Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 48/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Mirosława Wysocka
w sprawie z powództwa "M.(...)" Spółki z o.o. w G.
przeciwko M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 24 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 10 października 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 13 grudnia 2006 r. oddalił powództwo o
zapłatę M.(…) Sp. z o.o. w G. przeciwko M. S. Sąd ten ustalił, że pozwana około 2000 r.
nawiązała kontakty handlowe z firmą M.C.(...) z siedzibą w S., która zlecała jej szycie
kolekcji ubrań. Współpraca przebiegała na podstawie ustnej umowy a wzajemne
2
rozliczenia były prowadzone bez pisemnej dokumentacji. W połowie 2000 r. pozwana
pojechała do S. celem omówienia wzajemnych relacji handlowych i rozliczeń. Została
wówczas zawarta pisemna umowa o współpracy oraz umowa dotycząca udzielenia
pozwanej pożyczki kwoty 210 000 SEK. Podpisanie umowy pożyczki nastąpiło w
warunkach bezprawnej groźby ze strony małżonków O., którzy odebrali pozwanej
paszport, przetrzymywali ją w zamknięciu, zachowywali się agresywnie i sugerowali, że
w przypadku braku zgody na podpisanie stosownych dokumentów pozwana nie
wyjedzie ze S.. Pozwana nie zaciągnęła tej pożyczki. Dalsza współpraca trwała krótko.
W dniu 31 sierpnia 2004 r. szwedzki kontrahent pozwanej dokonał przelewu na rzecz
strony powodowej wierzytelności w wysokości 172 715 SEK w oparciu o umowę
przelewu.
W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie miało zastosowanie prawo szwedzkie,
które przewiduje nieważność czynności prawnych dokonanych pod przymusem. Z tego
względu umowa pożyczki zawarta przez pozwaną była nieważna. Gdyby zaś
zastosowanie miało prawo polskie, to powództwo podlegałoby również oddaleniu,
bowiem umowa pożyczki wymaga dla swojej skuteczności przeniesienia na
pożyczkobiorcę własności określonej kwoty pieniężnej, co w przypadku umowy zawartej
przez pozwaną nie miało miejsca.
Apelację strony powodowej oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10
października 2007 r.
Sąd drugiej instancji podzielił wprawdzie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i
uznał, że zebrane w sprawie dowody nie dają podstaw do ustalenia, że pozwana
podpisała umowę pożyczki działając pod przymusem, jednakże zachodziła inna
podstawa do oddalenia powództwa. W rzeczywistości strony nie zawarły umowy
pożyczki lecz umowę o wzajemnych rozliczeniach dotychczasowej współpracy
gospodarczej. Umowa pożyczki była umową pozorną. Strona powodowa nie twierdziła
zaś, że powództwo opiera o fakty związane z rozliczeniem współpracy gospodarczej i
nie udowodniła, że przysługuje jej roszczenie z tego tytułu. Nadto istnieją nie usunięte
przez nią wątpliwości, czy pozwana – ze względu na orzeczony w postępowaniu karnym
obowiązek zwrotu na rzecz małżonków O. dowodów rzeczowych o znacznej wartości i
obowiązek naprawienia szkody, jest nadal winna jakąkolwiek kwotę z tytułu wzajemnych
rozliczeń współpracy gospodarczej. W tych okolicznościach nie miało znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy, że umowa przelewu wierzytelności z dnia 31 sierpnia 2004 r.
była ważna.
3
Skarga kasacyjna strony powodowej została oparta o obie podstawy określone w
art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucono w
niej niewłaściwe zastosowanie art. 509 k.c., art. 454 § 1 k.c., art.720 § 1 k.c., art. 65 § 2
k.c., art. 1 k.c. oraz ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne
międzynarodowe, a także niezastosowanie art. 3531
k.c. W ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania skarżący zarzucił zaś obrazę art.. 229 k.p.c., art.
231 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c. oraz
art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c.
W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, względnie jego zmianę
poprzez uwzględnienie żądania pozwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Apelacyjny rozpoznał i
uznał za usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Stwierdził nadto, że nie
są trafne „zasadnicze zarzuty, których uwzględnienie prowadzić musiałoby do
uwzględnienia apelacji”. To ogólne stwierdzenie, uzupełnione wnioskiem, że zaskarżony
wyrok odpowiada prawu, nie zostało szerzej umotywowane. Sąd drugiej instancji
poprzestał na stwierdzeniu, że umowa pożyczki była pozorna, a zatem w konsekwencji
nieważna, a strona powodowa nie twierdziła, że przysługuje jej roszczenie z tytułu
rozliczeń współpracy gospodarczej i nie udowodniła istnienia takiego roszczenia. W tych
okolicznościach usprawiedliwiony był zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Przepis ten
nakłada bowiem na Sąd drugiej instancji obowiązek rozpoznania wszystkich zarzutów
mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Strona powodowa w apelacji
zakwestionowała zaś między innymi zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji prawa
szwedzkiego, zarzucając błędną ocenę, co do występowania w sprawie elementu
obcego, skoro również wierzyciel ma siedzibę w Polsce. Sąd Apelacyjny nie odniósł się
do tego zarzutu, co nie pozwala ocenić, jakie prawo zastosował uznając umowę
pożyczki za pozorną. W oparciu o to stwierdzenie uznał zaś, że umowa pożyczki była
nieważna i brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa. W konsekwencji uchybienia
polegającego na nierozpoznaniu części zarzutów apelacji uzasadniony był również
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., gdyż nie zawiera ono należytego ustosunkowania
się do granic zaskarżenia wyroku i tym samym podstawy rozstrzygnięcia. Sąd drugiej
instancji nie powołał też żadnego przepisu prawa materialnego, który stanowił podstawę
orzekania, co ewidentnie narusza wymóg z art. 328 § 2 k.p.c.
4
Wyjaśnienie, jakie prawo miało zastosowanie w sprawie było niezbędne dla jej
rozpoznania. Bez rozstrzygnięcia tej kwestii nie było możliwe właściwe zastosowanie
prawa materialnego, a brak rozpoznania stosownego zarzutu zawartego w apelacji
strony powodowej uniemożliwia jednocześnie zarówno ocenę zasadności zarzutów
odnoszących się do niewłaściwego zastosowania przepisów Prawa prywatnego
międzynarodowego, jak i zarzutów naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów kodeksu cywilnego.
Z tego względu skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu i zaskarżony wyrok
został uchylony na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Wymaga jednocześnie podkreślenia,
że ewentualne stwierdzenie pozorności umowy pożyczki, przy zastosowaniu
przykładowo prawa polskiego, nakazywałoby dokonanie szerszej oceny zasadności
dochodzonego roszczenia, niż uczynił to Sąd drugiej instancji. Nie można bowiem
wykluczyć, że umowa pożyczki sporządzona przy okazji pertraktacji prowadzonych w
celu rozliczenia wyników dotychczasowej współpracy gospodarczej miała za cel ukrycie
faktycznie innej czynności prawnej np. nowacji zobowiązania pozwanej. Art. 83 § 1 k.c.
nakazuje aby w takiej sytuacji ważność oświadczeń woli została oceniona według
właściwości tego rodzaju czynności.