Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 KWIETNIA 2008 R.
I KZP 6/08
Wniosek o orzeczenie środka karnego obowiązku naprawienia wy-
rządzonej szkody (art. 46 § 1 k.k. w zw. z art. 39 pkt 5 k.k.) mogą złożyć:
pokrzywdzony i podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego (art. 49 § 1-
4 k.p.k.), prokurator (art. 49a k.p.k.) i zastępcy procesowi pokrzywdzonego,
a w wypadku śmierci pokrzywdzonego (art. 52 § 1 k.p.k.) osoby najbliższe
dochodzące przysługujących im roszczeń określonych w przepisach art.
446 § 1 i 3 k.c. oraz w art. 445 § 3 pierwsza część zdania k.c.
Przewodniczący: Prezes SN L Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: K. Cesarz, W. Płóciennik.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Marka Z., po rozpoznaniu, przekazanych
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T., postanowieniem
z dnia 25 stycznia 2008 r., zagadnień prawnych wymagających zasadni-
czej wykładni ustawy:
„1. Czy szkoda, o której mowa w art. 46 § 1 k.k. obejmuje wyłącznie krzyw-
dę osoby bezpośrednio pokrzywdzonej przestępstwem (ofiary) czy również
krzywdę osób jej najbliższych doznaną w związku z jej śmiercią jako na-
stępstwem przestępstwa;
2. W przypadku uznania, że do uzyskania zadośćuczynienia uprawniona
jest jedynie ofiara przestępstwa, czy roszczenie to przechodzi na osoby
najbliższe (strony zastępcze - art. 52 § 1 k.p.k.) niezależnie od ograniczeń
z art. 445 § 3 k.c.?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przekazane zagadnienia prawne zostały sformułowane w następują-
cej sytuacji procesowej.
Sąd Rejonowy w T., wyrokiem z dnia 9 października 2007 r., uznał
Marka Z. (a nie – jak mylnie przytacza w uzasadnieniu swojego pytania
Sąd Okręgowy w T. – Tomasza) za winnego tego, że w dniu 31 październi-
ka 2006 r. w B., umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogo-
wym w ten sposób, że jadąc jako kierujący samochodem osobowym marki
Renault Scenic nie dostosował prędkości do warunków drogowych, jak też
w stopniu niedostatecznym obserwował drogę przed pojazdem, w wyniku
czego potrącił przechodzącą przez jezdnię Julię B., w następstwie czego
piesza poniosła śmierć na miejscu tj. przestępstwa określonego w art. 177
§ 2 k.k. Za tak opisany czyn, Sąd Rejonowy w T. wymierzył oskarżonemu
karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykona-
nia na okres próby 4 lat, grzywnę w wysokości 50 stawek dziennych, usta-
lając wysokość jednej stawki na kwotę 30 zł oraz orzekł zakaz prowadzenia
pojazdów mechanicznych wszystkich kategorii na okres 3 lat.
Apelacje od powyższego wyroku wnieśli: oskarżyciel publiczny, peł-
nomocnik oskarżyciela posiłkowego oraz obrońca oskarżonego.
Oskarżyciel publiczny i pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zarzu-
cili orzeczeniu obrazę prawa materialnego – art. 46 § 1 k.k., przez nieorze-
czenie wobec oskarżonego obowiązku naprawienia szkody, pomimo zło-
żenia wniosków przez osoby najbliższe, działające na podstawie art. 52
k.p.k. w charakterze oskarżycieli posiłkowych. Apelacja obrońcy oskarżo-
nego nie wiąże się z problematyką wniosku o dokonanie w tej sprawie za-
sadniczej wykładni ustawy.
3
Sąd Okręgowy, w uzasadnieniu postanowienia o przekazaniu zagad-
nień prawnych, skupił swoją uwagę na instytucji zadośćuczynienia za do-
znaną krzywdę, wobec powzięcia wątpliwości co do tego, czy osobom naj-
bliższym, o których mowa w art. 52 § 1 k.p.k., przysługuje, wobec śmierci
pokrzywdzonego przestępstwem, ich własne roszczenie o zadośćuczynie-
nie za własne cierpienie i ból związane ze śmiercią takiego pokrzywdzone-
go. Prezentując swe wątpliwości w świetle art. 46 § 1 k.k. i w kontekście
unormowań art. 445 k.c., Sąd dostrzegł nawet możliwość dochodzenia „za-
dośćuczynienia za krzywdę zmarłej ofiary” przez następców prawnych oraz
za „własną krzywdę”, wskazując na zmienne rozstrzygnięcia sądów apela-
cyjnych. W konkluzji, Sąd Okręgowy stwierdzając, że „otwarta pozostaje
(...) kwestia zadośćuczynienia za „własną” krzywdę doznaną przez osoby
najbliższe”, zauważa, że „zarysowane wątpliwości dotyczące wykładni art.
46 § 1 k.k. wymagają zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy albowiem
dotychczasowe orzecznictwo ani też doktryna wyraźnie kwestii tej nie roz-
strzygają”.
Prokurator Prokuratury Krajowej, we wniosku z dnia 10 marca 2008
r., wobec niespełnienia wymogów określonych w art. 441 § 1 k.p.k., wniósł
o odmowę podjęcia uchwały, prezentując jednak w jego uzasadnieniu ob-
szerną argumentację przemawiającą za prezentowaną przez siebie wy-
kładnią art. 46 § 1 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przekazanie Sądowi Najwyższemu w trybie art. 441 § 1 k.p.k. zagad-
nienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy uzależnione
jest od łącznego wystąpienia szeregu przesłanek – musi się ono wyłonić w
czasie rozpoznawania środka odwoławczego i mieć znaczenie dla roz-
strzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym oraz dotyczyć istotnego
problemu interpretacyjnego, związanego z wykładnią przepisu, który w
praktyce sądowej jest rozbieżnie interpretowany albo też jest wadliwie lub
4
niejasno sformułowany. Przedmiotem zagadnienia prawnego nie może być
natomiast określony sposób rozstrzygnięcia sprawy, czy też zastosowania
przepisów, w tym potwierdzenie albo zaprzeczenie słuszności określonego
poglądu interpretacyjnego prezentowanego przez sąd odwoławczy, czy
tym bardziej kwestia ustaleń faktycznych (zob. np. R. A. Stefański, Instytu-
cja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków
2001, s. 254-261, 352-371 i konsekwentnie Sąd Najwyższy w postanowie-
niach: z dnia 26 lutego 2004 r. I KZP 41/03, niepubl., z dnia 24 maja 2005
r. I KZP 15/05 OSNKW 2005, z. 7-8, poz. 60, z dnia 28 września 2006 r. I
KZP 16/06 OSNKW 2006, z. 10, poz. 90, z dnia 26 lipca 2007 r. I KZP
17/07 OSNKW 2007, z. 9, poz. 62).
W tej sprawie przesłanki te nie zostały spełnione.
Brak podstaw do podjęcia uchwały uwidacznia się w kilku kwestiach.
Pomijając w tym miejscu niedoskonałości uzasadnienia postanowienia Są-
du Okręgowego w T., na które zwrócił uwagę Prokurator Prokuratury Kra-
jowej w swoim wniosku, przede wszystkim należy wskazać, że Sąd Okrę-
gowy nie podjął nawet próby samodzielnego rozstrzygnięcia przedstawio-
nych zagadnień, w istocie w ogóle nie odnosząc się do problematyki insty-
tucji obowiązku naprawienia szkody, która była już przedmiotem licznych
orzeczeń i opracowań w literaturze przedmiotu. Zatem, w takiej sytuacji,
trzeba przypomnieć, że jednym z podstawowych obowiązków sądu orzeka-
jącego jest samodzielne rozstrzyganie zagadnień prawnych (art. 8 § 1
k.p.k.), a skorzystanie z instytucji zapisanej w art. 441 § 1 k.p.k. jest – o
czym była już mowa wyżej – dopuszczalne jedynie wyjątkowo.
Przechodząc do pierwszego z przedstawionych pytań zauważyć na-
leży, że przedmiotem wątpliwości Sądu Okręgowego nie jest, co mogłoby
wynikać z lektury uzasadnienia postanowienia, zakres pojęcia „szkoda”
(czy obejmuje ono jedynie szkodę majątkową, czy także niemajątkową), ale
to czyjej szkody dotyczy. To jednak nie jest zależne od interpretacji pojęcia
5
„szkoda”, ale od prawidłowego ustalenia kręgu podmiotów uprawnionych
do dochodzenia obowiązku jej naprawienia w tym trybie – a więc podmio-
tów uprawnionych do złożenia wniosku, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. W
tym natomiast zakresie Sąd Okręgowy nie dostrzegł w ogóle tego, że treść
art. 46 § 1 k.k., we fragmencie istotnym dla rozważanego problemu, była
już przedmiotem przekonującej wykładni Sądu Najwyższego. W wyroku z
dnia 17 maja 2000 r. V KKN 145/2000, OSNKW 2000, z. 8, poz. 64, do któ-
rego w tym miejscu należy odesłać, wskazano, że w sytuacji, gdy pokrzyw-
dzony przestępstwem zmarł, wniosek, o którym mowa w tym przepisie,
może złożyć „inna osoba uprawniona”, czyli działająca jako strona zastęp-
cza albo strona nowa, osoba najbliższa dla pokrzywdzonego (art. 52 § 1 in
princ. k.p.k.) albo też – w razie jej braku albo nieujawnienia – prokurator
(art. 52 § 1 in fine k.p.k.). Oczywiście, trzeba pamiętać o tym, że w tym
ostatnim zakresie, od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 10 stycznia 2003
r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koron-
nym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155),
prokurator – na podstawie art. 49a k.p.k. – stał się równorzędnym z po-
krzywdzonym i „inną osobą uprawnioną” podmiotem uprawnionym do zło-
żenia takiego wniosku, a jego uprawnienia nie można od tej daty wywodzić
z treści art. 52 § 1 in fine k.p.k.
Jednak powołany przepis art. 52 § 1 k.p.k. stanowi tylko, że podmioty
w nim wymienione mogą wykonywać jedynie te prawa (uprawnienia) pro-
cesowe, które przysługiwałyby pokrzywdzonemu, gdyby żył. Czynią to więc
zamiast pokrzywdzonego. Natomiast krąg pokrzywdzonych (art. 49 § 1
k.p.k.) nadal wyznaczany jest tylko przez zespół znamion czynu będącego
przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych (zob. uchwały
Sądu Najwyższego: z dnia 15 września 1999 r. I KZP 26/99 OSNKW 1999,
z. 11-12, poz. 69 oraz z dnia 21 października 2003 r. I KZP 29/03 OSNKW
6
2003, z. 11-12, poz. 94, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
17 listopada 2005 r. II KK 108/05 R-OSNKW 2005, poz. 2094 – zob. uwagi
do art. 49 § 1 k.p.k. w: J. Grajewski red. Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, Tom I, Kraków 2006, s. 202 i nast.: T. Grzegorczyk: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2005, s. 197 i nast.: P.
Hofmański red.: Kodeks postępowania karnego. Tom IV. Komentarz. Aktu-
alizacje, Warszawa 2008, s. 78), a ustawowe odstępstwa od tej reguły są
wyraźnie przewidziane w ustawie np. art. 49 § 3 k.p.k.
Ustalając krąg „innych uprawnionych osób” określony w art. 46 § 1
k.k., w pierwszej kolejności należy odwołać się do uzasadnienia rządowego
projektu Kodeksu karnego, z którego wynika, że instytucja środka karnego
w postaci obowiązku naprawienia szkody została pomyślana jako material-
noprawny i skuteczniejszy sposób zabezpieczenia interesów pokrzywdzo-
nego, jako inna droga realizacji roszczeń (choć w nieco innym zakresie),
które mogą być dochodzone w ramach procesu adhezyjnego (zob. Uza-
sadnienie rządowego projektu kodeksu karnego (w:) Nowe kodeksy karne
– z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 146 – 147). Świadczy o
tym, i to wprost, treść przepisów art. 49a k.p.k. oraz art. 415 § 7 k.p.k. Za-
tem, w art. 46 § 1 k.k. nie została wprowadzona szersza, także pod wzglę-
dem podmiotowym, możliwość realizacji roszczeń wynikających z popeł-
nionego przestępstwa, niż wynika to z prawa cywilnego – materialnego i
procesowego.
Wobec powyższego, krąg określonych w art. 46 § 1 k.k. podmiotów
uprawnionych do złożenia wniosku o orzeczenie środka karnego, o którym
mowa w art. 39 pkt 5 k.k., jest jednoznacznie określony (zob.: A. Zoll red.:
Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Tom I, Kraków 2004, s. 766 i
nast., T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków
2005, s. 236-237, K. Dudka: Skuteczność instrumentów ochrony praw po-
krzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym w świetle badań empi-
7
rycznych, Lublin 2006, s. 24 i nast.: W. Sych, Wpływ pokrzywdzonego na
tok postępowania przygotowawczego w polskim procesie karnym, Kraków
2006, s. 36 i nast.: J. Miszta-Konecka: Roszczenia majątkowe osób naj-
bliższych dla pokrzywdzonych, Warszawa 2008, s. 164 i nast.).
W pierwszej kolejności uprawnionymi do złożenia wniosku są: po-
krzywdzony oraz podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego (art. 49 §
1-4 k.p.k.), prokurator (art. 49a k.p.k.) i zastępcy procesowi (art. 51 § 1 – 3
k.p.k.) – są to jednocześnie osoby uprawnione do wytoczenia powództwa
cywilnego w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątko-
wych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa (art. 62
k.p.k.). W orzecznictwie sądów apelacyjnych, a ostatnio także w jednym
orzeczeniu Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 8 III 2008 r., III KK
345/07, BPK SN 2008, nr 7, s. 27 zostało ono również zamieszczone w ni-
niejszym zeszycie pod poz. 49) wyrażony został pogląd, że sam przepis
art. 445 § 1 k.c., z wyłączeniem unormowania zawartego w jego § 3, w
związku z art. 444 § 1 zd. pierwsze k.c., dopuszcza „możliwość zrekom-
pensowania poprzez zadośćuczynienie krzywdy wynikłej z rozstroju zdro-
wia osób bliskich ofiary umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, doznanej
w wyniku wstrząsu psychicznego wywołanego tym przestępstwem”, a więc
czynem niedozwolonym, co uprawnia taką osobę, jako bezpośrednio po-
krzywdzoną przestępstwem (art. 49 § 1 k.p.k.), do złożenia wniosku, o któ-
rym mowa w art. 46 § 1 k.k. Zdaniem obecnego składu Sądu Najwyższego,
w tym ostatnim wypadku nie mamy do czynienia z bezpośrednim pokrzyw-
dzeniem zachowaniem wypełniającym ustawowe znamiona czynu zabro-
nionego.
Jeżeli pokrzywdzony (art. 49 k.p.k.) zmarł, to wniosek taki mogą zło-
żyć, jako strona zastępcza albo strona nowa, osoby najbliższe pokrzyw-
dzonemu (art. 115 § 11 k.k.), wykonujące tylko prawa (uprawnienia) proce-
8
sowe, które przysługiwałyby pokrzywdzonemu, gdyby żył (art. 52 § 1
k.p.k.).
Wniosek taki, wynikający z posiadania własnych praw, w razie śmier-
ci poszkodowanego czynem niedozwolonym – przestępstwem (art. 415 i
nast. k.c.), mogą złożyć osoby najbliższe określone w art. 446 § 1 k.c.
(koszty leczenia i pogrzebu zmarłego temu najbliższemu, który je poniósł) i
w art. 446 § 3 k.c. (stosowne odszkodowanie najbliższym członkom rodziny
zmarłego, jeżeli na skutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich
sytuacji życiowej) – są to jednocześnie osoby uprawnione, jako strona, tak-
że nowa albo zastępcza, do wytoczenia powództwa cywilnego w postępo-
waniu karnym o przysługujące im, a nie bezpośrednio pokrzywdzonemu
przestępstwem (art. 49 § 1 k.p.k.), roszczenia (art. 63 § 1 i 2 k.p.k.). Na
marginesie zauważyć można, że ustawą z dnia 11 kwietnia 2008 r. o zmia-
nie ustawy – Kodeks cywilny oraz innych ustaw, która dopiero zostanie
rozpatrzona przez Senat, w art. 446 k.c. został dodany § 4, w którym
stwierdza się, że sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny
zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za do-
znaną krzywdę. Jeżeli przepis ten wejdzie w życie, to również w tym zakre-
sie będzie można złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k.
Zatem, „inna osoba uprawniona”, będąca „osobą najbliższą” dla po-
krzywdzonego (art. 52 § 1 k.p.k.), działająca jako strona zastępcza albo
strona nowa, może dochodzić w ramach obowiązku naprawienia szkody
(art. 39 pkt 5 k.k.) tych roszczeń, które jej bezpośrednio przysługują, a wy-
nikają z tytułu czynu niedozwolonego, którego następstwem jest śmierć
poszkodowanego-pokrzywdzonego przestępstwem (art. 446 § 1 i 3 k.c. – w
przyszłości także art. 446 § 4 k.c. – zob.: M. Łukaszewicz, A. Ostapa: Ob-
owiązek naprawienia szkody – wybrane zagadnienia, Prok. i Pr. 2001, nr 9,
B. Kolasiński: Szkoda w rozumieniu art. 56 § 1 kk, Prok. i Pr. 2001, nr 4, J.
Misztal-Konecka: Roszczenia majątkowe ... op.cit., s. 116 i nast., M. Wała-
9
chowska: Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, Toruń 2007, s. 113 i
nast.).
Powyższe unormowania określają w sposób zupełny zakres „wła-
snych” roszczeń, których osoba najbliższa, działająca w charakterze strony
zastępczej albo strony nowej, może dochodzić w ramach obowiązku na-
prawienia szkody. Jakkolwiek, w ramach tych podstaw, orzecznictwo Sądu
Najwyższego pozwala uwzględniać także krzywdę, ale zawsze musi ona
mieć aspekt majątkowy, i to taki, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., zatem
ogólną regułą jest niedopuszczalność odszkodowania w wypadku istnienia
jedynie krzywdy tzw. moralnej osoby najbliższej (zob. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 13 maja 1969 r., V KRN 727/68, LEX nr 21295 oraz z dnia 30
czerwca 2004 r., IV CK 445/03, LEX nr 173555). Było to możliwe w okresie
obowiązywania art. 166 Kodeksu zobowiązań – rozporządzenia Prezyden-
ta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 598
ze zm.), który przewidywał podstawę zasądzenia, w razie śmierci poszko-
dowanego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, na
rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego lub wskazanej przez nich
instytucji, stosownej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną
przez nich krzywdę moralną. Ten stan prawny uległ zmianie z dniem wej-
ścia w życie obowiązującego obecnie Kodeksu cywilnego i jego art. 446 §
3 (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 stycznia 1969 r., IV KR 165/68,
OSNKW 1969, z. 7-8, poz. 99 oraz z dnia 13 maja 1969 r., V KRN 727/68,
LEX nr 21295).
Odnosząc się natomiast do kwestii przedstawionej w pytaniu drugim,
wskazać należy, że błąd Sądu Okręgowego tkwi w założeniu, które legło u
jego podstaw. Pytając bowiem o to, czy – w wypadku przyjęcia, że do za-
dośćuczynienia uprawniony jest tylko pokrzywdzony – roszczenie to prze-
chodzi na osoby najbliższe niezależnie od ograniczeń określonych w art.
445 § 3 k.c., Sąd nie dostrzega tego, że obowiązujące przepisy Kodeksu
10
cywilnego nie przewidują dla poszkodowanego zadośćuczynienia za po-
niesioną przezeń śmierć. Pamiętając o tym, że roszczenie o zadośćuczy-
nienie za doznaną krzywdę przysługuje wyłącznie w wypadkach określo-
nych w ustawie (zob. np. G. Bieniek w: G. Bieniek i in.: Komentarz do ko-
deksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 2007, tom I, s.
491-492), należy mieć na uwadze to, że Kodeks cywilny precyzyjnie okre-
śla sytuacje, które mogą być podstawą do dochodzenia takiego roszczenia
(art. 445 § 1 i 2 k.c., art. 448 in princ. k.c.). Są nimi uszkodzenie ciała, wy-
wołanie rozstroju zdrowia, pozbawienie wolności i skłonienie za pomocą
podstępu, gwałtu lub nadużycia zależności do poddania się czynowi nie-
rządnemu oraz naruszenie dobra osobistego (zob. jednak: J. Misztal-
Konecka: Roszczenia majątkowe ... op.cit. s. 127). Jak z powyższego wy-
nika, ustawodawca nie zaliczył do takich sytuacji śmierci poszkodowanego
(pokrzywdzonego). To z kolei sprawia, że kwestia prawnej sukcesji po nim
osób mu najbliższych (niezależnie od spełnienia pozostałych przesłanek
wskazanych w art. 445 § 3 k.c.) nie aktualizuje się w niniejszej sprawie do
czasu, gdy zacznie obowiązywać nowy przepis art. 446 § 4 k.c. Pamiętać
więc trzeba, że wśród przepisów prawa cywilnego wyłączonych przy orze-
kaniu obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 in fine k.k.) ustawodawca
nie wymienił art. 445 § 3 k.c., ale także to, że przepis art. 446 § 4 k.c. jesz-
cze nie obowiązuje.
W podsumowaniu należy zatem stwierdzić, że wniosek o orzeczenie
środka karnego obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody (art. 46 § 1
k.k. w zw. z art. 39 pkt 5 k.k.) mogą złożyć: pokrzywdzony i podmioty wy-
konujące prawa pokrzywdzonego (art. 49 § 1-4 k.p.k.), prokurator (art. 49a
k.p.k.) i zastępcy procesowi pokrzywdzonego, a w wypadku śmierci po-
krzywdzonego (art. 52 § 1 k.p.k.) osoby najbliższe dochodzące przysługu-
jących im roszczeń określonych w przepisach art. 446 § 1 i 3 k.c. oraz w
art. 445 § 3 pierwsza część zdania k.c.
11
Mając powyższe na uwadze, stosownie do art. 61 § 1 in fine ustawy
z dnia 23 listopada 2002 roku o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz.
2052 ze zm.), Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały.