Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 kwietnia 2008 r.
II PK 304/07
Przepis art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach sa-
morządowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) nie sta-
nowi podstawy pozbawienie pracownika samorządowego prawa do odprawy
emerytalnej przewidzianej w art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze tej ustawy, jeżeli pra-
cownik nabył prawo do emerytury nauczycielskiej, na którą przeszedł po usta-
niu stosunku pracy u pracodawcy samorządowego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 kwietnia
2008 r. sprawy z powództwa Aleksandra B. przeciwko Urzędowi Gminy w K. o od-
prawę emerytalną i dodatek specjalny, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia
12 czerwca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację strony pozwanej od wyroku
Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej z dnia 5 lutego 2007 r. [...]
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 5 lutego 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Środzie Śląskiej
zasądził od Urzędu Gminy w K. na rzecz Aleksandra B. kwotę 40.680 zł tytułem od-
prawy emerytalnej. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia fak-
tyczne. Powód był zatrudniony u strony pozwanej w okresie od 15 listopada 2002 r.
do 1 grudnia 2006 r. na podstawie wyboru, pełniąc funkcję wójta Gminy K. W okresie
kadencji trwającej do 27 października 2006 r. powód korzystał z urlopu bezpłatnego
u dotychczasowego pracodawcy, to jest Zespołu Szkół Rolniczych w Ś.Ś. W dniu 5
listopada 2006 r. powód stawił się do pracy w Zespole Szkół Rolniczych, składając
za jego pośrednictwem wniosek o przyznanie emerytury. Umowa o pracę pomiędzy
2
powodem a Zespołem Szkół Rolniczych uległa rozwiązaniu na wniosek powoda z
dniem 7 listopada 2006 r. w związku z jego przejściem na emeryturę. Decyzją z dnia
22 grudnia 2006 r. organ rentowy przyznał powodowi emeryturę od 8 listopada 2006
r. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej z dnia 27 grudnia 2006 r. [...]
roszczenie powoda o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Urzędu odprawy
emerytalnej zostało oddalone jako przedwczesne.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że o nabyciu
prawa do odprawy emerytalnej decyduje faktyczne przejście na emeryturę, a więc
uzyskanie statusu emeryta po rozwiązaniu stosunku pracy, nie zaś spełnienie przez
pracownika warunków do uzyskania prawa do emerytury. Zatem w świetle art. 21
ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), zgodnie z którym pracownikom sa-
morządowym przysługuje odprawa emerytalna przy przechodzeniu na emeryturę,
prawo takiego pracownika do odprawy emerytalnej rodzi samo przejście na emerytu-
rę (uzyskanie statusu emeryta). Nadto powołany przepis nie wprowadza żadnych
ograniczeń w stosunku do pracowników samorządowych zatrudnionych na podsta-
wie wyboru. W ocenie Sądu Rejonowego, wobec faktu, że w rozpoznawanej sprawie
nastąpiło nałożenie się dwóch równoległych stosunków pracy, decydujące znaczenie
ma faktyczne przejście powoda na emeryturę, to jest zmiana statusu pracownika lub
pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta, co następuje przez rozwiązanie
stosunku pracy. Skoro przepisy nie wskazują pracodawcy zobowiązanego do wypłaty
odprawy w sytuacji kilkakrotnego przechodzenia na emeryturę u różnych pracodaw-
ców, a prawo do tego świadczenia nie jest związane z okresem pracy u określonego
pracodawcy, lecz tylko z przejściem pracownika u niego na emeryturę, to powód ma
prawo żądać wypłaty odprawy emerytalnej od pozwanego Urzędu, gdyż bezpośred-
nio po ustaniu łączącego te strony stosunku pracy uzyskał status emeryta.
Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2007 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że oddalił po-
wództwo, podzielając poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne,
jednakże dokonując na ich podstawie odmiennej oceny prawnej. Sąd drugiej instancji
wskazał, że powód uzyskał prawo do emerytury nauczycielskiej na podstawie przepi-
sów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.), a nie na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
3
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej także ustawą o
emeryturach i rentach lub ustawą emerytalną). Powód oparł swoje roszczenie o od-
prawę emerytalną na przepisie art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych. Ustawa ta nie określa samodzielnie zasad
przyznawania dochodzonego przez powoda świadczenia, odsyłając w tym zakresie
do odpowiedniego stosowania enumeratywnie wskazanych przepisów ustawy z dnia
16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.). W zakresie prawa do odprawy emerytalnej zastoso-
wanie znajduje art. 28 tej ustawy, stanowiący w ust. 1, że urzędnikowi państwowemu
przechodzącemu na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje
jednorazowa odprawa uzależniona od okresu lat pracy w urzędach. Poprawne od-
czytanie przytoczonej regulacji wymaga uwzględnienia okoliczności, że odprawa
emerytalna przysługuje wyłącznie pracownikowi, który przechodzi na emeryturę, przy
czym przesłanki uzyskania prawa do emerytury lub renty określa ustawa o emerytu-
rach i rentach, co wynika wyraźnie z dyspozycji przepisu art. 23 ustawy o pracowni-
kach samorządowych. W konsekwencji odprawa emerytalna na warunkach określo-
nych w art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych przysługuje w sytuacji
łącznego spełnienia dwóch przesłanek, po pierwsze - zaprzestania świadczenia
pracy i po drugie - uzyskania świadczeń emerytalnych na podstawie przepisów
ustawy o emeryturach i rentach. W dacie przyznania emerytury nauczycielskiej po-
wód nie spełniał warunków do nabycia uprawnień emerytalnych na podstawie przepi-
sów ustawy emerytalnej i - jako pracownik samorządowy - nie uzyskał prawa do
emerytury na podstawie przepisów tej ustawy. Stanowiący podstawę przyznania po-
wodowi świadczenia emerytalnego przepis art. 88 ustawy - Karta Nauczyciela ma
charakter szczególny w stosunku do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i przewiduje możliwość przejścia nauczyciela
na emeryturę bez względu na wiek i po wykazaniu wymaganego okresu zatrudnienia,
w tym w szczególności pracy na stanowisku nauczyciela.
Sąd Okręgowy wskazał, że wprawdzie pracownik przechodzący kilkakrotnie
na emeryturę u różnych pracodawców ma prawo wyboru pracodawcy zobowiązane-
go do wypłaty odprawy emerytalnej, niemniej jednak konieczne jest w takim przypad-
ku uprzednie skuteczne nabycie przez niego uprawnień emerytalnych u tych praco-
dawców. W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy taki przypadek nie wystąpił.
Powód nabył jedynie uprawnienia emerytalne z tytułu zatrudnienia na stanowisku
4
nauczyciela w Zespole Szkół Rolniczych w Ś.Ś., z czym nie łączyło się automatyczne
nabycie uprawnień emerytalnych z tytułu zatrudnienia jako pracownika samorządo-
wego wobec niespełnienia koniecznych w tym zakresie przesłanek. W konsekwencji
powód nie może skutecznie dochodzić odprawy emerytalnej od strony pozwanej w
ramach przysługującego mu prawa wytypowania pracodawcy zobowiązanego do
wypłaty świadczenia. Skoro pracownikowi samorządowemu przysługuje jednorazowa
odprawa przy przejściu na emeryturę, które to przejście następuje na podstawie
przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to
do nabycia prawa do tego świadczenia konieczne jest spełnienie obu wskazanych
wyżej warunków.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie
prawa materialnego, to jest art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych w związku z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, poprzez ich błędną wykład-
nię polegającą na przyjęciu niewynikającego z przepisów wymogu, że prawo do jed-
norazowej odprawy emerytalnej - przysługującej pracownikom samorządowym przy
przechodzeniu na emeryturę - uzależnione jest od nabycia prawa do emerytury na
podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w rezultacie niezasadne uznanie, że powo-
dowi nie przysługuje prawo do odprawy emerytalnej, gdyż nabył on prawo do eme-
rytury na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczy-
ciela.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku poprzez oddalenie apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 5 lutego 2007 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem
mu orzeczenia o kosztach procesu, w tym postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd Okręgowy błędnie
uznał, iż prawo do odprawy od danego pracodawcy zależy od nabycia prawa do
emerytury u tego pracodawcy. Tymczasem odprawa emerytalna przysługuje pracow-
nikom samorządowym od samorządowych pracodawców niezależnie od rodzaju
emerytury, czyli spełnienia warunków do nabycia uprawnień emerytalnych na pod-
stawie przepisów tej czy innej ustawy. Skarżący wskazał, że w okresie poprzedzają-
cym rozwiązanie stosunku pracy z Zespołem Szkół Rolniczych przebywał u tego pra-
5
codawcy na urlopie bezpłatnym, oraz że wypłata świadczenia emerytalnego została
przez organ rentowy podjęta z dniem 2 grudnia 2006 r., a więc po rozwiązaniu sto-
sunku pracy ze stroną pozwaną. Uzasadnia to przyjęcie, że między ustaniem stosun-
ku pracy z wyboru a przejściem na emeryturę zachodzi związek co najmniej czaso-
wy. W tym zakresie skarżący powołał się na wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28
lipca 1999 r., I PKN 174/99; z dnia 16 listopada 2001 r., I PKN 670/00; z dnia 8
sierpnia 2006 r., I PK 72/06; oraz w szczególności z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN
172/00.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Definicję pracownika samorządowego zawiera art. 1 ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych, uznając za takiego pracownika zatrudnio-
nego w jednostkach samorządu terytorialnego wymienionych we wskazanym przepi-
sie. Stosownie do art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze powołanej ustawy, pracownikom
samorządowym przysługuje między innymi jednorazowa odprawa przy przechodze-
niu na emeryturę. Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pra-
cownikach urzędów państwowych, stosowanym odpowiednio do pracowników samo-
rządowych z mocy art. 21 ust. 1 zdanie drugie ustawy o pracownikach samorządo-
wych, pracownikowi samorządowemu przy przechodzeniu na emeryturę przysługuje
jednorazowa odprawa w wysokości uzależnionej od okresu zatrudnienia w urzędzie,
do którego to okresu wlicza się - na zasadach określonych w § 11 ust. 1-3 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania
pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powia-
towych i urzędach marszałkowskich (Dz.U. Nr 146, poz. 1223 ze zm.) w związku z
art. 21 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych - okresy zatrudnienia u innych
pracodawców.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, że w przypadku
prawa do odprawy emerytalnej, przysługującej pracownikowi samorządowemu i
urzędnikowi państwowemu, jego przesłanką jest określona zmiana stosunków praw-
nych wyrażona pojęciem „przechodzenia”. To ze względu na to, że ktoś, będący pra-
cownikiem samorządowym (urzędnikiem państwowym) traci tę sytuację prawną i
przechodzi do innej (staje się emerytem lub rencistą), ustawa pragmatyczna zapew-
nia mu jednorazową odprawę. Przejściem na emeryturę, o którym stanowią przepisy
6
art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o pracownikach samorządowych i art. 28 ust. 1
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, jest zatem zamiana statusu pracow-
nika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Pracownikowi samorzą-
dowemu odprawa przysługuje „przy przechodzeniu na emeryturę”, co oznacza, że
przejście na emeryturę nie musi pozostawać w żadnym innym, poza czasowym,
związku z ustaniem zatrudnienia. Ponieważ przepisy nie wskazują pracodawcy zo-
bowiązanego do wypłaty odprawy w sytuacji kilkakrotnego przechodzenia na emery-
turę u różnych pracodawców, to należy przyjąć, że wybór dłużnika należy w takich
przypadkach do pracownika. Prawo do odprawy nie jest bowiem związane z okresem
pracy u określonego pracodawcy, a tylko z przejściem pracownika u tego pracodaw-
cy na emeryturę (por. między innymi wyrok z dnia 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99,
OSNAPiUS 2001 nr 15, poz. 486; wyrok z dnia 16 listopada 2001 r., I PKN 670/00,
OSNAPiUS 2003 nr 19, poz. 465; wyrok z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 172/00,
OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 380).
Sąd drugiej instancji powyższych poglądów generalnie nie kwestionuje. Z
brzmienia art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych wyprowadza jednak
wniosek, że prawo do odprawy emerytalnej określonej w art. 21 ust. 1 zdanie pierw-
sze tej ustawy nabywa tylko taki pracownik samorządowy, który uprawnienia emery-
talne uzyskał po spełnieniu przesłanek określonych w ustawie o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro
skarżący nabył prawo do emerytury na podstawie art. 88 ustawy - Karta Nauczyciela,
to nie przysługuje mu odprawa emerytalna przewidziana dla pracowników samorzą-
dowych. Inaczej rzecz ujmując, Sąd drugiej instancji prezentuje stanowisko, że
przedmiotowa odprawa przysługuje tylko takiemu pracownikowi samorządowemu,
który przechodzi u pracodawcy samorządowego na emeryturę przyznaną na podsta-
wie przepisów ustawy emerytalnej. Wniosek Sądu drugiej instancji jest błędny, gdyż
żaden przepis ustawy o pracownikach samorządowych, ani też stosowanych odpo-
wiednio w tym zakresie uregulowań ustawy o pracownikach urzędów państwowych,
takiego warunku nie ustanawia.
Przepis art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych stanowi, że pra-
cownikowi samorządowemu przysługują świadczenia emerytalne i rentowe na zasa-
dach określonych w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z mocy art. 32 ust. 5 tej ustawy
przepis art. 88 Karty Nauczyciela należy do systemu emerytalnego (por. uzasadnie-
7
nie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr
22, poz. 361). Przez zasady określone w przepisach ustawy o emeryturach i rentach,
do których odwołuje się art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, nale-
ży zatem rozumieć również zasady nabywania uprawnień emerytalnych na warun-
kach przewidzianych w art. 88 Karty Nauczyciela. Za prezentowanym przez Sąd dru-
giej instancji poglądem nie przemawia także treść § 11 powołanego wyżej rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 2 maja 2005 r. W myśl ust. 1 tego przepisu, do okre-
sów pracy uprawniających do jednorazowej odprawy pieniężnej przysługującej w
związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, o której
mowa w art. 21 ust. 1 ustawy, wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy
zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one
wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Z kolei § 3
art. 11 stanowi, że pracownikowi, który wykonuje pracę w urzędzie w ramach urlopu
bezpłatnego udzielonego przez pracodawcę w celu wykonywania tej pracy, do
okresu dodatkowego zatrudnienia podlegają zaliczeniu zakończone okresy zatrud-
nienia podstawowego oraz okres zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił urlopu -
do dnia rozpoczęcia tego urlopu. Regulacje te nie wskazują na wyłączenie możliwo-
ści przejścia na emeryturę u pracodawcy samorządowego w sytuacji, gdy prawo do
niej powstało na warunkach określonych w odrębnym - w stosunku do unormowań
ustawy emerytalnej - przepisie, jakim jest niewątpliwie art. 88 Karty Nauczyciela.
Wręcz przeciwnie, wynika z nich, że nawet wysokość odprawy nie jest uzależniona
od okresu zatrudnienia tylko u pracodawcy samorządowego. W rezultacie z przepisu
art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych wynika tylko tyle, że objęci
pragmatyką służbową pracownicy samorządowi co do zasady podlegają powszech-
nemu systemowi emerytalnemu. W żadnym razie nie oznacza to, że nabycie prawa
do emerytury na podstawie odrębnych przepisów Karty Nauczyciela pozbawia ich
prawa do odprawy pieniężnej przy przechodzeniu na emeryturę. Zbieżne stanowisko
zajął Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN
172/00, stwierdzając, że brak jest jakichkolwiek podstaw normatywnych do konstru-
owania dodatkowej przesłanki nabycia prawa do odprawy, jaką miałoby być nabycie
prawa do emerytury na warunkach przewidzianych dla pracowników urzędów pań-
stwowych (pracowników samorządowych), którzy objęci są powszechnym systemem
ubezpieczenia emerytalnego. Skoro pracownikowi samorządowemu przysługuje jed-
8
norazowa odprawa przy przejściu na emeryturę, to do nabycia prawa do tego świad-
czenia konieczne jest tylko przejście na emeryturę i nic nadto.
W sprawie pozostaje poza sporem, że skarżący z dniem 7 listopada 2006 r.
rozwiązał stosunek pracy z Zespołem Szkół Rolniczych w związku z przejściem na
emeryturę. Nie otrzymał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 87 ust. 2 Karty
Nauczyciela, pozostając nadal do dnia 1 grudnia 2006 r. w stosunku pracy ze stroną
pozwaną. Nie budzi więc wątpliwości, że z datą ustania tego ostatniego stosunku
pracy skarżący zmienił status pracownika samorządowego na status emeryta, po-
nownie przechodząc na emeryturę i wypełniając tym samym wymóg określony w art.
21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o pracownikach samorządowych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku na podstawie
art. 39816
zdanie pierwsze k.p.c.
========================================