Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 573/07
POSTANOWIENIE
Dnia 3 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku W. C.
przy uczestnictwie J. C.
o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po J. C.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 2 kwietnia 2007 r., sygn. akt III Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Ł.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z 7 grudnia 2006 r. zmienił postanowienie z 16
maja 2002 r. [Ns. (…)] w ten sposób, że stwierdził, iż spadek po J. C. nabył W. C. (brat
spadkodawcy) na podstawie testamentu z 27 sierpnia 1991 r., a Sąd Okręgowy
postanowieniem z 2 kwietnia 2007 r. oddalił apelację uczestniczki postępowania córki J.
C.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji stanowiły następujące ustalenia i
oceny przejęte z postanowienia Sądu Rejonowego uzupełnione przez Sąd drugiej
instancji:
 wnioskodawca W. C. nie był obowiązany do szczególnej staranności w
poszukiwaniu testamentu spadkodawcy, i nie naruszył terminu określonego w art.
679 § 1 k.p.c.,
2
 sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 5 k.c. przez zaniechanie informacji
o możliwości żądania ustanowienia pełnomocnika z urzędu, ponieważ pisma
uczestniczki mimo jej choroby wskazują, że rozumiała kierowane do niej
pouczenia,
 nie było podstawy do poddawania w wątpliwość stanu psychicznego
spadkodawcy.
W skardze kasacyjnej J. C. opartej na drugiej podstawie (art. 3981
§ 1 pkt 2 k.p.c.)
zarzucono:
naruszenie art. 679 § 1 k.p.c. przez uznanie, iż na składającym wniosek o zmianę
prawomocnego postanowienia nie ciąży obowiązek wykazania należytej staranności w
zakresie podstawy wskazanej we wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia,
naruszenie art. 5 k.p.c. w zw. z art. 117 §1 k.p.c., art. 212 k.p.c. oraz art. 386 § 4 w zw. z
art. 13 § 2 k.p.c. przez nieuchylenie zaskarżonego orzeczenia, gdy chora psychicznie
uczestniczka nie została pouczona o celowości i sposobie ustanowienia pełnomocnika,
naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.
przez nierozprawienie się w uzasadnieniu z zarzutem apelacji dotyczącym odwołania
testamentu.
Na tej podstawie skarżąca domaga się uchylenia zaskarżonego postanowienia i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zmieniając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, Sąd Rejonowy ustalił,
że spadkodawca, który zmarł 8 lutego 2002 r. sporządził trzy testamenty własnoręczne
opatrzone datami: 27 marca 1990 r., 27 sierpnia 1991 r. oraz złożony i ogłoszony jako
ostatni testament z 13 sierpnia 1991 r.
We wszystkich tych testamentach spadkodawca ustanawiał spadkobiercą swym
brata W. C., przy czym w dwóch ostatnich, ponadto wydziedziczał córkę J.
W postępowaniu o nabycie spadku zakończonym postanowieniem z 16 maja
2002 r. [II Ns (…)] Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku przez córkę J. C. na
podstawie ustawy. W dniu 29 maja 2002 r. W. C. złożył wniosek o zmianę
postanowienia z 16 maja 2002 r. i stwierdzenie nabycia spadku przez niego, powołując
się na testament własnoręczny z 27 marca 1990 r. Sąd Rejonowy uwzględnił ten
wniosek postanowieniem z 24 lipca 2003 r. sygn. II Ns (…), jednak Sąd Okręgowy
postanowieniem z 28 listopada 2003 r. zmienił to postanowienie i oddalił wniosek W. C.
3
Sąd ustalił, że dwa następne testamenty z 13 i 27 sierpnia 1991 r. zostały
odnalezione przez córkę wnioskodawcy – A. C. w dniu 10 kwietnia 2005 r. Ustalenie to
zostało dokonane na podstawie zeznań wnioskodawcy (protokół rozprawy z 7 grudnia
2005 r.), który potwierdził lakoniczne stwierdzenie z przesłuchania informacyjnego o
takim zdarzeniu oraz na podstawie zeznań A. C. z 4 września 2006 r. o znalezieniu
obydwu testamentów w dniu 10 kwietnia 2005 r. i wręczeniu ich ojcu.
Ustalenia powyższe pozwalają uznać zachowanie przez wnioskodawcę,
ustanowionego w art. 679 § 1 k.p.c. terminu do złożenia wniosku, natomiast nie są
odpowiednie do uznania, że spełnione zostało również wymaganie zawarte w
sformułowaniu, aby żądanie byłego uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia
spadku było oparte na podstawie, której nie mógł powołać w tamtym postępowaniu.
Dokonując wykładni art. 679 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy ograniczył się do
przytoczenia w uzasadnieniu odpowiedniego fragmentu przepisu, a wyjaśniając
lakonicznie treść zawartej w nim normy, stwierdził, że „przepis nie nakłada na
uczestnika postępowania obowiązku dochowania należytej staranności”, bez
odniesienia tej konstatacji do okoliczności faktycznych sprawy. Tymczasem art. 679 § 1
k.p.c. ze względu na podobieństwo do wznowienia postępowania na podstawach
restytucyjnych, posługuje się takim samym stopniem wymagań w stosunku do
skarżącego (III CKN 458/99 Lex 152441) jak przy wznowieniu postępowania. W art. 403
§ 2 k.p.c. mowa jest o okolicznościach faktycznych „z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu”. Ze względu na niekwestionowaną wartość
stabilności prawomocnych orzeczeń i szacunek dla prawa, wymaganie to nie może być
oceniane przy zastosowaniu kryterium subiektywnego, zależnego np. tylko od woli
zainteresowanego. Przy takiej wykładni pojęcia „możności” tylko uświadomiona niechęć
wykorzystania znanych okoliczności lub dowodów uzasadniałaby odmowę
uwzględnienia wniosku o wznowienie postępowania lub o zmianę postanowienia
stwierdzającego nabycie spadku. Tymczasem przy ocenie omawianego warunku co
najmniej tak samo istotne są okoliczności obiektywne. W postanowieniu z dnia 4 marca
2005 r., III CZP 134/05, Sąd Najwyższy podkreślił cechę niedostępności faktów
powoływanych w ramach podstawy skargi o wznowienie, przeciwstawiając je faktom,
które strona powinna znać, ponieważ obiektywnie istniała możliwość skorzystania z
nich. W postanowieniu z dnia 10 czerwca 1999 r. sygn. III CKN 458/99 (publ. w bazach
elektronicznych) Sąd Najwyższy wskazał, że skarga o wznowienie postępowania nie
służy do eliminacji braku aktywności czy popełnionych przez stronę błędów przy
4
prowadzeniu sprawy. Z powołanych przykładowo orzeczeń wynika, że przepisy
dotyczące podstawy restytucyjnej wznowienia postępowania przyjmują naturalne
założenie, że strona postępowania przed sądem troszczy się należycie o swe interesy i
ponosi konsekwencje lekkomyślności lub niedbalstwa. Dlatego żądając zmiany
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinna, zgodnie z
rozkładem ciężaru dowodów wykazać przeszkodę obiektywną niepowołania w
poprzednim postępowaniu okoliczności uzasadniających odmienną podstawę lub
porządek dziedziczenia. Sąd orzekający winien był zatem rozważyć, czy dowód taki lub
przyznane twierdzenia zostały przedstawione. W dotychczasowym postępowaniu sąd
ustalił pewne fakty, tj. znalezienie kolejnych testamentów i wręczenie ich wnioskodawcy.
Nie wynika z nich jednak istnienie przeszkody, na którą mógłby się powoływać W. C.
władający według własnych twierdzeń dokumentami pozostałymi po spadkodawcy.
Dlatego zastosowanie prawa (art. 679 § 1 k.p.c.) było przedwczesne, oparte na jego
błędnej wykładni przesłanki zawartej w sformułowaniu o podstawie, której (uczestnik) nie
mógł powołać w zakończonym postępowaniu.
W tej części podstawa skargi kasacyjnej przytoczona w punkcie II lit.a jest
uzasadniona.
Nie można natomiast zgodzić się z pozostałymi zarzutami skargi.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 28 września 1999 r. sygn. II CKN 269/99,
Prok. i Pr. 2000/2/27, określając zakres obowiązków informacyjnych sądu uznał, że jest
on w wypadku choroby psychicznej warunkowany ustaleniem, że osoba chora
psychicznie sama nie radzi sobie ze sprawami dotyczącymi jej interesów i w związku z
tym potrzebna jest jej pomoc.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swego postanowienia wskazał przyczyny
usprawiedliwiające pozytywną ocenę samodzielności i dostatecznej aktywności J. C. w
postępowaniu. Sąd wskazał, że skarżąca mimo swej choroby formułowała wnioski i
twierdzenia zrozumiałe i adekwatne do potrzeb oraz rozumiała kierowane do niej
pouczenia. Zarzut przytoczony w punkcie II lit.c skargi jest sprzeczny z treścią
uzasadnienia zaskarżonego postanowienia i nie wymaga dalszego rozważania.
Kierując się przytoczonymi względami Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 oraz art. 108 § 2 k.p.c. postanowił jak na wstępie.