III CZP 15/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CKN 403/97 IV CK 387/02
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 15/08
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "D.O.W.C.F." S.A. w D.G. przy
uczestnictwie Radosława H. i Davida P. o wpis w księdze wieczystej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 29 kwietnia 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach
postanowieniem z dnia 20 grudnia 2007 r.:
"Czy skuteczne jest oświadczenie dłużnika o ustanowieniu hipoteki złożone
przed zajęciem prawa użytkowania wieczystego, jeżeli wniosek o wpis hipoteki
wpłynął po ujawnieniu w księdze wieczystej wzmianki o wszczęciu egzekucji z tego
prawa?"
podjął uchwałę:
Wpis do księgi wieczystej hipoteki umownej jest niedopuszczalny po
ujawnieniu w tej księdze wzmianki o zajęciu prawa użytkowania wieczystego.
Uzasadnienie
W księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Raciborzu
ujawnione jest prawo własności na rzecz Skarbu Państwa oraz prawo użytkowania
wieczystego na rzecz Radosława H. i Dawida P. po połowie. Oświadczeniem z dnia
26 czerwca 2006 r. złożonym w formie aktu notarialnego uprawnieni z tytułu
użytkowania wieczystego ustanowili hipotekę kaucyjną do kwoty 800 000 zł na
rzecz wnioskodawcy "D.O.W.C.F." S.A. w D.G. Na podstawie wniosku z dnia 3
listopada 2006 r., w dniu 4 stycznia 2007 r. wpisano w księdze wieczystej wzmiankę
o wszczęciu egzekucji z udziału w prawie użytkowania wieczystego
przysługującego Radosławowi H. na rzecz syndyka masy upadłości
Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego w K. W dniu 28 maja 2007 r.
wnioskodawca – wierzyciel złożył wniosek o wpis hipoteki kaucyjnej do kwoty
800 000 zł z powołaniem się na oświadczenie dłużników złożone w dniu 26 czerwca
2006 r.
Sąd Rejonowy w Raciborzu uwzględnił wniosek i dokonał wpisu hipoteki, a
rozpoznając apelację od tego wpisu, Sąd Okręgowy w Gliwicach przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści
sformułowanej na wstępie. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 930 § 3 k.p.c. stanowiący, że obciążenie przez dłużnika nieruchomości
po jej zajęciu jest nieważne, dodany został do kodeksu postępowania cywilnego
przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), która weszła w
życie z dniem 5 lutego 2005 r. Wcześniej w judykaturze utrwalił się pogląd, że do
obciążenia przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu ma zastosowanie art. 930 §
1 k.p.c., zgodnie z którym czynność prawna obciążająca nieruchomość była ważna,
ale nie wywierała wpływu na dalszy bieg egzekucji, nie mogła więc uszczuplać
zaspokojenia wierzyciela egzekwującego (por. np. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 3 lutego 1998 r., I CKN 403/97, OSP 1998, nr 11, pos. 196, i z
dnia 8 lipca 2003 r., IV CK 387/02, nie publ.). Mimo jednolitego stanowiska
reprezentowanego w orzecznictwie, ustawodawca miał wątpliwość, czy obciążenie
nieruchomości może być prawidłowo uznawane za „rozporządzenie”, o którym
mowa w art. 930 § 1 k.p.c. i dlatego do art. 930 k.p.c. dodał § 3.
Przy obciążeniu nieruchomości hipoteką umowną powstaje trudność przy
ustalaniu zakresu stosowania art. 930 § 3 k.p.c., która wynika z tego, że zgodnie z
art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn.
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) do powstania hipoteki nie
wystarcza umowa, ale niezbędny jest także wpis do księgi wieczystej. Może się
więc zdarzyć, tak jak w niniejszej sprawie, że umowa o obciążeniu nieruchomości
hipoteką zostanie zawarta przed zajęciem nieruchomości, a wniosek o wpis hipoteki
będzie złożony po jej zajęciu. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 925 § 1 k.p.c., w
stosunku do dłużnika nieruchomość jest zajęta z chwilą doręczenia mu wezwania.
W stosunku do dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, jak też w stosunku do
osób trzecich nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze
wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów. W konkretnej
sprawie do zajęcia doszło najpóźniej z chwilą wpisu wzmianki o wszczęciu
egzekucji z udziału w prawie użytkowania wieczystego.
Określona w art. 930 § 3 k.p.c. sankcja nieważności dotyczy obciążenia
nieruchomości. Przez obciążenie należy rozumieć ustanowienie prawa, które
ogranicza prawo własności bądź prawo użytkowania wieczystego. Jeżeli więc dla
ustanowienia hipoteki umownej nie jest wystarczające oświadczenie woli dłużnika,
wyrażające zgodę na obciążenie nieruchomości hipoteką, a niezbędny jest wpis do
księgi wieczystej, to samo oświadczenie woli dłużnika nie może być uznawane za
obciążenie. Obciążeniem nieruchomości hipoteką jest dopiero wpis w księdze
wieczystej dokonany na wniosek złożony w wykonaniu umowy, wpis bowiem
powoduje powstanie hipoteki. Przewidziana w art. 930 § 3 k.p.c. sankcja
nieważności wskazuje, że wpis hipoteki umownej dokonany po zajęciu
nieruchomości jest niedopuszczalny.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "D.O.W.C.F." S.A. w D.G. przy
uczestnictwie Radosława H. i Davida P. o wpis w księdze wieczystej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 29 kwietnia 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach
postanowieniem z dnia 20 grudnia 2007 r.:
"Czy skuteczne jest oświadczenie dłużnika o ustanowieniu hipoteki złożone
przed zajęciem prawa użytkowania wieczystego, jeżeli wniosek o wpis hipoteki
wpłynął po ujawnieniu w księdze wieczystej wzmianki o wszczęciu egzekucji z tego
prawa?"
podjął uchwałę:
Wpis do księgi wieczystej hipoteki umownej jest niedopuszczalny po
ujawnieniu w tej księdze wzmianki o zajęciu prawa użytkowania wieczystego.
Uzasadnienie
W księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Raciborzu
ujawnione jest prawo własności na rzecz Skarbu Państwa oraz prawo użytkowania
wieczystego na rzecz Radosława H. i Dawida P. po połowie. Oświadczeniem z dnia
26 czerwca 2006 r. złożonym w formie aktu notarialnego uprawnieni z tytułu
użytkowania wieczystego ustanowili hipotekę kaucyjną do kwoty 800 000 zł na
rzecz wnioskodawcy "D.O.W.C.F." S.A. w D.G. Na podstawie wniosku z dnia 3
listopada 2006 r., w dniu 4 stycznia 2007 r. wpisano w księdze wieczystej wzmiankę
o wszczęciu egzekucji z udziału w prawie użytkowania wieczystego
przysługującego Radosławowi H. na rzecz syndyka masy upadłości
Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego w K. W dniu 28 maja 2007 r.
wnioskodawca – wierzyciel złożył wniosek o wpis hipoteki kaucyjnej do kwoty
800 000 zł z powołaniem się na oświadczenie dłużników złożone w dniu 26 czerwca
2006 r.
Sąd Rejonowy w Raciborzu uwzględnił wniosek i dokonał wpisu hipoteki, a
rozpoznając apelację od tego wpisu, Sąd Okręgowy w Gliwicach przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści
sformułowanej na wstępie. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 930 § 3 k.p.c. stanowiący, że obciążenie przez dłużnika nieruchomości
po jej zajęciu jest nieważne, dodany został do kodeksu postępowania cywilnego
przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), która weszła w
życie z dniem 5 lutego 2005 r. Wcześniej w judykaturze utrwalił się pogląd, że do
obciążenia przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu ma zastosowanie art. 930 §
1 k.p.c., zgodnie z którym czynność prawna obciążająca nieruchomość była ważna,
ale nie wywierała wpływu na dalszy bieg egzekucji, nie mogła więc uszczuplać
zaspokojenia wierzyciela egzekwującego (por. np. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 3 lutego 1998 r., I CKN 403/97, OSP 1998, nr 11, pos. 196, i z
dnia 8 lipca 2003 r., IV CK 387/02, nie publ.). Mimo jednolitego stanowiska
reprezentowanego w orzecznictwie, ustawodawca miał wątpliwość, czy obciążenie
nieruchomości może być prawidłowo uznawane za „rozporządzenie”, o którym
mowa w art. 930 § 1 k.p.c. i dlatego do art. 930 k.p.c. dodał § 3.
Przy obciążeniu nieruchomości hipoteką umowną powstaje trudność przy
ustalaniu zakresu stosowania art. 930 § 3 k.p.c., która wynika z tego, że zgodnie z
art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn.
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) do powstania hipoteki nie
wystarcza umowa, ale niezbędny jest także wpis do księgi wieczystej. Może się
więc zdarzyć, tak jak w niniejszej sprawie, że umowa o obciążeniu nieruchomości
hipoteką zostanie zawarta przed zajęciem nieruchomości, a wniosek o wpis hipoteki
będzie złożony po jej zajęciu. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 925 § 1 k.p.c., w
stosunku do dłużnika nieruchomość jest zajęta z chwilą doręczenia mu wezwania.
W stosunku do dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, jak też w stosunku do
osób trzecich nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze
wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów. W konkretnej
sprawie do zajęcia doszło najpóźniej z chwilą wpisu wzmianki o wszczęciu
egzekucji z udziału w prawie użytkowania wieczystego.
Określona w art. 930 § 3 k.p.c. sankcja nieważności dotyczy obciążenia
nieruchomości. Przez obciążenie należy rozumieć ustanowienie prawa, które
ogranicza prawo własności bądź prawo użytkowania wieczystego. Jeżeli więc dla
ustanowienia hipoteki umownej nie jest wystarczające oświadczenie woli dłużnika,
wyrażające zgodę na obciążenie nieruchomości hipoteką, a niezbędny jest wpis do
księgi wieczystej, to samo oświadczenie woli dłużnika nie może być uznawane za
obciążenie. Obciążeniem nieruchomości hipoteką jest dopiero wpis w księdze
wieczystej dokonany na wniosek złożony w wykonaniu umowy, wpis bowiem
powoduje powstanie hipoteki. Przewidziana w art. 930 § 3 k.p.c. sankcja
nieważności wskazuje, że wpis hipoteki umownej dokonany po zajęciu
nieruchomości jest niedopuszczalny.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).