratą statusu zakładu pracy chronionej rodzi po
stronie powoda roszczenie o ich zapłatę. Innymi słowy, czy do dochodzenia tych
należności dopuszczalna jest droga sądowa. Sąd Apelacyjny - w ślad za Sądem
pierwszej instancji - uznał, że na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi
twierdzącej. Z zapatrywaniem takim - jak trafnie zarzuciła skarżąca - nie można jednak
się zgodzić.
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest - w świetle art.
45 ust. 1 u.r.z.s.z.o.n. - państwowym funduszem celowym w rozumieniu przepisów o
finansach publicznych. Do 31 stycznia 2003 r. pozostawał on takim funduszem celowym
w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - Prawo budżetowe (tekst
jedn.: Dz. U. z 1993 r. Nr 72, poz. 344 ze zm.). Jego przychody pochodzą ze źródeł
wskazanych w art. 46 u.r.z.s.o.n. Obejmują m.in. wpłaty pracodawców określone w art.
21 ust. 1, art. 23, art. 31 ust. 3 pkt 1 i art. 33 ust. 7 u.r.z.s.z.o.n. Niewątpliwie środki
PFRON, stanowiącego formę organizacyjno-prawną pozabudżetowej jednostki sektora
finansów publicznych, nie są środkami budżetowymi. Nie oznacza to jednak - jak
wadliwie przyjął Sąd Apelacyjny - że nie mają do nich zastosowania przepisy Ordynacji
podatkowej. Wniosku takiego nie uzasadnia treść art. 2 § 2 Ordynacji podatkowej
stanowiącego, że przepisy jej działu III - w braku odmiennych unormowań szczególnych
- stosuje się również do opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa, do
których ustalenia lub określenia uprawnione są inne (niż podatkowe) organy. Artykuł 2
Ordynacji podatkowej nie reguluje w sposób wyczerpujący zakresu stosowania tej
ustawy. Jej przepisy mogą znaleźć zastosowanie do określonych stosunków prawnych z
mocy postanowień odrębnych regulacji.
Rozwiązanie takie przyjęte zostało w art. 49 ust. 1 u.r.z.s.z.o.n. Przepis ten – w
brzmieniu obowiązującym w chwili powstania po stronie pozwanej obowiązku dokonania
wpłaty nie wykorzystanych środków funduszu rehabilitacji do PFRON - nakazywał
5
stosowanie Ordynacji podatkowej jedynie do wpłat, o których mowa w art. 21 ust. 1, art.
23, art. 24 ust. 2 i art. 31 ust. 3 pkt 1 u.r.z.s.o.n., wskazując jednocześnie, że
uprawnienia organów podatkowych określone w tej ustawie przysługują Prezesowi
Zarządu Funduszu. W ust. 3 art. 49 u.r.z.s.o.n. egzekucja wymienionych wpłat poddana
została przepisom o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, z tym, że czynności
związane z wystawianiem tytułu wykonawczego oraz egzekucją należności pieniężnych
zastrzeżono do kompetencji Prezesa Zarządu Funduszu. Wreszcie w ust. 4 art. 49
przewidziano dwuinstancyjne postępowanie w sprawach dotyczących wpłat do PFRON,
wskazując Prezesa zarządu Funduszu jako organ pierwszej instancji oraz Ministra
właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego - jako organ drugiej instancji. W
świetle przytoczonych unormowań nie może budzić wątpliwości, że w sprawach
dotyczących wpłat wymienionych w ust. 1 art. 49 u.r.z.s.o.n. droga sądowa jest
niedopuszczalna.
Rozliczanie z PFRON wpłat, o których mowa w art. 33 ust. 7 u.r.z.s.z.o.n.,
poddane zostały powyższym zasadom w wyniku nowelizacji art. 49 u.r.z.s.z.o.n.
dokonanej ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 119, poz. 1249). W ustawie tej nie zamieszczono przepisów
intertemporalnych. Oznacza to - zgodnie z obowiązującą na gruncie prawa
procesowego zasadą bezpośredniego działania ustawy nowej - że z datą wejścia jej w
życie, tj. z dniem 31 grudnia 2000 r. wyłączona została dopuszczalność drogi sądowej w
odniesieniu do wpłat będących przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie. Trafnie
zatem podniosła skarżąca, że wskazana negatywna przesłanka procesowa zachodziła
już w chwili wniesienia pozwu (30 stycznia 2006 r.).
Odmiennego wniosku - wbrew zapatrywaniu - Sądu Apelacyjnego nie uzasadnia
treść art. 55 u.r.z.s.z.o.n., uchylonego przez art. 140 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1398 ze zm.). Przepis
ten przewidywał zwolnienie stron od opłat i kosztów sądowych w sprawach o zwrot
środków finansowych PFRON. Przewidziane w art. 49 ust. 1 u.r.z.s.z.o.n. odesłanie do
przepisów Ordynacji podatkowej ograniczone zostało do określonego w tym przepisie
zamkniętego katalogu wpłat (nie obejmującego nawet wszystkich wpłat zasilających
PFRON). W sprawach o zwrot wpłat, o jakich mowa w derogowanym art. 55
u.r.z.s.z.o.n., dopuszczalność drogi sądowej nie została więc wyłączona.
6
Nie przekonywająca jest argumentacja Sądu Apelacyjnego poszukująca wsparcia
dla tezy o wyłączeniu możliwości stosowania przepisów Ordynacji podatkowej do wpłat
będących przedmiotem sporu w przepisie § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
16 stycznia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu umarzania, odraczania lub
rozkładania na raty spłat należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów
ustawy - Ordynacja podatkowa. Jak już wspomniano, przepisy ordynacji podatkowej nie
stosuje się do wszystkich należności przypadających PFRON.
Niedopuszczalność drogi sądowej stanowi przyczynę nieważności postępowania
(art. 379 pkt 1 k.p.c.) braną przez sąd drugiej instancji pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1
k.p.c.). Jakkolwiek Sąd Apelacyjny rozważał tę przesłankę procesową, to jednak w
ostatecznie doszedł do błędnego wniosku. Zarzut naruszenia art. 379 pkt 1 k.p.c. trzeba
więc uznać za usprawiedliwiony.
Stwierdzenie pierwotnej niedopuszczalności drogi sądowej skutkować musi
odrzucenie pozwu (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.). Jeżeli pozew ulegał odrzuceniu, Sąd
Najwyższy uchyla wydane w sprawie wyroki oraz odrzuca pozew (art. 39819
k.p.c.).
Z tych też względów należało orzec, jak w sentencji.