Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 kwietnia 2008 r.
II UK 269/07
Nie można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rentowych za
okres dłuższy niż jeden rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano
decyzję o rozliczeniu tych świadczeń, jeżeli osoba pobierająca świadczenie za-
wiadomiła organ rentowy o osiąganiu przychodów powodujących zawieszenie
prawa do świadczeń rentowych (art. 138 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 kwietnia
2008 r. sprawy z wniosku Tadeusza L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w L. o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, na skutek skargi
kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu
z dnia 20 lutego 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
lutego 2007 r. oddalił apelację wnioskodawcy Tadeusza L. od wyroku Sądu Okręgo-
wego w Legnicy z dnia 19 października 2005 r., oddalającego odwołanie od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. z dnia 28 czerwca 2005 r. zobo-
wiązującej wnioskodawcę do zwrotu świadczenia nienależnie pobranego za 2003 r.
w łącznej kwocie 20.060,10 zł.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca od dnia 13 marca 1985 r. pobiera
rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową.
2
Decyzją z dnia 2 stycznia 2003 r. ZUS dokonał potrącenia z renty części składki na
ubezpieczenie zdrowotne, zawierając w niej pouczenie o okolicznościach „skutkują-
cych zawieszeniem bądź zmniejszeniem prawa do renty ze względu na osiągane
dochody”. W dniu 13 stycznia 2003 r. wnioskodawca powiadomił organ rentowy, że
kontynuuje pracę podjętą w 1987 r. i przewidywany dochód będzie wynosił około
65.000 zł w ciągu roku 2003. Organ rentowy przesłał wnioskodawcy do wypełnienia
oświadczenie o zamiarze osiągania dochodów za 2004 r. Wnioskodawca nie przed-
łożył takiego oświadczenia. Natomiast w dniu 18 lutego 2004 r. przedłożył informację
o dochodach za rok 2003 (PIT-88 oraz PIT-11). Decyzją z dnia 25 lutego 2004 r. or-
gan rentowy wstrzymał wnioskodawcy od dnia 1 marca 2004 r. wypłatę renty z po-
wodu osiągania przychodu przekraczającego 130% przeciętnego miesięcznego wy-
nagrodzenia. W dniu 24 marca 2004 r. organ rentowy otrzymał zaświadczenie z za-
kładu pracy o wysokości miesięcznego wynagrodzenia brutto osiąganego przez
wnioskodawcę od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 grudnia 2003 r. W dniu 15 grud-
nia 2004 r. ZUS zawiadomił wnioskodawcę o wysokości nienależnie pobranej renty
za rok 2003 w łącznej kwocie 20.060,10 zł i decyzją z dnia 28 czerwca 2005 r. naka-
zał zwrot świadczenia nienależnie pobranego za rok 2003.
Sąd Apelacyjny zaakceptował i przyjął za własny stan faktyczny ustalony
przez Sąd Okręgowy i podzielił stanowisko tego Sądu, że zgodnie z art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.) do ubezpie-
czonego mają zastosowanie art. 104 i 105 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 35, poz. 353 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i ren-
tach lub ustawa). Zgodził się również z dokonaną przez Sąd pierwszej instancji wy-
kładnią przepisów nowej ustawy wypadkowej, co do jej stosowania do świadczeń
przyznanych według zasad poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). Przeprowadzone postępowanie
dowodowe jednoznacznie wykazało, że osiągnięty przez wnioskodawcę przychód za
okres od lutego 2003 r. do grudnia 2003 r. przekraczał kwotę 130% przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w spornym okresie, co powinno po-
wodować zawieszenie w 2003 r. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w
związku z chorobą zawodową. Pobieranie świadczenia rentowego w tym czasie
3
spowodowało, iż w świetle art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach jest to
świadczenie nienależnie pobrane i podlega zwrotowi (art. 138 ust. 1 tej ustawy).
Wysokość nienależnie pobranego świadczenia została prawidłowo ustalona w opar-
ciu o przedłożone zaświadczenie z uzyskanych przychodów za 2003 r. i faktycznie
wypłacone świadczenie rentowe. Zaskarżona decyzja nie narusza również - w ocenie
Sądu Apelacyjnego - terminów określonych w art. 138 ust. 4 tej ustawy, gdyż zwrot
nienależnie pobranego świadczenia dotyczy okresu 11 miesięcy. Wobec tego, że
istota sporu sprowadzała się do merytorycznej oceny zasadności zaskarżonej decyzji
Sąd Apelacyjny uznał, że zarzuty apelacji mają charakter polemiczny z prawidłową
wykładnią przepisów dokonaną przez S,ąd pierwszej instancji, jak również pozostają
poza zakresem spornej decyzji, dlatego też oddalił apelację wnioskodawcy.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił naruszenie przepi-
sów prawa materialnego - art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych „w wyniku, którego nakazano zwrócić powodowi po-
brane świadczenie rentowe jako nienależne za rok 2003, mimo iż skarżący poinfor-
mował ZUS o przychodach w roku 2003, a decyzję o zwrocie świadczeń rozliczanych
miesięcznie wydano w roku 2005”.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano
występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego sprowadzającego się do
pytania „czy pobierający świadczenia emerytalne lub rentowe, który powiadomił na
początku roku organ rentowy o fakcie kontynuowania pracy oraz przewidywanej wy-
sokości dochodu w danym roku, z którego wynikało, że niezwłocznie należy zawiesić
prawo do renty, co potwierdziła dokumentacja przesłana przez zakład pracy, a tym
samym ZUS wiedział o konieczności zawieszenia renty już od początku danego roku
- może skorzystać z ograniczenia możliwości dochodzenia przez ZUS kwot nienależ-
nie pobranych świadczeń za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający
rok, w którym wydano decyzje o rozliczeniu świadczenia?”. Skarżący wskazał, że
zgodnie z art. 138 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach kwoty nienależnie pobra-
nych świadczeń, o których mowa w art. 104 ust. 1 tej ustawy, podlegają zwrotowi za
okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decy-
zję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła
organ rentowy o osiągnięciu przychodu. Informacja o wysokości dochodów skarżą-
cego w roku 2003 (zgłoszenie z dnia 13 stycznia 2003 r.), potwierdzona dodatkowo
formularzami rozliczeń z zakładu pracy, powinna spowodować natychmiastowe za-
4
wieszenie prawa do renty jeszcze w styczniu 2003 r. Tymczasem decyzją wydaną
dnia 28 czerwca 2005 r. organ rentowy domaga się zwrotu świadczeń z okresu
sprzed 3 lat.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpozna-
nia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy prawne. Z ustalonego stanu
faktycznego wynika bowiem, że w rozpoznawanej sprawie zaskarżona była decyzja z
dnia 28 czerwca 2005 r. o obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego nienależnie po-
branych świadczeń rentowych w 2003 roku. Tymczasem w dniu 13 stycznia 2003 r.
ubezpieczony powiadomił organ ubezpieczeń społecznych, że kontynuuje zatrudnie-
nie podjęte w 1987 r., a jego przewidywany dochód „w skali roku 2003 r.” wyniesie
około 65.000 zł. Przekładając takie fakty na grunt art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emery-
turach i rentach, Sąd Najwyższy stwierdził oczywiste naruszenie tych norm praw-
nych. Stosownie do art. 138 ust. 4 tej ustawy, nie można było na podstawie decyzji z
28 czerwca 2005 r. żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres
dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli ubezpieczony pobierający świadczenia zawiadomił
organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących zawieszenie prawa do świad-
czeń z powodu planowanego osiągnięcia dochodu za 2003 r. w kwocie uzasadniają-
cej zawieszenie w całości pobieranej renty. Umknęło także uwadze Sądu drugiej in-
stancji, że sposób liczenia tego terminu precyzuje ust. 5 powołanego przepisu, który
stanowi, że kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przy-
chodów, o których mowa w art. 104 ust. 1 (w rozpoznawanej sprawie w związku z
ust. 7 tego przepisu), podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzo-
wy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli
osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiąganiu przycho-
dów. Powyższe łącznie sprawiało, że skoro ubezpieczony powiadomił organ rentowy
w dniu 13 stycznia 2003 r. o osiąganych przychodach, które prowadziły do zawie-
szenia renty w 2003 r., to decyzja z dnia 28 czerwca 2005 r. o rozliczeniu nienależnie
pobranych świadczeń nie mogła obejmować obowiązku zwrotu kwot nienależnie po-
branych świadczeń za okres dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok wy-
5
dania tej decyzji. Oznaczało to, że bez podstawy prawnej, bo wbrew treści art. 138
ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach, organ rentowy zobowiązał ubezpieczonego
do zwrotu świadczeń pobranych w okresie wcześniejszym niż za 1 rok kalendarzowy,
liczony wstecz od daty wydania zaskarżonej decyzji z dnia 28 czerwca 2005 r., którą
bezpodstawnie żądano zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za rok 2003, przy
znanych organowi rentowemu okolicznościach powodujących w tym roku (2003)
zawieszenie prawa do pobierania tych świadczeń. Bezpodstawne było zatem żąda-
nie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż rok kalendarzowy
poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczeń, jeżeli osoba
pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu po-
wodującego zawieszenie prawa do świadczeń.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39815
k.p.c.
========================================